Bùi Mộng Hoa là nhân sĩ nổi tiếng cuối thời nhà Trần. Trong hoàn cảnh Đại Việt bị Chiêm Thành tấn công, Hồ Quý Ly bị trúng kế thua trận, Bùi Mộng Hoa đã cầm quân đánh thắng một trận lớn. Khi quân Chiêm tiến vào Thăng Long, Thượng Hoàng Trần Nghệ Tông hốt hoảng bỏ chạy, ông níu thuyền khuyên Thượng Hoàng ở lại cùng quân quyết chiến chống giặc. Khi Thượng Hoàng Nghệ Tông xuống chiếu cầu lời nói thẳng, ông nghị đàm cùng các quan khác dâng biểu nói rõ lòng dạ nham hiểu của Hồ Quý Ly.

Xuất thân

Theo sách "Nhân vật lịch sử Hải Phòng" tập 1 thì vào thời loạn lạc cuối nhà Lý, có người họ Bùi ở châu Ái (Thanh Hóa) di cư đến trang Hoa Chử, huyện An Lão (nay là thôn Hoa Chử, xã Trường Thành, huyện An Lão).

Họ Bùi ở đây đến đời cháu thì sinh được Bùi Đĩnh, đỗ đạt làm quan đến tước quan nội hầu. Bùi Đĩnh muộn con, đến năm 1353 khi lớn tuổi mới sinh được con trai, đặt tên là Bùi Thành, tên chữ là Bùi Mộng Hoa.

Sách "Nhân vật lịch sử Hải Phòng" mô tả rằng:

"Bùi Thành từ nhỏ có tiếng nhân từ, hiếu nghĩa, lại học giỏi. Năm 26 tuổi ông đỗ Thái học sinh (học vị Tiến sĩ đời trần), làm quan dưới triều Nghệ Tông, Duệ Tông, Thuận Tông đời Trần, trải thăng từ chức Học sinh đến Tuyên phủ sứ châu Hóa."

Bùi Mộng Hoa lớn lên trong cảnh nhà Trần đang trên đà suy yếu. Bấy giờ các vua Trần không còn niềm tin tín ngưỡng như các đời Vua trước, vua quan ham mê tửu sắc, sưu cao thuế nặng, sống xa hoa. Vì thế thời điểm này xã hội nhà Trần rất bất ổn.

Níu thuyền ngăn Thượng Hoàng Trần Nghệ Tông

Trước đây Chiêm Thành phải thần phục và cống nạp cho Đại Việt. Nhân nhà Trần suy yếu, vua Chiêm là Chế Bồng Nga nhiều lần đưa quân tiến đánh Đại Việt, nhiều lần vào thành Thăng Long như chỗ không người. Bởi vậy Thượng Hoàng Nghệ Tông sợ quân Chiêm như sợ cọp.

Khi quân Chiêm Thành xâm phạm bờ cõi, Bùi Mộng Hoa cầm quân và có trận thắng lớn ở Cổ Vô, do đó được thăng Thiêm sự Khu mật viện, được ban thực ấp gồm hai trang Hoa Chử, Phương Chử (thuộc xã Trường Thành, huyện An Lão nay).

Thượng Hoàng Nghệ Tông tin tưởng trao binh quyền cho Hồ Quý Ly. Quý Ly trúng kế của Chế Bồng Nga nên thua trận. Khi quân Chiêm Thành đánh vào Kinh thành Thăng Long, Thượng Hoàng Nghệ Tông không lo chống lại mà hoảng hốt bỏ chạy. Bùi Mộng Hoa đã níu thuyền của Thượng Hoàng, xin Thượng Hoàng ở lại cùng toàn quân nghĩ cách chống giặc. Tuy nhiên Nghệ Tông đã sai lính đẩy Bùi Mộng Hoa ra rồi rời Kinh thành chạy lên phía bắc.

Sách "Nhân vật chí vựng biên" ghi chép lại chi tiết này như sau:

"Khi chúa Chiêm Thành Chế Bổng Nga đem quân xâm lược nước ta, quan trấn Quảng Oai Lê Bật Ôn ra chống cự bị chết trận, Trần Nghệ tông quyết định chạy ra Đông Ngàn để tránh giặc, Bùi Mộng Hoa bèn để cả triều phục lội xuống nước níu thuyền ngự lại, xin nhà Vua đừng bỏ đi, hãy cứ bình tĩnh ở lại liệu cách cứu nước, nhưng Vua không nghe".

Nói rõ vận nước, nói thẳng lòng dạ Hồ Quý Ly

Sau này dưới thời Trần Phế Đế, Hồ Quý Ly nắm hết quyền bính, muốn biết kẻ sĩ đối với mình thế nào, liền tâu lên Thượng Hoàng Trần Nghệ Tông xuống chiếu cầu lời nói thẳng, Nghệ Tông nghe theo.

Có người biết nếu nói thẳng sẽ bị chèn ép khó sống, nên chọn cách viết ra lời ngon ngọt để yên thân. Bùi Mộng Hoa lúc này là người có uy tín bậc nhất trong giới sĩ phu, đã thuyết phục mọi người nhân cơ hội này nói rõ tình hình rối ren của Xã Tắc và bụng dạ nham hiểm của Hồ Quý Ly.

Bùi Mộng Hoa cũng dâng lời can gián nói thẳng: "Thần nghe các trẻ con hát rằng: Thâm tai Lê sư, tất nhiên thái sư Lê Quý Ly có dị chí" (Lê Quý Ly sau khi lên ngôi đổi lại họ là Hồ Quý Ly).

Khi nhận được "lời nói thẳng", Hồ Quý Ly lọc ra và có ý thuyên chuyển những người có chức vị quan trọng nhưng chống đối mình. Nhập nội hành khiển kiêm Hữu ty lang trung Đào Sư Tích đứng đầu nội các (chỉ đứng sau Tể tướng) bị lưu đày ở trấn Quốc Oai. Trung thư thị lang, Tri thẩm hình viện sự Trần Đình Thám cũng bị lưu đày.

Chọn con đường ở ẩn

Trong sự kiện trên, Bùi Mộng Hoa cũng bị chèn ép. Đến năm 1395 thì Thượng Hoàng Nghệ Tông mất, Hồ Quý Ly tìm cách diệt các tôn thất nhà Trần, dọn đường cho việc cướp ngôi sau này. Bùi Mộng Hoa thấy không thể giúp gì được cho nhà Trần, lại không thể làm quan bất nghĩa, liền từ quan về quê dạy học, nhờ có tiếng mà học trò theo học khá đông.

Khi Hồ Quý Ly cướp ngôi nhà Trần, lên ngôi Vua, Bùi Mộng Hoa đến núi Voi (ở huyện An Lão) ở ẩn. Từ đó lịch sử không còn nói về ông nữa.

Người thời đó xếp Bùi Mộng Hoa, Chu Văn An, Đặng Tảo, Trương Đỗ, Trần Đình Thám vào hàng cao sĩ. Ngày nay tại phường Bắc Sơn quận Kiến An, Hải Phòng có con đường mang tên Bùi Mộng Hoa.

×