Ninh Bình-Nam Định-Hà Nam, ba tỉnh sở hữu ba vùng sinh thái đặc trưng: Ninh Bình là vùng trung du-núi đá vôi có địa hình đồi núi, nhiều hang động, rừng đặc dụng và cảnh quan đặc sắc, là vùng trọng điểm phát triển cây dược liệu, các mô hình nông lâm kết hợp, chăn nuôi gia súc, du lịch trải nghiệm-sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học.

Đây là lợi thế để phát triển kinh tế nông thôn đa dạng, không chỉ về cây-con, mà còn về dịch vụ, du lịch, làng nghề, và công nghiệp chế biến.

Cộng hưởng giữa các vùng sẽ tạo ra khả năng điều phối theo chuỗi giá trị-vùng này sản xuất, vùng kia sơ chế, vùng khác tiêu thụ hoặc xuất khẩu, giảm thiểu phân tán và tăng tính liên kết.

Nam Định là vùng đồng bằng ven biển có địa hình thấp, đất phù sa ven biển và hệ sinh thái nước mặn-lợ, có tiềm năng phát triển lúa gạo chất lượng cao, nuôi trồng và khai thác thủy sản, phát triển năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời), và du lịch biển.

Hà Nam là vùng chiêm trũng có đất thấp trũng, nhiều hồ đầm tự nhiên, thuận lợi cho canh tác nông nghiệp truyền thống như sản xuất lúa gạo, rau màu, cây ăn quả, phát triển làng nghề và thủ công mỹ nghệ.

Cả 3 tỉnh Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình đều đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận tỉnh hoàn thành xây dựng nông thôn mới (NTM).

Chính vì vậy, các tỉnh đều là những vùng có nền tảng sản xuất hàng hóa nông nghiệp rõ nét; mạng lưới giao thông nông thôn và cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất được đầu tư tương đối đồng bộ; khoa học công nghệ đã được ứng dụng trong các khâu sản xuất, chế biến, bảo quản; người dân có kinh nghiệm hợp tác sản xuất, nhiều mô hình liên kết sản xuất-tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị đã được hình thành.

Việc hợp nhất ba tỉnh Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình không chỉ mở rộng không gian phát triển mà còn tạo điều kiện tái cấu trúc lại các chuỗi giá trị nông sản, phân bổ lại nguồn lực, thị trường và nhân lực, tránh đầu tư dàn trải.

Việc hợp nhất 3 tỉnh sẽ tạo nên một không gian nông thôn phong phú, đa dạng về địa hình, sinh thái, kinh tế và văn hóa.

Với diện tích mở rộng gần 4.000 km2, dân số trên 4,4 triệu người, số đơn vị hành chính tinh giản mạnh (bỏ cấp huyện, giảm số đơn vị hành chính cấp xã từ 398 xuống còn 129, gồm 97 xã và 32 phường), tỉnh Ninh Bình mới (sau sáp nhập, hợp nhất) đang đứng trước nhiều cơ hội nhưng cũng đối mặt với không ít những thách thức trong phát triển kinh tế nông thôn.

Những vấn đề về tốc độ đô thị hóa nhanh, khoa học công nghệ phát triển mạnh, bối cảnh thế giới và khu vực nhiều biến động khó lường, cùng tác động ngày càng phức tạp của thiên tai, biến đổi khí hậu… đều có ảnh hưởng sâu sắc đến quá trình phát triển này.

Quang cảnh nông thôn mới phường Ninh Giang (thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình trước sáp nhập, hợp nhất tỉnh Nam Định, Hà Nam). Ảnh: Tuấn Anh

Tuy nhiên, nhiều thách thức lớn cũng đặt ra về điều phối chính sách, phối hợp liên ngànhliên vùng, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng và vượt qua những khác biệt về thể chế quản lý, thói quen sản xuất, văn hóa cộng đồng.

Cấp xã với địa bàn mở rộng nhưng biên chế tinh giản, tạo ra áp lực lớn về quản trị, giám sát và cung ứng dịch vụ công. Điều này đòi hỏi phải có một tư duy mới về chính sách phát triển kinh tế nông thôn đảm bảo cho sự phát triển và bứt phá bền vững:

Một là, tổ chức lại không gian phát triển theo hệ sinh thái và chức năng liên vùng: Một trong những việc làm then chốt sau khi tỉnh mới được thành lập là tổ chức lại không gian phát triển theo hệ sinh thái và chức năng liên vùng.

Những vùng đồng bằng như Yên Khánh, Nghĩa Hưng, Bình Lục cần được quy hoạch thành các trung tâm sản xuất nông nghiệp chuyên canh, tập trung vào lúa chất lượng cao, rau quả xuất khẩu và chăn nuôi theo chuỗi.

Các vùng ven Tràng An, Tam Chúc, Phát Diệm có thể hình thành vành đai du lịch nông nghiệp-sinh thái-làng nghề, kết hợp farmstay, homestay với trải nghiệm nông nghiệp sạch.

Trong khi đó, khu vực đồi núi như Nho Quan, Thanh Liêm phù hợp để phát triển các mô hình nông-lâm kết hợp, cây dược liệu, kinh tế dưới tán rừng hay chăn nuôi bán tự nhiên.

Phân vùng không chỉ để chỉ đạo sản xuất mà để tổ chức lại không gian kinh tế nông thôn, xác định cơ chế phân bổ ngân sách, đầu tư công và dịch vụ công.

