Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump mới đây đã công bố chính sách áp thuế đối ứng trên diện rộng, ảnh hưởng tới khoảng 180 quốc gia, bao gồm toàn bộ các nước ASEAN và mức thuế quan áp lên Việt Nam là 46%. Chính sách thuế này của Tổng thống Mỹ được các chuyên gia gọi là “cơn địa chấn thuế quan” khiến cả chuỗi cung ứng toàn cầu chao đảo và Việt Nam không nằm ngoài tâm chấn này.

Với chính sách thuế này, ba kịch bản có thể xảy ra với nền kinh tế Việt Nam.

Kịch bản thứ nhất tiêu cực nhất: Việt Nam bị áp thuế 46% từ ngày 09/04 vì khó đàm phán do thời gian gấp, mục tiêu Mỹ rõ ràng (chống né thuế từ Trung Quốc). Tác động thấy rõ đó là xuất khẩu sụt giảm mạnh, GDP giảm 1,5%, đầu tư trì hoãn, niềm tin doanh nghiệp suy yếu.

Kịch bản thứ 2 trì hoãn 45 ngày để đàm phán. Theo kịch bản này, Việt Nam đề xuất gặp một cuộc gặp lãnh đạo cấp cao giữa Tổng Bí thư Tô Lâm và Tổng thống Trump vào cuối tháng 5/2025. Nếu xảy ra, trong ngắn hạn có thể tạo hiệu ứng đơn hàng “chạy trước”, nhưng bất định vẫn cao nếu đàm phán thất bại.

Kịch bản thứ 3 là Mỹ "quay xe" sau khi cảm nhận kinh tế bị suy yếu, tiêu dùng giảm, thị trường tài chính phản ứng. Xác suất này xảy ra chưa cao (dự báo suy thoái Mỹ 2025 vào khoảng 35%-60%).

Chính sách thuế quan 46% của Mỹ, GDP Việt Nam 2025 giảm khoảng 1,2%, thu hút FDI trở nên vô nghĩa Con số của Cục Thống kê (Bộ Tài chính) cho thấy quý I/2025 Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch đạt 31,4 tỷ USD. Theo tính toán của Cục Thống kê, nếu kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ giảm 10%, tăng trưởng GDP có thể bị co hẹp tới 0,84 điểm phần trăm.

Là một nước với hơn 85% GDP phụ thuộc vào xuất khẩu, trong đó gần 30% xuất khẩu sang Mỹ, mức thuế này sẽ đe dọa trực tiếp mục tiêu xuất khẩu của Việt Nam trong năm 2025 và những năm tới. Nếu mất đi thị trường lớn với thặng dư thương mại lên đến hàng trăm tỷ USD, các doanh nghiệp Việt sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong việc cạnh tranh và tìm kiếm cơ hội mới để bù đắp thiệt hại.

Ông Chua Hak Bin, Kinh tế trưởng Ngân hàng Maybank, ngân hàng này đã hạ dự báo tăng trưởng GDP của Việt Nam xuống còn 5,9% cho năm 2025 (từ mức 6,9%) và giữ nguyên ở mức 5,9% cho năm 2026 (so với 6,5% trước đó).

“Việc Hoa Kỳ áp mức thuế đối ứng lên tới 46% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam dự kiến sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng lực cạnh tranh xuất khẩu của quốc gia. Sau khi tính đến các biện pháp miễn trừ, mức thuế hiệu dụng mà Hoa Kỳ áp dụng đối với hàng hóa từ Việt Nam được ước tính ở mức 47%, so với chỉ 4,6% trước đây, cao hơn đáng kể so với các trung tâm sản xuất khác như Ấn Độ hoặc nhóm ASEAN-6”, Kinh tế trưởng Chua Hak Bin Ngân hàng Maybank bình luận.

Theo Kinh tế trưởng Chua Hak Bin nền kinh tế Việt Nam có mức độ phụ thuộc rất lớn vào nhu cầu tiêu dùng cuối cùng của Mỹ.

Cụ thể, kim ngạch xuất khẩu sang Hoa Kỳ chiếm tới 30% tổng giá trị xuất khẩu và tương đương khoảng 25% GDP, con số này thậm chí vượt tổng xuất khẩu sang Trung Quốc và Liên minh châu Âu cộng lại. “Sáu mặt hàng xuất khẩu chủ lực sang Mỹ, dự kiến sẽ chịu ảnh hưởng mạnh mẽ nhất, bao gồm: điện tử, máy móc thiết bị, hàng may mặc, điện thoại di động, sản phẩm gỗ và giày dép.

Hoa Kỳ hiện đang chiếm 56% tổng giá trị xuất khẩu sản phẩm gỗ của Việt Nam, và từ 30 – 40% đối với các ngành còn lại. Riêng đối với điện thoại, thị trường Mỹ tiêu thụ khoảng 18% sản lượng xuất khẩu của Việt Nam. Như vậy, Việt Nam rơi vào vùng bị tổn thương cao từ chính sách thuế này”, ông Chua Hak Binh bình luận.

