Chè Tán Ma - sản phẩm độc đáo của đồng bào Thái ở xứ Thanh

Từ "Tán Ma" trong tiếng Thái có nghĩa là khách quý đến, có ý nói loại chè dùng để tiếp đón khách quý. Chè tán ma là sản phẩm truyền thống lâu đời của người Thái ở Thanh Hóa. Chè có màu đỏ vàng, vị ngọt tự nhiên, không hóa chất, có tác dụng tốt cho tim mạch, hệ tiêu hóa.

Theo người dân ở Quan Sơn, Quan Hóa cho biết, sau khi hái búp chè về thì để chè héo tự nhiên hoặc phơi trong khoảng 30 phút, sau đó vò bằng tay và ủ bằng lá ráy rừng để hút bớt các chất nhựa chát trong chè, trước khi đưa ra phơi khô dưới nắng tự nhiên.

Đi dọc các xã ở huyện Quan Sơn, Quan Hóa nơi có đông đồng bào người Thái sinh sống, chúng ta không khó để bắt gặp những đồi chè xanh mướt mát dọc những triền đồi và trong vườn ở các gia đình.

Ông Bùi Công Khuyến ở bản Phụn, xã Trung Xuân, huyện Quan Sơn cho biết, cây chè Tán Ma đã có từ xa xưa, được bà con dân tộc Thái nơi đây trồng nhiều nhất trên những sườn đồi dọc theo suối và thường sử dụng làm đồ uống.

Mỗi năm chè Tán Ma cho thu hoạch từ 3 - 4 vụ. Bắt đầu từ tháng 2 đến tháng 9 âm lịch, bà con thu hoạch chè về sau đó sơ chế, ban đầu để phục vụ nhu cầu hàng ngày, sau này trở thành hàng hóa bán cho người dân trong huyện.

Nói về quy trình để làm ra được sản phẩm chè Tán Ma thơm ngon đặc trưng, những người cao niên ở bản Phụn chia sẻ: Búp chè được bà con thu hái, để héo tự nhiên hoặc phơi nắng trong khoảng 30 phút, sau đó vò bằng tay và ủ theo phương pháp truyền thống trước khi đưa ra phơi nắng.

Để có ấm chè ngon, chè phải được pha bằng nước sôi đủ độ trong ấm đã được vệ sinh sạch sẽ, rồi giữ nhiệt cho màu nước nâu nhạt và dậy lên mùi thơm đặc trưng. Nước chè Tán Ma có vị chát ngọt, dễ chịu, hương thơm lâu, gần như không có vị đắng, rất tốt cho sức khỏe.

Xây dựng thành sản phẩm OCOP, nâng cao thu nhập cho người dân

Hiện nay, toàn huyện Quan Sơn có trên 100 ha diện tích trồng chè tán ma, tập trung chủ yếu tại các xã Trung Xuân, Tam Thanh, Sơn Thủy, Trung Thượng… Riêng xã Trung Xuân có trên 35 ha tại bản Phụn, bản Phú Nam. So với các loại cây trồng khác, chè tán ma có nhiều tiềm năng về giá trị kinh tế được nhiều địa phương trong huyện trồng.

Mặc dù chè Tán Ma có công dụng rất tốt, những năm trước đây, nhiều diện tích chè không được chăm sóc đã dần mai một. Từ khi triển khai Chương trình "Mỗi xã một sản phẩm" (OCOP), người dân đã chuyển sang sản xuất tập trung, quy mô lớn, chú trọng các khâu chế biến cũng như xây dựng thương hiệu sản phẩm.

Đặc biệt, năm 2019, Hội phụ nữ xã Trung Xuân hỗ trợ thành lập nhóm hộ sản xuất chè tán ma do phụ nữ làm chủ, với 24 thành viên, tổng diện tích 2 ha. Hội Phụ nữ xã thường xuyên tuyên truyền, hướng dẫn các thành viên cách chăm sóc chè để tăng năng suất.

Tuy diện tích chè đang ít, sản lượng cũng chưa nhiều, nhưng kết quả bước đầu trong khôi phục chè tán ma, đang mở ra hướng đi mới trong phát triển kinh tế tại xã Trung Xuân, đặc biệt nhiều hộ dân đã có thu nhập khá từ trồng chè tán ma.

Bà Hà Thị Sinh, ở bản Phụn, xã Trung Xuân, huyện Quan Sơn cho hay: Khác với trước đây các hộ mạnh ai nấy làm, nay các hộ được hỗ trợ tập huấn kiến thức, liên kết cùng nhau phát triển, tiêu thụ sản phẩm. Mỗi tháng, các thành viên trong nhóm chế biến và cung ứng ra thị trường được 80 - 100kg chè tán ma khô, với giá bán 200.000 đồng/kg.

Là xã biên giới duy nhất của huyện Quan Hoá, xã Hiền Kiệt có đến hàng nghìn ha rừng tự nhiên. Ban đầu, chè được người dân địa phương thu hái về sơ chế, để phục vụ nhu cầu trong gia đình. Năm 2021, sản phẩm chè Tán Ma Hiền Kiệt là một trong 38 sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh Thanh Hóa.

Từ đó, cây chè Tán Ma là sản phẩm giúp nhiều người dân xã Hiền Kiệt, huyện Quan Hóa có công ăn việc làm và thu nhập. Hiện nay, diện tích đất canh tác chè Tán Ma trên toàn xã lên gần 45-50 ha, được phân bố ở đều ở 7 bản. 

Với mục tiêu quảng bá sản phẩm và xây dựng thương hiệu địa phương, huyện Quan Hóa cũng như xã Hiền Kiệt đang phối hợp cơ quan liên quan từng bước xây dựng, củng cố nâng cấp chất lượng chè tán ma, đồng thời làm tốt công tác quy hoạch, tăng cường quảng bá, giới thiệu sản phẩm.

×