Tuy nhiên, trong bối cảnh đô thị hoá nhanh và đòi hỏi cao về tính kết nối, việc quy hoạch và phân vùng không nhất thiết phải tách bạch giữa nông thôn với đô thị, giữa các xã với các phường, mà phải tính đến các cấu trúc phát triển “làng trong phố, phố trong làng”, “trung tâm vệ tinh” và mô hình “nông thôn hoà hợp với đô thị”, tạo nên sự cộng sinh và phân vai linh hoạt, phù hợp với chức năng vùng.

Hai là, củng cố thể chế và thúc đẩy tự chủ: Việc bỏ cấp huyện và hợp nhất các xã, phường chắc chắn không chỉ là câu chuyện bố trí lại địa giới, mà cần tái định hình mô hình tổ chức hành chính, trong đó cấp xã sẽ đóng vai trò trung tâm điều phối mới và kết nối trực tiếp với cấp tỉnh.

Cách nhìn nhận về xã cần được thay đổi với tư duy “xã vùng”- có nghĩa là mỗi xã sẽ không còn là một đơn vị hành chính nhỏ mà cần được xem như một vùng nông thôn với cơ chế tự chủ cao hơn về tài chính, tổ chức và nhân sự, đủ năng lực quản trị liên xã cũ, cung ứng hiệu quả các dịch vụ công.

Với vai trò đó, các xã cần được phân quyền lập kế hoạch phát triển, đề xuất sáng kiến và sử dụng ngân sách theo cơ chế linh hoạt. Xã có thể được thí điểm tạo lập cơ chế ngân sách có tham gia của người dân, bằng cách phân bổ theo sáng kiến cộng đồng, có cạnh tranh ý tưởng và phản biện công khai.

Trong mỗi xã cũng cần tính đến việc thành lập và củng cố các tổ, nhóm đại diện cho cộng đồng (do chính người dân ở từng thôn, xóm bầu chọn) để thực hiện chức năng kết nối, giám sát và tổ chức các hoạt động phát triển cộng đồng, và được thể chế hóa như một thiết chế bán chính thức trong quản trị địa phương.

Đây là bước chuyển từ tư duy “quản lý” sang “kiến tạo”, từ chính quyền điều hành sang chính quyền đồng hành với người dân.

Ba là, chuyển đổi số để thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn: Trong giai đoạn mới, nông thôn phải trở thành hệ sinh thái sống động kết hợp giữa sản xuất, văn hóa, môi trường và công nghệ.

Chính sách cần hướng tới thúc đẩy các mô hình kinh tế xanh, nông nghiệp công nghệ cao, hữu cơ, sinh thái, du lịch trải nghiệm, giáo dục ngoài trời, công nghệ số trong thương mại nông sản và logistics nông thôn. Cần có cơ chế đặc thù để hỗ trợ các startup nông nghiệp, đặc biệt là thế hệ trẻ trở về quê khởi nghiệp, tạo nên làn sóng đổi mới sáng tạo từ nông thôn.

Diễn đàn Kinh tế nông thôn Ninh Bình cần được định kỳ tổ chức, trở thành nơi hội tụ trí thức, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư để cùng xây dựng chính sách, chia sẻ sáng kiến, thu hút đầu tư.

Bên cạnh hạ tầng vật lý, hạ tầng số đóng vai trò không thể thiếu, từ internet tốc độ cao đến hệ thống dữ liệu nông nghiệp mở, từ thương mại điện tử đến hệ thống thanh toán số.

Việc phát triển năng lượng tái tạo và các mô hình nông nghiệp tuần hoàn cũng cần được lồng ghép vào chính sách phát triển nông thôn, hướng tới mô hình nông thôn xanh-sạch-thông minh.

Để làm được điều đó, trước hết phải đẩy mạnh phát triển đồng bộ chính quyền số, kinh tế số và xã hội số, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, phương thức sống, làm việc của người dân, phát triển môi trường số an toàn, nhân văn, rộng khắp.

Bốn là, kết hợp hài hoà giữa đổi mới và bảo tồn: Sự đa dạng về văn hóa, lịch sử, tín ngưỡng của ba tỉnh là tài sản vô giá cần được gìn giữ và phát huy.

Chính sách phát triển nông thôn cần chú trọng bảo vệ không gian, cảnh quan nông thôn truyền thống; ghi nhận và phát huy vai trò của các thiết chế tôn giáo, dòng họ, nghề truyền thống trong gìn giữ cộng đồng; hỗ trợ xây dựng thương hiệu địa phương, sản phẩm OCOP gắn với vùng đất, lịch sử và tập quán canh tác đặc thù, đó là cách để biến sự đa dạng văn hóa thành lợi thế phát triển.

Bên cạnh đó, việc tổ chức các hoạt động sáng tạo văn hóa cộng đồng, các cuộc thi về sáng kiến phát triển kinh tế nông thôn, hay các lễ hội mang tính liên tỉnh cũng sẽ góp phần tạo ra không gian văn hóa kết nối, nâng cao lòng tự hào và tăng cường sự gắn bó của người dân với quê hương.

Tỉnh Ninh Bình mới sau hợp nhất tỉnh Nam Định, Hà Nam đang sở hữu những điều kiện đặc biệt để định hình một mô hình phát triển nông thôn hiện đại, đa dạng và bền vững.

Thách thức là không nhỏ, nhưng nếu có tư duy đổi mới, chính sách thực chất và sự đồng hành của cộng đồng, nông thôn Ninh Bình có thể trở thành hình mẫu về sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa bảo tồn và sáng tạo, giữa phát triển kinh tế và gìn giữ bản sắc.

Đó không chỉ là tương lai của một vùng đất, mà còn là minh chứng cho tầm nhìn và năng lực kiến tạo trong kỷ nguyên mới.

×