Hành trình băng rừng thăm “cụ” chè cổ

Một buổi sớm tinh mơ tháng năm, khi ánh bình minh vừa ló rạng, chúng tôi theo chân ông Thụy vượt 10 km đường rừng hiểm trở để lên đỉnh núi Bóng, nơi có những cây chè cổ thụ được mệnh danh là “báu vật” của vùng này.

Hành trình kéo dài gần 4 giờ, băng qua những con dốc cheo leo, suối sâu và rừng nứa dày đặc.

Đoàn bảy người, dưới sự dẫn dắt của ông Thụy, băng rừng lên núi Bóng, vừa để thăm những cây chè cổ thụ, vừa hái măng, kiếm thuốc giữa đại ngàn.

Trời vào hạ nắng như đổ lửa. Ánh nắng chói chang xuyên qua nhưng tán cây rừng rồi len lỏi dưới mặt đất. Chút hơi ẩm còn sót lại từ những đêm mưa trước bốc lên, mang theo mùi ngai ngái của lá mục và đất sũng.

Ông Thụy, với dáng người rắn rỏi, đôi chân thoăn thoắt, bước phăm phăm, dẫn đầu đoàn.

Tay ông vung dao mở lối, chặt đứt những bụi cây chắn đường, miệng ngân nga vài câu hát Tày để khích lệ tinh thần mọi người. “Đi rừng quen rồi, nay được dẫn đoàn lên thăm cây chè cổ, tôi vui lắm” ông cười, ánh mắt ánh lên niềm tự hào.

Bình thường, ông cũng hay dẫn đường cho anh chị em trong xóm lên hái thuốc, kiếm nứa, kiếm măng.

Tiện câu chuyện, cô Hoàng, một người phụ nữ Tày trong đoàn cũng góp đôi câu: “Đi đường rừng này, ai thông thạo bằng anh Thụy nớ”.

Đường lên đỉnh núi Bóng không dễ dàng. 3km đầu, đoàn đi xe máy, vượt qua những khúc cua ngoằn ngoèo, sỏi đá lởm chởm, chen chúc nhau trên con đường đất dẫn lên trên.

Đến những đoạn dốc dựng đứng, cả đoàn phải xuống dắt xe, thậm chí hợp sức đẩy xe lên sườn núi. Tới cửa rừng, xe máy đành bỏ lại, mọi người chuyển sang đi bộ.

Cánh rừng nứa là nơi đầu tiên chúng tôi đi qua, nơi đây cây mọc ngổn ngang. Đi tiếp, lại đến nơi những cây vầu ngự trị, cây cao, thẳng, ken dày. Tiếng chim chích chòe hòa cùng tiếng dế kêu râm ran tạo nên một bản giao hưởng sống động giữa đại ngàn.

Tình yêu với chè cổ

Qua lời kể của ông, cơ duyên đầu tiên với cây chè cổ là khi đi lên rừng hái thuốc. Ông phát hiện ra những thân cây cổ thụ, xù xì, lá răng cưa, to và dày, nhưng hoa của cây này lại rất giống với chè trung du.

Với kinh nghiệm cây cối nhiều năm, ông xác định ngay đây là giống chè đặc biệt, có tuổi đời còn hơn một đời người.

“Có người bảo tôi đừng nói phát hiện này ra, nhưng tôi không làm vậy, tôi thấy việc giữ riêng cho mình là không nên, vì vậy tôi đã nói cho anh chị em xóm cùng biết. Càng nhiều người biết đến cây, cũng là một cách để chung tay bảo vệ cây”.

Trong câu chuyện trao đổi với PV sau đó, lãnh đạo xã Minh Tiến xác nhận ông Thụy là một trong những người đầu tiên phát hiện ra những cây chè cổ từ hơn 10 năm trước.

Từ đó, tình yêu với chè cổ núi Bóng bén rễ trong ông. Những chuyến đi rừng không chỉ là công việc, mà còn là cách ông giữ gìn "báu vật" của vùng đất này.

Thế nhưng, trong suốt những năm tháng đi rừng, thăm và bảo vệ cây chè, ông đã từng dính bẫy thú 2 lần.

Lần đầu là chuyến đi rừng dài ngày để cắm mốc ranh giới các tỉnh Thái Nguyên, Tuyên Quang, Vĩnh Phúc. Lần thứ hai là lúc dẫn đoàn lên nghiên cứu cây chè cổ núi Bóng.

Dừng ở lán nghỉ chân giữa rừng, ông vừa vén ống quần lên để lộ vết sẹo sâu do bẫy thú để lại vừa kể lại câu chuyện năm xưa.

“Hồi đó rừng còn hoang sơ lắm, tôi hay đi trước dẫn đường, ngặt nỗi lại dính phải bẫy thú lấp sâu dưới lớp lá khô. Cái bẫy to lắm, nó dập sâu vào cổ chân. Ai đi cùng cũng mặt mày tái mét, hoảng sợ khi thấy tôi bị thương nặng.

Tôi lúc đó đau lắm, nhưng mình là người có kinh nghiệm, mình phải bình tĩnh hướng dẫn mọi người cách tháo bẫy, chứ mình mà mất bình tĩnh thì đoàn còn biết trông chờ vào ai trong cánh rừng này nữa”.

Ngoài việc dẫn đường, cắm mốc tỉnh lị, ông còn là thành viên chủ lực trong tổ bảo vệ rừng, tham gia chữa gần 20 vụ cháy rừng, hỗ trợ kiểm lâm trong hàng chục chuyên án chống lâm tặc.

