Thưa ông, nhà tình báo huyền thoại Trần Quốc Hương (Mười Hương) vừa qua đời ở tuổi 97. Là người làm công tác lịch sử, được biết ông đã nhiều lần gặp gỡ cụ Mười Hương, ông có cảm nhận thế nào?

- Sự nghiệp và sự cống hiến lớn nhất của cụ Mười Hương là trong lĩnh vực tình báo, an ninh quốc gia trong thời kỳ lịch sử của cuộc kháng chiến chống Mỹ. Sau ngày đất nước thống nhất cụ có giữ một số chức vụ trong Đảng và Nhà nước.

Có lẽ công tác trong lĩnh vực tình báo đã mang lại cho cụ Mười Hương tính cách của người từng trải, người chấp nhận mọi sự hy sinh, đặc biệt là tình thương yêu đồng đội. Tôi có cơ hội gặp nhiều nhân chứng, họ vừa là đồng đội, vừa là cấp dưới của cụ trong lĩnh vực tình báo như ông Vũ Ngọc Nhạ, Phạm Xuân Ẩn… 

Qua những nhân chứng và qua gặp gỡ trực tiếp, tôi thấy cụ Mười Hương là người hết sức tình cảm. Cụ thấu hiểu sự hy sinh của những đồng đội, không phải chỉ là sự hy sinh trước sự nguy hiểm của công việc và sự cả sự hy sinh sau này khi đã thành công.

Có lẽ từ đặc điểm công việc tình báo nên cụ Mười Hương rất kín đáo. Tôi có cơ hội gặp cụ vì liên quan đến vấn đề lịch sử. Từ những câu chuyện liên quan đến việc bảo vệ an toàn cho ngày Độc lập, cụ Mười Hương lúc đó với tư cách là thanh niên sống ở Hà Nội (cụ quê Hà Nam), cho đến việc sau này cụ hoạt động trong lĩnh vực tình báo.

Trong quá trình gặp gỡ, làm việc với cụ Mười Hương, có câu chuyện, kỷ niệm nào mà ông thấy ấn tượng nhất?

- Có một câu chuyện về cụ Mười Hương, tôi ấn tượng lớn nhất. Cách đây rất nhiều năm, một hôm cụ cho người gọi điện hỏi tôi đang ở đâu, ra gặp cụ ngay. Tôi lúc đó đang ở TP.HCM, còn cụ lại ra Hà Nội vì có một số công việc ngoài Bắc. Tôi vội đi máy bay ra Hà Nội để gặp.

Gặp tôi, cụ rất xúc động báo tin: "Anh bạn Nguyễn Hữu Đang của tôi đã mất rồi!". Sự xúc động không chỉ vì có người bạn, vào thời điểm đó đã ngoại bát tuần qua đời mà còn vì, như cụ nói: "Tôi đang muốn làm rõ những đóng góp của anh Đang trước những gì đã xảy ra với anh ở ngoài Bắc, khi tôi đang công tác ở trong chiến trường miền Nam".

Như chúng ta đã biết, ông Nguyễn Hữu Đang là người hoạt động rất sôi nổi trong những phong trào của Đảng, của giới trí thức Hà Nội, đặc biệt việc truyền bá quốc ngữ. Chính vì thế ông Đang có uy tín rất cao, được Bác Hồ hết sức tin cậy giao nhiệm vụ Trưởng Ban tổ chức Ngày Độc lập. Sau này ông Nguyễn Hữu Đang bị xét xử trong vụ án Nhân Văn Giai Phẩm.

Trở lại câu chuyện của cụ Mười Hương, cụ bảo đang làm tất cả mọi cách để có thể làm cho rõ nhân vật Nguyễn Hữu Đang. Mặc dù thời điểm trước đó, Đảng và Nhà nước cũng có sự thay đổi trong chính sách đối với ông Nguyễn Hữu Đang, kể cả một số yếu tố liên quan đến đời sống của ông. 

Cụ bảo, khi đang ở trong chiến trường, nghe tin câu chuyện về ông Nguyễn Hữu Đang, cụ không bao giờ tin được, bởi với người ấy, tính cách ấy (chỉ ông Đang), đã được thử thách trong thời điểm lịch sử thì không bao giờ có thể chống lại cách mạng. Họ có thể có sai lầm, nhưng không bao giờ phản bội. Chính vì thế cụ Mười Hương vận động để Nhà nước tặng một tấm huân chương để ghi nhận đóng góp của ông Đang.

Câu chuyện đó của cụ Mười Hương chỉ là một chi tiết nhỏ trong đời sống. Cụ trăn trở không phải chỉ vì vấn đề ngày hôm nay mà kể cả vấn đề quá khứ, vấn đề liên quan đến đồng đội, những vấn đề mà chúng tôi hay gọi là vấn đề lịch sử. 

Có lẽ đó là duyên cớ mà tôi có nhiều cơ hội được gặp cụ sau này. Gặp gỡ nhiều càng thấy cụ có trí nhớ tuyệt vời mặc dù đã tuổi cao, điểm nổi bật nữa là tình cảm. Cụ có tình cảm rất trong sáng. Cụ có nói với tôi một ý, đồng đội đã trải qua những thử thách của lịch sử thì họ hiểu nhau hơn rất nhiều so với cách nhìn thuần túy của những cơ quan chức năng, cho nên phải đi sâu vào vấn đề lịch sử, chính lịch sử đã tạo những con người được xem là huyền thoại.

Nhiều người đã nói cụ Mười Hương là thầy của những nhà tình báo huyền thoại như Vũ Ngọc Nhạ, Phạm Xuân Ấn, ông thấy sao?

- Ai cũng biết Đại tướng Võ Nguyên Giáp chẳng qua một trường lớp nào về quân sự nhưng ông vẫn trở thành một vị tướng huyền thoại. Trường hợp Cụ Mười Hương chắc cũng chẳng được đào tạo qua một trường lớp tình báo nào cả. Nhưng có lẽ ở đây là lòng yêu nước đã đánh thức rất nhiều năng lực và sự trung thành một lý tưởng đã dẫn tới thành công của những nhân vật lịch sử.

Nói tới nhân vật như Đại tướng Võ Nguyên Giáp hay Cụ Mười Hương, chúng ta phải nói tới vai trò của Hồ Chủ tịch. Cụ Mười Hương là người đã tham gia vào những ngày đầu xây dựng chế độ, cụ là người được Hồ Chủ tịch giao nhiệm vụ.

Tôi có đọc trong hồi ký của cụ Mười Hương thấy cách giao nhiệm vụ của Hồ Chủ tịch rất giản dị, chả có chuyện gì ghê gớm cả. Hồ Chủ tịch giao cho cụ Mười Hương vào Nam nhập cuộc cùng các đồng chí chia sẻ gánh vác, mong sao làm xong nhiệm vụ rồi trở về.

Cách đặt vấn đề trên của Hồ Chủ tịch rất thâm thúy, phát huy được tính năng động của mỗi người, đặc biệt là sự tin cậy của người lãnh đạo với cấp dưới. Tôi nghĩ chắc điều đó cũng diễn ra trong quan hệ của cụ Mười Hương – với tư cách chỉ huy mạng lưới tình báo miền Nam với các chiến sĩ của mình.

Xin cảm ơn ông (!)

×