Ba tỉnh Ninh Bình, Hà Nam, Nam Định từng 4 lần sáp nhập, tách ra

Theo các tư liệu lịch sử, đất Ninh Bình thời Đinh - Tiền Lê (968 - 1009) là kinh đô Hoa Lư. Thời kỳ đó, Đinh Tiên Hoàng chia nước ra làm 10 đạo, sau đó nhà Tiền Lê (980 -1009) cho đổi 10 đạo của nhà Đinh thành lộ, phủ, châu.

Ninh Bình ở buổi đầu nhà Lê là đất hai phủ Trường Yên và Thiên Quan, cai quản 6 huyện. Phủ Trường Yên, 3 huyện: Gia Viễn, Yên Ninh và Yên Mô. Phủ Thiên Quan gồm 3 huyện: Phụng Hoá, Ninh Hoá và Lạc Thổ.

Thời nhà Nguyễn, năm Minh Mạng thứ 3 (1822) đổi đạo Thanh Bình thành đạo Ninh Bình. Địa danh Ninh Bình chính thức có từ đây. Năm Minh Mạng thứ 10 (1829), đổi đạo Ninh Bình thành trấn Ninh Bình.

Sau Cách mạng tháng 8/1945, tỉnh Ninh Bình trực thuộc Khu 3 (sau ngày 25/1/1948 trực thuộc Liên khu Ba), gồm 1 thị xã, 6 huyện, 2 thị trấn: Thị xã Ninh Bình (tỉnh lỵ), huyện Nho Quan, huyện Gia Viễn, huyện Gia Khánh, huyện Yên Khánh, huyện Yên Mô, huyện Kim Sơn. Thị trấn Nho Quan (huyện lỵ huyện Nho Quan). Thị trấn Phát Diệm (huyện lỵ huyện Kim Sơn).

Ngày 27/12/1975, tại kỳ họp thứ 2, Quốc hội khoá V của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra Nghị quyết hợp nhất tỉnh Ninh Bình và tỉnh Nam Hà thành tỉnh mới lấy tên là Hà Nam Ninh.

Ngày 26/12/1991, kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá VIII nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ra Nghị quyết chia tách tỉnh Hà Nam Ninh thành tỉnh Nam Hà và tái lập tỉnh Ninh Bình. Ngày 1/4/1992, tỉnh Ninh Bình chính thức đi vào hoạt động theo tỉnh mới được tái lập.

Đối với tỉnh Nam Định, theo Địa chí Nam Định, đời Hùng Vương, vùng đất Nam Định ngày nay thuộc bộ Lục Hải (một trong 15 bộ của nước Văn Lang bấy giờ). Vào thời nhà Lý, thuộc lộ Hoàng Giang. Thời Trần, vùng đất Nam Định ngày nay thuộc hai phủ: Thiên Trường và Kiến Hưng.

Đầu thời Lê, cả nước chia thành 5 đạo, vùng đất Nam Định ngày nay thuộc Nam Đạo. Đời Lê Thánh Tông, chia cả nước thành 12 đạo thừa tuyên, Nam Định ngày nay thuộc thừa tuyên Sơn Nam.

Đến đời Hồng Đức (1470-1497) đổi thành xứ Sơn Nam. Đầu thế kỷ XVI gọi là trấn Sơn Nam (trấn Sơn Nam tương ứng với các tỉnh phía nam đồng bằng Bắc Bộ ngày nay).

Năm Cảnh Hưng thứ 2 (1741), trấn Sơn Nam chia thành hai lộ Sơn Nam Thượng và Sơn Nam Hạ. Lộ Sơn Nam Hạ gồm 5 phủ: Tiên Hưng, Thái Bình, Kiến Xương (tỉnh Thái Bình ngày nay) và Thiên Trường, Nghĩa Hưng (tỉnh Nam Định ngày nay). Thời Tây Sơn đổi thành trấn Sơn Nam Hạ.

Năm 1822, trấn Sơn Nam Hạ đổi thành trấn Nam Định. Từ đây chính thức xuất hiện địa danh Nam Định, với tư cách là đơn vị hành chính cấp trấn.

Thời Pháp thuộc, Toàn quyền Đông Dương đã tách các phủ Thái Bình, Kiến Xương thuộc tỉnh Nam Định cùng với huyện Thần Khê, tỉnh Hưng Yên thành lập tỉnh Thái Bình. Từ đây địa giới tỉnh Nam Định về cơ bản tương đương với hiện nay.