“Tôi làm tất cả cũng chỉ vì mấy “cụ” chè cổ ấy” ông cười, ánh mắt ngập tràn tình cảm.

Nói chuyện với ông Thụy, chúng tôi nhận ra ngay ra tình cảm ông dành cho những gốc chè cổ.

Nỗi trăn trở bên những gốc chè cổ

Đoạn cuối hành trình lên đỉnh núi Bóng đối với người đầu tiên đi rừng như tôi, có lẽ là đoạn “sinh tử” nhất. Không còn con đường mòn, chỉ còn những đoạn dốc dài dựng đứng, theo lời ông Thụy thì chỗ này cách mực nước biển gần 900m.

Ông vẫn là người tiên phong, hướng dẫn tôi và các thành viên khác cách bám sao cho khéo vào những thân cây vầu để leo ngược lên dốc núi cheo leo.

Cuối cùng, những gốc chè cổ hiện ra, hơn 20 cây nằm rải rác trên đỉnh núi, mỗi cây được đánh số cẩn thận.

Nhưng niềm vui xen lẫn nỗi xót xa khi ông Thụy mở điện thoại cho tôi xem hình ảnh những cây chè bị phá hoại. Có cây bị dao lẹm sâu, lộ ra phần thân đỏ thẫm như cây đang “rỉ máu”. Có cây đã 50 - 60 tuổi rồi vẫn bị chặt hạ không thương tiếc.

“40 năm gắn bó, tôi đau lắm khi không bảo vệ được chúng", ông thở dài.

Ông Thụy và nhiều người dân Minh Tiến vẫn còn nhiều điều trăn trở nhất là cây chè cổ núi Bóng.

Nếu không có biện pháp bảo vệ cụ thể, những “báu vật” này có nguy cơ bị lãng quên, để lại một mất mát không gì bù đắp.

Gần đây, cây chè cổ đã được các đoàn công tác, nhóm nghiên cứu đến từ Trường Đại học Nông lâm (Đại học Thái Nguyên) tiếp cận, đánh giá. Từng cây được đánh số, đo đạc, chụp ảnh, thu mẫu cẩn thận.

Năm 2024, một số nhà khoa học đã đề xuất và được Hội đồng Khoa học tỉnh Thái Nguyên thông qua đề tài “Nghiên cứu, bảo tồn và phát triển nguồn gen cây chè cổ thụ núi Bóng”.

Mới đây, chia sẻ với báo chí, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hà Duy Trường, Giám đốc Trung tâm Đào tạo, nghiên cứu giống cây trồng và vật nuôi, Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên cho biết, qua khảo sát, đánh giá ban đầu, đây là những cây chè cổ thụ rất quý và hiếm. Hoa của những cây chè cổ thụ này rất giống với chè trung du hiện nay, mặc dù mẫu lá hơi khác biệt ở chỗ răng cưa và bản của lá to, dày hơn lá chè trung du của Thái Nguyên.

"Sau khi đánh giá nguồn gen, chúng tôi tiếp tục bảo tồn cây chè với hai hình thức: Bảo tồn tại chỗ (bảo vệ, phát triển cây chè tại nơi vốn có của nó) và bảo tồn chuyển chỗ (lựa chọn các cây có chất lượng tốt nhất, nhân giống, phục vụ mở rộng giống chè này trên địa bàn tỉnh)" Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hà Duy Trường chia sẻ.

Theo ông Định Văn Định - Phó Chủ tịch UBND xã Minh Tiến, địa phương thường xuyên vận động nhân dân có nâng cao ý thức trong việc bảo vệ cây chè cổ.

Ngồi nghỉ chân trên mỏm đá kế cận cây chè cổ, tôi hỏi ông Thụy cảm thấy thế nào khi những cây chè cổ núi Bóng mà ông yêu quý hiện đã và đang được ghi nhận?

Ông cười rất tươi, trong ánh mắt ông khi hướng về cây chè như dâng lên một cảm xúc khó tả. Có lẽ đó chính là niềm hân hoan khi biết “người bạn già” này đã được quan tâm nhiều hơn, hay có lẽ cũng chính là sự nhẹ lòng khi bản thân không còn đơn độc trên chặng hành trình giữ cây, giữ di sản này nữa.

Đặc biệt, con trai út của ông Thụy, anh Nguyễn Văn Đông (SN 2000) cũng tiếp bước con đường của cha.

Anh nói với vẻ tự hào: “Cả đời cha tôi giữ cây, bám rừng, đến đời tôi, tôi không thể nào phụ đi sự kỳ vọng của cha”.

Chiều tà, ánh mặt trời khuất dần sau những dãy núi trập trùng. Ông Thụy tiếp tục làm “hoa tiêu” dẫn tôi và đoàn xuống núi. Những cây chè cổ lùi dần sau bóng lưng những người trở về. Tôi ngoái lại những cây chè lần cuối, rồi lại quay qua nhìn ông Thụy, vẫn nụ cười hiền hậu ấy, vẫn ánh mắt kiên định cùng đôi chân thoăn thoắt ấy, tôi dường như hiểu hơn con người của rừng này.

Hành trình hôm nay của tôi kết thúc, nhưng hành trình của ông Thụy và cây chè cổ núi Bóng vẫn tiếp tục. Cây và người như hòa vào nhau, sống trong tim và những vùng ký ức, dù cây không lên tiếng, nhưng những tán chè xòe rộng như vẫy chào chúng tôi “thượng lộ bình an”.

×