Sáp nhập Hà Nam - Ninh Bình - Nam Định: Ba sắc thái ẩm thực, một bản giao hưởng chung

Không phải ngẫu nhiên mà sông Đáy, sông Châu và sông Nam Định đều đổ về vùng đất cổ phía nam đồng bằng Bắc Bộ. Từ bao đời, ba tỉnh Hà Nam, Ninh Bình và Nam Định đã gắn bó bằng mạch ngầm văn hóa, bằng những phiên chợ quê đầy hương lúa mới, bằng tiếng gọi đò trên bến nước thân thuộc.

Giờ đây, khi sáp nhập Hà Nam, Ninh Bình và Nam Định thành một đơn vị hành chính duy nhất mang tên tỉnh Ninh Bình, với trung tâm chính trị - hành chính đặt tại thành phố Ninh Bình hiện nay, quá khứ giao thoa ấy đang được cụ thể hóa bằng một bước chuyển mang tính định hình tương lai.

Dưới góc nhìn phát triển bền vững, sáp nhập còn mở ra một không gian mới để những giá trị văn hóa truyền thống được tiếp sức và thăng hoa. Trong đó, ẩm thực - lĩnh vực gắn liền mật thiết với đời sống dân cư đang nổi lên như một điểm hội tụ đầy tiềm năng. Nếu ẩm thực là tấm gương phản chiếu đời sống cư dân, thì Hà Nam, Ninh Bình và Nam Định là ba mảnh gương mang những đường vân riêng biệt mà vẫn phản chiếu cùng một bầu trời văn hóa Bắc Bộ.

Ẩm thực Hà Nam mang đậm tính dân dã, thiên về các món chế biến từ nông sản đồng bằng, như cá kho làng Vũ Đại - biểu tượng của sự chỉn chu, kỳ công. Nơi đây còn nổi tiếng với các sản phẩm từ đậu, tương, bún tươi, món ăn từ cua đồng,… gắn với làng nghề và chợ quê truyền thống.

Ninh Bình với địa hình bán sơn địa, có những món ăn đậm chất núi đá vôi như thịt dê núi ăn kèm cơm cháy. Hương vị ở đây thường mạnh, sử dụng nhiều gia vị dân dã như sả, gừng, riềng, tương ớt,... tạo nên đặc trưng riêng, mộc mạc mà cuốn hút. Những món ăn gắn với tín ngưỡng địa phương như xôi trứng kiến cũng cho thấy chiều sâu văn hóa vùng đất cố đô.

Nam Định lại sở hữu nền ẩm thực có chiều sâu lâu đời, nổi bật với các món bún như bún chả, bún riêu, phở bò gia truyền. Vùng đất này còn được biết đến như một trung tâm ẩm thực tinh tế với những làng nghề làm bánh, nấu kẹo, sản xuất nước mắm truyền thống. Văn hóa ẩm thực Nam Định thường mang dáng dấp thị thành, chỉn chu nhưng không phô trương.

Khi ba vùng ẩm thực ấy được đặt trong cùng một chỉnh thể hành chính, những khác biệt trở thành nguồn lực bổ sung, những nét chung trở thành cầu nối. Việc sáp nhập giúp xóa nhòa ranh giới địa phương vốn hạn chế sự luân chuyển, thúc đẩy các chương trình kết nối sản phẩm vùng miền, xây dựng thương hiệu ẩm thực chung, từ đó định vị tỉnh Ninh Bình mới như một điểm đến ẩm thực đặc sắc ở Bắc Bộ.

Sáp nhập Hà Nam - Ninh Bình - Nam Định: Ẩm thực là chiếc chìa khóa mới cho tam giác du lịch miền Bắc

Giữa miền đồng bằng Bắc Bộ hiền hòa, Hà Nam hiện lên như một điểm dừng chân thân thuộc dành cho những tâm hồn yêu thiên nhiên thanh tĩnh và đam mê hành hương tâm linh. Không chỉ đơn thuần là chuyến tìm về sự tĩnh tại nơi lòng Tam Chúc, hành trình đến Hà Nam còn mở ra cánh cửa khám phá chiều sâu ẩm thực của một vùng đất tưởng chừng quen thuộc, nhưng luôn ẩn chứa những bất ngờ.

