Phát hiện sân Đan Trì và Ngự Đạo thời Lê Trung hưng ở Hoàng thành Thăng Long

Sáng 22/11, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội và Viện Khảo cổ học tổ chức hội thảo khoa học "Báo cáo sơ bộ kết quả khai quật thăm dò Khu vực chính điện Kính Thiên năm 2022".

Theo PGS.TS Tống Trung Tín- Phụ trách công trường khai quật cho biết, hố khai quật năm 2022 nằm ở khoảng giữa nền điện Kính Thiên và di tích Đoan Môn. Kết quả khai quật tiếp tục làm phát lộ dấu tích kiến trúc của các thời kỳ Lý, Trần, Lê sơ, Lê Trung hưng, Nguyễn.

Cụ thể, sau khi khai quật lớp mặt ở độ sâu trung bình 1,1m so với mặt bằng tại chỗ, đã xuất lộ hệ thống kiến trúc thời Lê Trung hưng với 5 loại hình dấu tích, gồm: dấu tích sân Đan Trì, dấu tích Ngự đạo, dấu tích bó nền trên sân Đan Trì, di tích kiến trúc chưa xác định có chân tảng đá nhỏ và dấu tích cống nước.

Theo sử cũ, vào thời Lê sơ và Lê Trung hưng có sân Đan Trì (hay sân chầu, sân Đại Triều, sân điện Kính Thiên là nơi diễn ra các nghi lễ quốc gia quan trọng nhất của đất nước). Dấu tích sân Đan Trì thời Lê Trung hưng nằm phân bố rộng khắp hố khai quật, có dấu hiệu bị đào phá rất mạnh tại nhiều vị trí bởi các hoạt động/công trình giai đoạn sau (thời Nguyễn, thời Pháp thuộc, thời hiện đại). Sân Đan Trì chạy theo hướng Bắc – Nam, trải dài từ thềm rồng điện Kính Thiên tới cổng Đoan Môn, được dấu vết móng đầm gia cố trục Ngự đạo phân chia thành 2 khu vực: phía Đông và phía Tây.

Đặc biệt, các hố thám sát ở nhà Cục Tác chiến, lần đầu tiên xuất lộ Ngự Đạo thời Lê Sơ được lát bằng gạch vuông đỏ cỡ lớn, bên cạnh Ngự Đạo lại có thêm một lối đi phụ ở phía Đông bằng gạch lát nghiêng. Lối đi này cũng trùng khớp vào cửa phụ phía Đông của cửa Đoan Môn; hố thám sát ở giữa lòng nhà xuất lộ hàng gạch bó 2 lớp chạy theo chiều Đông – Tây có khả năng là hàng gạch bó nền ngăn sân Đại Triều làm 2 cấp khác nhau. Điều này đang được nghiên cứu thêm.

Các nhà khoa học cũng đã phát hiện 5 loại hình di tích ở tầng khai quật thời Trần gồm: dấu tích móng có thể là móng cột kiến trúc, nền sân, đường đi, "bồn hoa" và cống nước. Trong đó, phát hiện 9 dấu tích "bồn hoa" dạng chữ nhật/gần vuông, được xây bằng gạch bìa đỏ, xếp thành các hàng. Các "bồn hoa" tập trung tại hai nửa phía Đông và phía Tây của hố khai quật, trong đó tập trung chủ yếu tại nửa hố phía Đông – vị trí tiếp giáp hố khai quật 2015. Về niên đại, dựa vào địa tầng cũng như vật liệu xây dựng, có thể xác định nhóm "bồn hoa" có niên đại vào khoảng thế kỷ XIV, cuối thời Trần.

Dấu tích cống nước xuất lộ ở độ sâu 1,8m so với mặt bằng tại chỗ. Cống chạy theo chiều Bắc – Nam, kích thước xuất lộ: dài 9,73m, rộng 0,8m, phần phía Nam kết nối cùng cống nước đã xuất lộ trước đó, phần phía Bắc tiếp tục phát triển về vách Bắc. Cống nước còn khá nguyên vẹn cấu tạo gồm: thành cống, đáy cống và nắp cống. Thành cống cao 0,60m, xếp thành 10 lớp gạch được xếp giật cấp, thu vào trong lòng cống. Lòng cống lẫn nhiều than tro hoặc đất màu xám đen hoặc đất bùn, lòng cống rộng từ 40,5cm đến 45cm. Đáy cống được lát bằng gạch bìa đỏ như ở thành cống. Nắp cống sử dụng bằng các viên gạch bìa đỏ thời Lý/ gạch vuông (39 x 19 x 3,2cm). Về niên đại, cống có niên đại đầu thời Trần thế kỷ XIII.

Các dấu tích kiến trúc thời Lý phát hiện 8 dấu tích tương ứng 4 loại hình: dấu tích kiến trúc có móng cột, dấu tích nền sân, dấu tích đường nước lớn, dấu tích cống nước, dấu tích móng tường. Đặc biệt nhất ở tầng văn hóa này là tại vị trí phía Tây hố khai quật, phát hiện một móng cột có chân tảng đá hoa sen. 

Chân tảng hình vuông, u tròn nổi cao và được trang trí kiểu hoa sen kép, 16 cánh. Giữa các cánh sen là mũi kép nhỏ, hơi nhô cao, mũi kép cùng các cánh sen tạo thành một bông hoa lớn. Chưa rõ dấu tích kiến trúc này phát triển như thế nào. Có ý kiến cho rằng có thể nó là một dạng cột góc của móng cột hình vuông được đầm từ sỏi.