Từ sau Cách mạng Tháng Tám, địa giới hành chính tỉnh Nam Định có sự thay đổi lớn. Ngày 21/4/1965, sáp nhập hai tỉnh Hà Nam và Nam Định thành một đơn vị hành chính mới lấy tên là tỉnh Nam Hà.

Ngày 27/12/1975, hợp nhất hai tỉnh Nam Hà và Ninh Bình thành một đơn vị hành chính mới lấy tên là tỉnh Hà Nam Ninh. Ngày 26/12/1991, chia tỉnh Hà Nam Ninh thành 2 tỉnh Nam Hà và Ninh Bình. Ngày 6/11/1996, tách tỉnh Nam Hà thành 2 tỉnh Nam Định và Hà Nam.

Đối với tỉnh Hà Nam, năm 1831, dưới triều Vua Minh Mạng, nhà Nguyễn tiến hành cải cách hành chính, thành lập các tỉnh thay cho các trấn, cả nước chia thành 29 tỉnh. Theo chủ trương này, vùng đất Hà Nam ngày ấy là phủ Lý Nhân nằm trong tỉnh Hà Nội.

Danh thắng Tràng An, Ninh Bình.

Ngày 21/3/1890, phủ Liêm Bình được thành lập, gồm 3 huyện Nam Xang, Bình Lục, Thanh Liêm tách ra từ phủ Lý Nhân (tỉnh Hà Nội) cho thuộc vào tỉnh Nam Định, lỵ sở của huyện đặt tại xã An Dương (huyện Bình Lục).

Phủ Liêm Bình tồn tại không lâu thì ngày 20/10/1890, Toàn quyền Đông Dương J.G Piquet ra Nghị định thành lập tỉnh mới Hà Nam. 

Ngày 27/12/1971, Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khóa V, kỳ họp thứ hai Quyết định thành lập một số tỉnh mới, trong đó tỉnh Nam Hà được hợp nhất với tỉnh Ninh Bình thành tỉnh Hà Nam Ninh. Ngày 26/12/1991, trong kỳ họp của Quốc hội lại quyết định chia tách tỉnh Hà Nam Ninh thành hai tỉnh Nam Hà, Ninh Bình như cũ.

Sau hơn 32 năm hợp nhất với tỉnh Nam Định rồi Ninh Bình, Hà Nam được tái lập trở lại với tên khai sinh theo Nghị quyết của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, khóa VIII, Kỳ họp thứ 10, ngày 06/11/1996 chia tỉnh Nam Hà thành 2 tỉnh Hà Nam, Nam Định.

Nơi nào "một tiếng gà gáy 3 tỉnh đều nghe"?

Do có vị trí địa lý tương đồng, trải qua nhiều lần sáp nhập, tách ra nên hiện nay, điểm giáp ranh giữa ba tỉnh: Ninh Bình, Nam Định, Hà Nam gần đến nỗi người ta ví von, có một nơi một tiếng gà gáy 3 tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình đều nghe thấy.

Đó chính là điểm giáp ranh giữa các địa phương: xã Thanh Hải (huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam) - xã Yên Phương (huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định) - xã Gia Xuân (huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình). Điểm giáp ranh giữa 3 địa phương này cách nhau bởi sông Đáy (Hà Nam - Ninh Bình, Ninh Bình - Nam Định) và sông Sắt (Hà Nam - Nam Định).

Hiện nay, những địa phương này đều là những điểm sáng trong phong trào xây dựng nông thôn mới ở các địa phương.

Đơn cử như xã Yên Phương (Ý Yên, Nam Định), thời gian qua, chính quyền xã đã đẩy mạnh tuyên tuyền, vận động, hướng dẫn, hỗ trợ người dân chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi và xây dựng các mô hình nông nghiệp ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất nhằm khắc phục bất lợi về thời tiết, vị trí địa lý. Từ đó, thúc đẩy tinh thần “dám nghĩ, dám làm” của người dân; xuất hiện nhiều mô hình chăn nuôi, thủy sản, cải tạo vườn tạp để trồng màu, tổ chức mô hình sản xuất tuần hoàn, tổng hợp lúa - cá… hiệu quả. Nhờ đó, thu nhập bình quân đầu người của xã đạt trên 65 triệu đồng/năm.

Hay xã Gia Xuân (huyện Gia Viễn, Ninh Bình) đã được công nhận xây dựng thành công nông thôn mới từ năm 2019.

×