Ẩm thực Hà Nam là câu chuyện được kể bằng những nguyên liệu gần gũi. Ở đó, cá trắm là linh hồn của niêu cá kho làng Vũ Đại - nơi từng đi vào văn chương với những nhân vật khắc khoải và đói nghèo. Ngày nay, làng Nhân Hậu vẫn giữ được bí quyết kho cá lâu ngày trong niêu đất, để xương tan nhừ mà hương vị lại đậm đà, vững vàng như chính người dân quê lúa.

Từ vùng núi đá Kim Bảng, thịt dê được nâng tầm thành đặc sản. Những con dê thả rông qua lối mòn đá tai mèo cho ra loại thịt chắc nịch, thơm ngậy mà không béo ngấy. Trong mâm “dê bảy món”, từng lát thịt là sự hòa quyện giữa hương vị tự nhiên và sự tinh tế của người chế biến: chút chua nhẹ từ nước cốt chanh, cái giòn rụm của mỡ chài nướng vàng hay vị ngọt thanh trong bát cháo đậu xanh ăn kèm.

Không thể không nhắc tới bún cá rô đồng - món ăn tưởng chừng dân dã lại khiến nhiều người lưu luyến. Không dùng mỡ rán như thường lệ, người Hà Nam rim cá để giữ trọn độ ngọt trong từng thớ thịt. Cá rô đồng ở đây không phải lúc nào cũng sẵn, bởi vậy, mỗi bát bún lại càng thêm phần trân quý.

Ẩm thực Hà Nam còn lưu giữ nhiều “chất làng” trong từng món nhỏ. Từ cái tên gợi tò mò như “chim to dần” - một cách chơi chữ dí dỏm của người làm bếp, đến những món giản dị như bánh chưng làng Đầm, bánh cuốn Phủ Lý, bánh đa Phúc Hạ,… tất cả đều không chạy theo sự cầu kỳ mà giữ nguyên vẻ mộc mạc, gần gũi như chính con người nơi đây. Ở làng Đầm, người dân không dùng nước giếng mà đợi nước mưa để nấu bánh vào dịp lễ; tại Tái Kênh, bún vẫn được se tay truyền thống, không pha phụ gia hay dùng máy móc; còn ở Bình Lục, hũ mắm cáy vẫn được chôn dưới đất, như cách bao đời trước từng làm.

Khác với nét ẩm thực của tỉnh Hà Nam, tỉnh Ninh Bình khiến không ít tín đồ xê dịch quay trở lại nhiều lần bởi giữ cho món ăn nguyên bản theo cách của từng làng nghề, từng miền sinh thái, từng nhịp sống riêng.

Trên nền đất chia ba bởi núi - đồng - sông, mỗi địa phương lại phát triển những đặc sản mang dấu ấn riêng. Nho Quan lưu giữ phong vị rừng núi trong xôi trứng kiến, rượu cần, mật ong rừng hay trà hoa vàng. Gia Viễn đậm chất sông nước với mắm tép, cá nướng rơm và những con ốc nhồi dân dã. Vùng đồng bằng Yên Mô lại tinh tế với nem chua Yên Mạc, bánh đúc hay giò trứng gói bằng lá chuối. Về Kim Sơn - vùng đất giàu phù sa ven biển, du khách dễ bắt gặp những món ăn mộc mạc mà lạ miệng như gỏi nhệch, bún mọc hay rượu nếp ủ chum. Còn Hoa Lư lại nổi tiếng với các món thịt dê, cơm cháy, cá tràu tiến vua, cá rô Tổng Trường.

Không chỉ dừng lại ở sự đa dạng nguyên liệu, ẩm thực Ninh Bình còn thể hiện sự cân bằng tinh tế giữa vị và sắc. Cơm cháy giòn rụm ăn kèm nước sốt thịt dê hoặc chà bông mỡ hành đã trở thành biểu tượng ẩm thực của vùng đất cố đô. Nem chua Yên Mạc mang vị chua thanh, gói gọn trong lớp lá ổi: vừa là món ăn, vừa là nghệ thuật lên men từ thời cha ông truyền lại. Thịt dê khô tẩm tỏi lại là lựa chọn khoái khẩu của nhiều thực khách sành ăn, nhờ vào hương vị đậm đà được hong khô bằng nắng trời chứ không phụ thuộc máy móc công nghiệp.