Dấu tích tường bao gồm móng và thân tường chạy theo chiều Đông – Tây, song song cùng dấu vết đường nước lớn thời Lý. Trên dấu tích, các chuyên gia đã phát hiện nhiều dải sành có niên đại khoảng cuối thế kỷ XII – đầu thế kỷ XIII. Trên thân tưởng phát hiện một số viên gạch bìa hình chữ nhật, có viên được khắc ký tự can chi và số thứ tự bằng chữ Hán.

Bên cạnh các dấu tích kiến trúc, cuộc khai quật cũng thu được nhiều loại hình gạch, ngói, gốm men, gốm sành liên quan đến quá trình phát triển kiến trúc và đời sống Hoàng cung nơi đây. Tiêu biểu nhất là mảnh mô hình tháp đất nung thời Trần. Các di vật là các loại vật liệu xây dựng Hoàng cung Thăng Long, đồ dùng sinh hoạt Hoàng cung thời kỳ Thăng Long và một số ít thuộc thời tiền Thăng Long.

Nhiều bí ẩn cần được giải mã ở khu vực Trung tâm Hoàng thành Thăng Long

PGS.TS Tống Trung Tín nhận định rằng, cuộc khai quật lần này thu được nhiều kết quả quan trọng trong việc nhận thức các giá trị nổi bật toàn cầu của Hoàng thành Thăng Long. Cùng với việc tiếp tục xuất lộ tầng văn hóa dày 3m có từ thời Lý đến thời Pháp thuộc, cuộc khai quật đã phát hiện nhiều di tích với những nét mới nổi bật.

Đối với dấu tích thời Lý, lớp gạch vuông lát nền thời Lý phân bố rộng khắp tại vị trí hố khai quật. Phát hiện thêm 3 dấu tích kiến trúc có móng cột khác với vị trí các kiến trúc đã xuất lộ trước đây. Làm rõ quy mô móng tường thời Lý với việc lần đầu tiên phát lộ dấu tích thân móng tường bao được xây bằng gạch và 02 dấu tích cống thoát nước.

Đối với dấu tích thời Trần, bên cạnh việc tiếp tục phát hiện các dấu vết "bồn hoa" tương tự các cuộc khai quật trước đó, phát hiện thêm 2 dấu vết nền sân thời Trần chồng xếp lên nhau, cống nước ngầm có kích thước khá dài cho thấy sự tiếp nối thời Lý nhưng cũng có nhiều khác biệt lớn của khu vực này vào thời Trần.

Đối với dấu tích thời Lê sơ, lần đầu tiên xuất lộ hàng gạch vuông kích thước lớn lát Ngự đạo, làn đường đi xếp gạch nghiêng cho thấy cấu trúc sân Đan Trì không đơn giản như các nhận thức trước đó.

Đối với thời Lê Trung hưng, lần đầu tiên phát hiện nhiều hiện vật đá xanh có thể được sử dụng để lát mặt Ngự đạo. Cuộc khai quật còn ghi nhận sự chênh lệch độ cao của các khoảng sân Đan Trì để rồi từ đó đưa ra giả thuyết về độ cao của các cấp nền sân (khoảng sân Đan Trì phía trước thềm rồng Chính điện Kính Thiên cao hơn 70,1cm so với độ cao của khoảng sân Đan Trì tại Đoan Môn; độ cao của khoảng sân phía trước nhà Cục Tác chiến cao hơn 6,5cm, độ chênh của 2 vị trí khoảng 20cm.

"Bên cạnh các phát hiện mới trên đây, cuộc khai quật cũng phản ánh dưới lòng đất khu vực Trung tâm còn rất nhiều bí ẩn cần giải mã trong thời gian tới: cấu trúc chi tiết và tổng thể của Đan Trì như thế nào. Các cấp nền Đan Trì cao thấp và quy mô phân cấp đến đâu? Các làn đường nhỏ trên sân Đan Trì đã phát hiện, dấu tích có còn ở hướng Bắc và hướng Nam không? Rõ ràng, cấu trúc Ngự Đạo, Đan Trì phức tạp hơn nhận thức trước đây rất nhiều và như thế, cấu trúc tổng thể của Đan Trì và cấu trúc tổng thể của không gian rộng 35.000m² hẳn sẽ còn nhiều điều thú vị hơn nữa mà ta chưa thể biết ngay được.

Thêm nữa, mặt bằng thời Lý với sự xuất hiện nhiều dấu tích kiến trúc phía trong đường nước và tường bao tăng độ khó hiểu cho mặt bằng và chức năng của các di tích thời Lý ở đây. Hơn nữa, hầu hết quy mô và cấu trúc của kiến trúc Lý đều chưa được làm rõ. 

Mặt bằng và các di tích thời Trần càng rắc rối và khó hiểu nếu không nói là khó hiểu nhất ở khu vực này cũng như trong tổng thể Di sản bởi nhiều lý do khách quan. Tuy nhiên, câu chuyện về các di tích khảo cổ học xưa nay luôn là như vậy, vẫn luôn luôn cần nghiên cứu từng bước", PGS.TS Tống Trung Tín nhấn mạnh.

×