Cùng quan điểm chuyên gia kinh tế Quách Mạnh Hào, Giáo sư Tài chính và Ngân hàng Đại học Lincoln (Anh) cũng tính toán theo giả thiết đàm phán giảm thuế không giải quyết được bài toán (chính) thâm hụt/thặng dư ngay và giả sử mọi yếu tố khác không tác động gì. Theo số liệu kinh tế Quý I/2025 của Cục Thống kê, tăng trưởng GDP đạt 6,93% cao nhất cùng kỳ 6 năm gần đây. Điều đáng chú ý là kế hoạch Quý I để đạt mục tiêu GDP 8% và cả năm thực đạt là 7,7%, nghĩa là thực tế đạt 90% kế hoạch. Nếu điều này là tiếp diễn, chưa bao gồm tác động của rào cản thuế mới, 90% của 8% sẽ là 7,2% GDP cả năm.

Nếu tính tác động từ chính sách thuế của Tổng thống Mỹ Donald Trump một cách giản đơn thì với dự toán cứ 20% thuế sẽ làm tăng giá thành sản phẩm khoảng 2,1 – 2,6% ( theo tính toán của Yale Budget Lab thuộc Đại học Yale của Mỹ). Như vậy hàng Việt Nam về cơ bản sẽ tăng giá trung bình khoảng 4,83 – 5,98% tại thị trường Mỹ. Dự toán mức độ nhạy cảm cầu với giá là 0,7 thì mức sụt giảm cầu với hàng hóa Việt Nam vào khoảng 3,3 – 4,2%

“Xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ năm 2024 khoảng 136,5 tỷ USD và dự kiến tăng tự nhiên khoảng 15% (năm 2024 là 19%). Do vậy, mức sụt giảm xuất khẩu khoảng 5,3-6,7 tỷ USD. GDP Việt Nam 2024 khoảng 476,3 tỷ USD, dự kiến tăng 8% trong năm 2025. Dự kiến tác động của chính sách thuế suất sẽ dẫn tới GDP chỉ còn 6,6 – 6,8%”, TS Quách Mạnh Hào phân tích.

TS Quách Mạnh Hào phân tích thêm, tăng trưởng GDP Việt Nam 2024 đạt 7,09% và trong bối cảnh cả thế giới khó khăn mà năm nay tăng trưởng GDP đạt 6,6-6,8% là thực sự tốt. “Nếu bỏ giả thiết xuất khẩu tăng tự nhiên, thì GDP Việt Nam năm 2025 vào khoảng 6,8 -7,0%. Còn nếu chúng ta bỏ qua giấc mơ 8% mà nhìn vào hiện thực năm ngoái, thì hiện thực GDP Việt Nam năm nay sẽ vào khoảng 5,8 – 6,0%, tức là giảm khoảng 1,2%”, ông Hào bình luận.

Không chỉ sụt giảm về xuất khẩu, điều đáng lo ngại nữa của nền kinh tế Việt Nam đó là mức thuế đối khác 46% của Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể khiến nỗ lực thu hút đầu tư FDI của Việt Nam trở nên vô nghĩa. Hầu hết các doanh nghiệp FDI vào Việt Nam mong muốn tận dụng ưu đãi thuế từ các FTA và tránh các điểm nóng thương mại. Dù vốn FDI đăng ký vào Việt Nam trong năm 2024 đạt 38,23 tỷ USD, nhưng nếu thuế không được gỡ bỏ, dòng vốn đầu tư sẽ giảm sút hoặc đảo chiều. Sức hấp dẫn của thị trường Việt Nam sẽ giảm mạnh, khi thay vì ưu đãi thuế, các nhà đầu tư sẽ phải đối mặt với rào cản thuế quan cao do Mỹ áp đặt, làm mất đi những lợi thế mà Việt Nam từng có dẫn đến giảm cơ hội việc làm và đầu tư tại Việt Nam.

Đừng chờ kết quả đàm phán, giải pháp không chỉ là “chống đỡ thuế quan”

Theo ông Nguyễn Xuân Thành, Giảng viên trường Đại học Fulbright Việt Nam, Mỹ tính thuế suất nhập khẩu đối ứng đối với mỗi nước theo cách bằng tỷ lệ giữa mức thâm hụt thương mại song phương và tổng kim ngạch nhập khẩu vào Mỹ rồi chia 2. Việc áp dụng công thức thô này cho thấy cửa để đàm phán. Chắc Việt Nam sẽ đàm phán được mức thuế xuống thấp hơn nhiều.

“Việt Nam đã nhanh chóng phản ứng bằng việc đề xuất cắt giảm thuế quan về 0% đối với toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ Hoa Kỳ, đồng thời cam kết mở rộng nhập khẩu và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp Mỹ có vốn đầu tư trực tiếp tại Việt Nam. Tuy nhiên, khả năng đạt được một thỏa thuận song phương vẫn đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt khi cựu Tổng thống Trump tiếp tục theo đuổi mục tiêu xóa bỏ thâm hụt thương mại của Hoa Kỳ một cách triệt để.