Ẩm thực Ninh Bình còn gắn liền với các mùa trong năm. Mùa mưa đến từ tháng 4, cũng là lúc những con ốc núi lẩn mình trong khe đá tỉnh giấc, mang lại nguyên liệu tươi cho món hấp gừng hay xào sả ớt. Khi nắng lên rực rỡ vào giữa năm, dứa Đồng Giao chín vàng trên những sườn đồi, tỏa hương ngọt dịu. Và khi những cơn gió se lạnh thổi qua, không gì hợp hơn là lát khoai lang Hoàng Long nướng nóng hổi, bùi ngậy trong chiều quê.

Nếu ẩm thực Hà Nam gắn liền với bát canh cá rô đồng thơm nồng hay những đĩa bánh cuốn chấm nước mắm pha chuẩn vị; Ninh Bình gây ấn tượng vị đậm đà từ dê núi tái chanh hay cơm cháy vàng ruộm giòn tan thì Nam Định - miền đất nằm sát biển lại là nơi những giá trị văn hóa cổ truyền đan xen cùng kho tàng ẩm thực độc đáo đến khó quên.

Điều khiến các món ăn ở đây dễ đi sâu vào lòng người chính là cảm giác thân quen và gần gũi, nhưng lại luôn ẩn chứa những tầng lớp hương vị bất ngờ. Như chiếc bánh xíu páo - món ăn vặt tưởng lạ mà quen, với lớp vỏ nướng vàng giòn, bên trong là sự hòa quyện đầy khéo léo giữa thịt, trứng và mùi tiêu cay nồng. Người Nam Định không gọi đây là bánh bao, cũng chẳng xếp vào loại bánh nướng, mà cứ thế, để món ăn này đứng riêng một góc, nhẹ nhàng mà vững vàng trong ký ức ẩm thực.

Nếu bánh xíu páo là thứ quà chiều ấm lòng, thì nem nắm Giao Thủy lại là món ăn dành cho những cuộc sum họp đông vui. Thịt lợn mới mổ, bì thái mỏng, thính gạo rang thơm lừng và mắm Sa Châu đậm đà, tất cả được gói gọn trong lớp lá sung, lá đinh lăng, tạo nên thứ hương vị mộc mạc nhưng khó nhầm lẫn.

Ẩm thực Nam Định cũng không thiếu những món ăn mang tính biểu tượng gắn liền với lễ hội và đời sống tinh thần. Kẹo sìu châu là kết tinh của sự khéo léo: lạc rang, mạch nha, nếp thơm quyện trong nhau, để khi cắn vào là nghe tiếng vỡ giòn nhẹ, ngọt vừa đủ để nhâm nhi bên chén trà nóng. Trong khi đó, chè kho - món ngọt nấu từ đậu xanh, lại đặc biệt ở sự dẻo quánh, mịn màng, thường xuất hiện trong những ngày Tết, như một lời chúc về sự viên mãn, no đủ.

Không thể không nhắc đến bánh gai - thức quà đặc trưng mỗi mùa hội làng. Từng chiếc bánh đen bóng, dẻo thơm, với phần nhân béo ngậy nhưng thanh khiết từ đậu xanh, thịt mỡ, dừa nạo,… Rời khỏi thế giới bánh kẹo truyền thống, Nam Định vẫn còn đó những món ăn đậm chất dân dã như cá nướng úp chậu. Cách chế biến cổ truyền với lớp cá được phủ rơm, trấu rồi nướng âm ỉ nhiều giờ.

Sáp nhập không làm mất đi đặc trưng địa phương, mà chính sự hòa quyện ấy mở ra cơ hội nâng tầm. Từ một “bản đồ nhỏ” gồm ba trung tâm ẩm thực riêng rẽ, tỉnh Ninh Bình mới có thể định hình lại diện mạo của một vùng đất nơi ẩm thực vừa phong phú, vừa đậm đà cá tính vùng miền. Trong dòng chảy đó, mỗi món ăn trở thành đại sứ của một vùng đất đang đổi thay để bước vào một giai đoạn phát triển mới, đồng đều và sâu sắc hơn.

×