Việc tăng học phí tại Nhật Bản nhằm cải thiện chất lượng giảng dạy, nâng cao khả năng cạnh tranh quốc gia trên trường quốc tế, nhưng điều này đã gây ra nhiều ý kiến trái chiều. Hiệu trưởng Trường Đại học Tư thục Keio, ông Kohei Itoh, đề xuất tăng học phí các trường đại học quốc gia từ 3.400 USD lên 9.600 USD để đối phó với thực trạng chi tiêu công cho giáo dục thấp. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), chi tiêu cho giáo dục đại học tại Nhật Bản chỉ bằng một nửa mức trung bình của 38 quốc gia thành viên.

Dân số trẻ tại Nhật Bản đang giảm mạnh, dự báo giảm hơn 20% vào năm 2040, khiến nguồn nhân lực chất lượng cao ngày càng khan hiếm. Trong bối cảnh này, Nhật Bản cần phát triển công nghệ thông tin tiên tiến và kỹ năng ngôn ngữ để đáp ứng yêu cầu của thời đại trí tuệ nhân tạo (AI). Ông Kohei Itoh nhấn mạnh rằng các trường đại học cần thay đổi để duy trì sức cạnh tranh toàn cầu, nhưng điều này đòi hỏi nguồn tài chính lớn, một phần có thể được chia sẻ bởi sinh viên.

Tuy nhiên, mức học phí hiện tại đã tạo gánh nặng đáng kể lên nhiều gia đình. Báo cáo của OECD năm 2019 cho thấy học phí trung bình hàng năm của các trường đại học quốc gia và công lập tại Nhật Bản cao thứ năm trong số các quốc gia thành viên, trong khi chi tiêu công chỉ chiếm 0,5% GDP, mức thấp nhất trong nhóm G7. Điều này làm nổi bật thực trạng tài chính eo hẹp mà nhiều gia đình Nhật Bản phải đối mặt khi có con theo học đại học.

Đại học Tokyo, trường tốp đầu tại Nhật Bản, đang cân nhắc tăng học phí thêm 640 USD mỗi năm. Trong khi đó, trường cũng mở rộng hỗ trợ tài chính, như nâng ngưỡng thu nhập gia đình được miễn hoàn toàn học phí từ 25.000 USD lên 38.000 USD. Tuy nhiên, kế hoạch này vẫn gặp phải sự phản đối từ sinh viên, đặc biệt là những người đến từ vùng nông thôn. Một nữ sinh năm ba tại Đại học Tokyo chia sẻ rằng việc tăng học phí sẽ khiến sinh viên nông thôn cân nhắc lại lựa chọn học tập do khó khăn tài chính. Cô phải làm thêm ba công việc để trang trải chi phí sinh hoạt và học phí.

Để giảm áp lực tài chính cho sinh viên, một số trường đại học khác như Đại học Ehime đã từ chối tăng học phí và tìm kiếm nguồn tài trợ từ các doanh nghiệp địa phương. Tuy nhiên, các trường này vẫn gặp khó khăn lớn trong việc duy trì hoạt động do trợ cấp chính phủ giảm mạnh và chi phí vận hành gia tăng.

Một số trường đại học tại Nhật Bản đã chấp nhận tăng học phí nhằm cải thiện môi trường học tập và chất lượng đào tạo. Học viện Công nghệ Tokyo, vào năm 2019, đã tăng học phí lên 635.400 yên, đồng thời chi thêm 900 triệu yên từ nguồn thu này để đầu tư vào lớp học nhỏ, cải thiện thư viện, và thuê thêm giảng viên nước ngoài. Trường cũng đẩy mạnh hỗ trợ tài chính cho sinh viên có hoàn cảnh khó khăn, đảm bảo rằng họ không bị bỏ lại phía sau trong quá trình thay đổi.

Sinh viên từ các gia đình khó khăn nhận được miễn giảm học phí và hỗ trợ tài chính thông qua các quỹ do doanh nghiệp tư nhân đóng góp. Một nghiên cứu sinh thạc sĩ tại Học viện Công nghệ Tokyo nhận xét rằng việc tăng học phí là cần thiết để đầu tư vào nghiên cứu và giáo dục, nhưng nhờ các chính sách hỗ trợ, anh vẫn duy trì được việc học.

Không chỉ Nhật Bản, nhiều quốc gia khác cũng đối mặt với thách thức tương tự. Đại học Nghệ thuật Musashino gần đây thông báo tăng học phí đối với sinh viên quốc tế thêm 2.500 USD từ năm 2025. Điều này làm dấy lên lo ngại rằng Nhật Bản sẽ mất sức hút đối với sinh viên quốc tế, những người chọn quốc gia này vì học phí phải chăng và chất lượng giáo dục tốt.

Tại Anh, nhiều trường đại học cũng đề xuất tăng học phí nhằm giải quyết khó khăn tài chính sau đại dịch Covid-19 và xung đột Nga – Ukraine. Dù vậy, việc tăng học phí không chỉ đơn thuần là vấn đề ngân sách mà còn liên quan đến khả năng cạnh tranh toàn cầu của hệ thống giáo dục. Các quốc gia cần tìm ra phương án cân bằng giữa việc đầu tư cho giáo dục và giảm gánh nặng tài chính cho sinh viên.

×