Tuy nhiên, cả hai bên đều có động cơ chiến lược rõ ràng để đạt được một thỏa thuận. Trong khi ông Trump cần một thắng lợi mang tính biểu tượng cho chương trình nghị sự thương mại của mình, nhiều tập đoàn lớn của Mỹ hiện đang phụ thuộc sâu sắc vào chuỗi cung ứng đặt tại Việt Nam. Sự phụ thuộc kinh tế mang tính cơ cấu của Việt Nam vào thị trường Mỹ khiến việc rút lui khỏi bàn đàm phán mà không đạt được thỏa thuận sẽ là một lựa chọn rất khó chấp nhận với các nhà hoạch định chính sách trong nước”, Nhóm phân tích kinh tế Maybank bình luận.

Bên cạnh việc đàm phán, Việt Nam cần có những hành động song song trên hai trục. Trước hết, Việt Nam cần giảm thâm hụt tức thời, tức là trước mắt cần chủ động mua thêm hàng hóa của Mỹ. Đây là biện pháp “điểm huyệt” để xoa dịu áp lực chính trị ngắn hạn từ Mỹ, nhất là với chính quyền Trump đang quay lại.

Những mặt hàng khả thi nhất là dự kiến mua thêm nhiều máy bay, khí hóa lỏng từ Mỹ. LNG (khí tự nhiên hóa lỏng) phù hợp với chiến lược chuyển đổi năng lượng của Việt Nam, đồng thời giúp Mỹ tiêu thụ khí shale. Máy bay Boeing từng là biểu tượng giao dịch ngoại giao (mua nhiều đợt trước 2016, 2019).

Với động thái này, tình trạng thâm hụt sẽ giảm đi, cùng với hiệu ứng từ truyền thông sẽ tạo nên thành tích ngoại giao cho Mỹ.

Tuy nhiên, về lâu dài Việt Nam cần ưu đãi thuế quan và mở cửa hơn cho hàng Mỹ. Theo đó, hai nước cần đàm phán để giảm/miễn thuế nhập khẩu với một số mặt hàng chiến lược từ Mỹ. Bên cạnh đó, nới lỏng điều kiện tiếp cận thị trường những ngành Mỹ có lợi thế như: các sản phẩm nông sản, công nghệ, dược phẩm, dịch vụ giáo dục. Từ đó hai nước có thể tiến tới thoả thuận song phương kiểu FTA+ hoặc “FTA light”, không toàn diện như CPTPP nhưng đủ để tạo niềm tin chính sách. Với hành động này, tỷ lệ thâm hụt sẽ giảm dần theo thời gian và đồng thời giữ Mỹ ở thế hợp tác hơn là đối đầu.

Quan trọng hơn, giải pháp giải hạn sẽ không nằm ở “chống đỡ thuế quan”, Chính phủ cần có giải pháp nhằm tăng năng lực nội tại của nền kinh tế như: phát triển công nghiệp hỗ trợ, nâng tỷ lệ nội địa hóa trong sản xuất; Chuyển từ lắp ráp sang sản xuất có giá trị cao (R&D, dịch vụ, logistics, công nghệ sạch…); Tăng hiệu ứng lan tỏa từ khối FDI sang khu vực tư nhân trong nước… Cùng với đó là sự chủ động trong định vị chính sách: ví dụ đàm phán quy tắc xuất xứ minh bạch, cải thiện môi trường đầu tư chất lượng.

Theo nhóm phân tích kinh tế Maybank, Việt Nam cần tái cấu trúc chuỗi giá trị để giữ chân FDI và vượt rào cản thuế. “Dù các công ty đa quốc gia có thể tạm thời hoãn các kế hoạch đầu tư mới trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều bất ổn, nhưng việc rời bỏ hoàn toàn Việt Nam chỉ vì khác biệt thuế quan là điều không khả thi trong dài hạn”, Maybank bình luận.

Theo Maybank, khác với giai đoạn đầu của chiến tranh thương mại, hiện nay mọi quốc gia, không chỉ Trung Quốc, đều có nguy cơ trở thành đối tượng của các biện pháp thuế quan từ phía Hoa Kỳ.

“Các doanh nghiệp FDI toàn cầu, khi đưa ra quyết định đầu tư, thường xem xét tổng hòa nhiều yếu tố cơ bản: môi trường chính sách, chi phí lao động, khả năng tiếp cận thị trường, năng lực chuỗi cung ứng, chứ không đơn thuần dựa trên biến số thuế quan. Vị thế của Việt Nam trong mạng lưới 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) tiếp tục là lợi thế then chốt, tạo điều kiện để quốc gia này mở rộng cơ hội tăng trưởng tại các thị trường mới, giảm thiểu sự phụ thuộc vào một đối tác duy nhất”, Maybank phân tích.

×