...Đây là giải pháp cần thiết nhằm đảm bảo sự vận hành thông suốt của bộ máy chính quyền địa phương trong giai đoạn chuyển tiếp, đồng thời thể hiện tinh thần linh hoạt và quyết liệt trong điều hành cải cách vì mục tiêu phát triển lâu dài.

Chỉ áp dụng trong năm 2025

Trong cấu trúc nhà nước hiện hành, việc bầu lãnh đạo UBND tỉnh là kết quả của một tiến trình dân chủ đại diện – thông qua Hội đồng nhân dân địa phương. Đó là quy trình cần thiết trong điều kiện vận hành ổn định. Nhưng vào thời điểm sáp nhập các đơn vị hành chính quy mô lớn, khi thiết chế HĐND cũ đã giải thể, còn thiết chế mới chưa hình thành đầy đủ, việc áp dụng quy trình thông thường có thể tạo ra sự lúng túng, thậm chí rối loạn cục bộ trong bộ máy hành chính địa phương.

Chính trong thời điểm chuyển tiếp ấy, sự chỉ đạo thống nhất từ Trung ương đóng vai trò như một “bản lề thể chế”. Cho phép Thủ tướng chỉ định nhân sự lãnh đạo tỉnh không phải là một hình thức can thiệp tùy tiện, mà là một bước điều hành hành chính mang tính linh hoạt – để đảm bảo rằng bộ máy không bị gián đoạn, dòng chảy quản trị không bị đứt gãy trong quá trình tái cấu trúc.

Bởi nếu không có cơ chế đặc biệt này, việc xác lập bộ máy mới sẽ vướng vào vòng luẩn quẩn: Không có HĐND thì không thể bầu UBND, không có UBND thì không thể tổ chức quản lý nhà nước, ngân sách, nhân sự… Trong khi mọi hoạt động từ ngân sách địa phương, giải ngân đầu tư công đến cung cấp dịch vụ công thiết yếu đều cần một chính quyền điều hành ổn định.

Điều đáng chú ý là cơ chế này không nhằm thay đổi vĩnh viễn nguyên tắc quyền lực nhà nước, mà chỉ là bước chuyển tiếp cần thiết trong một giai đoạn cải cách cụ thể. Dự thảo Nghị quyết sửa đổi Hiến pháp đã nêu rõ: Cơ chế chỉ định này chỉ áp dụng trong năm 2025, tức là giới hạn về mặt thời gian, không mang tính thay thế lâu dài cho quy trình dân chủ đã được Hiến pháp xác lập.

Sau khi tổ chức thành công bầu cử HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026–2031, mọi việc sẽ trở lại quy trình bầu – phê chuẩn – bổ nhiệm như thông lệ. Điều đó cho thấy chủ trương của Đảng và Nhà nước vẫn nhất quán trong việc bảo đảm nguyên tắc dân chủ, nhưng đồng thời đủ nhạy bén để có phương án thích ứng với tình huống đặc biệt.

Đây cũng là thông lệ được nhiều quốc gia áp dụng khi tái cấu trúc hành chính: cho phép cơ quan hành pháp trung ương tạm thời chỉ định nhân sự trong thời gian đầu, nhằm ổn định bộ máy, sau đó tổ chức bầu cử chính thức. Không có một thể chế nào vận hành hiệu quả nếu thiếu đi tính linh hoạt, nhất là trong những cuộc chuyển mình quy mô lớn như vậy.

Niềm tin từ Trung ương

Một trong những mối quan tâm được nêu lên là tính công bằng giữa các địa phương được sáp nhập: Ai sẽ là người giữ vai trò đứng đầu? Địa phương nào “mất tên” liệu có thiệt thòi trong bố trí nhân sự? Nhưng chính vì thế, cơ chế chỉ định từ trung ương lại càng có ý nghĩa: Đó là cách để bảo đảm sự điều phối khách quan, vượt lên khỏi tính cục bộ địa phương hay tranh chấp lợi ích ngắn hạn.

Chỉ có cấp trung ương – với cái nhìn toàn cục – mới đủ thẩm quyền và trách nhiệm để lựa chọn những cán bộ có năng lực quản trị, có bản lĩnh chính trị và khả năng gắn kết cộng đồng sau khi địa phương mới hình thành.

Trong bối cảnh cần sự đồng thuận cao, một lãnh đạo được trung ương tin tưởng, được lựa chọn trên cơ sở đánh giá tổng thể về năng lực và phẩm chất sẽ giúp làm cầu nối hoà giải, đồng thời đưa ra những quyết sách điều hành mạnh mẽ, nhất là trong giai đoạn đầu sau sáp nhập vốn nhiều thách thức.

Bên cạnh đó, việc chỉ định Chủ tịch, Phó Chủ tịch UBND cũng không loại trừ vai trò tham vấn từ các tổ chức chính trị – xã hội địa phương, các đoàn thể và hệ thống chính quyền cũ. Điều này càng góp phần tăng tính minh bạch và hạn chế nguy cơ cá nhân hoá quyền lực.

Cơ chế đặc biệt trong hoàn cảnh đặc biệt

Việt Nam đang bước vào một giai đoạn cải cách hành chính toàn diện, hướng đến một nhà nước tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả và gần dân hơn. Việc sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh không chỉ mang ý nghĩa tổ chức lại bộ máy, mà còn mở ra cơ hội để quy hoạch không gian phát triển, điều phối ngân sách, hạ tầng và nguồn lực con người theo cách bài bản và bền vững hơn.

Trong hành trình ấy, điều quan trọng nhất là không để cải cách bị chậm lại bởi những vướng mắc về quy trình. Việc Thủ tướng Chính phủ tạm thời chỉ định lãnh đạo các tỉnh sau sáp nhập là để đảm bảo nhịp phát triển không bị đứt đoạn, hệ thống công quyền không bị “trống ghế” và người dân không phải chịu sự gián đoạn trong các dịch vụ thiết yếu.

Cải cách lớn thì phải có giải pháp lớn. Và đôi khi, sự táo bạo cần thiết không nằm ở chỗ đi nhanh hay chậm, mà là biết rõ mình đang đi đâu, vì ai và trong giới hạn nào.

Chỉ định lãnh đạo địa phương sau sáp nhập là một cơ chế đặc biệt trong một hoàn cảnh đặc biệt. Nó thể hiện sự chủ động của trung ương, sự linh hoạt của thể chế và quyết tâm cải cách bộ máy quản lý nhà nước. Nhưng sự chủ động ấy không đi kèm với sự tùy tiện. Bởi cơ chế này đã được giới hạn rõ ràng về thời gian, minh bạch trong mục tiêu và nằm trong lộ trình cải cách tổng thể đã được Đảng và Nhà nước xác định từ trước.

Điều còn lại là thực hiện nó một cách minh bạch, có trách nhiệm và đặt lợi ích chung của quốc gia – dân tộc lên trên hết.

×