Ngày 9/11/1995, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và cựu bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert McNamara có cuộc gặp gỡ đầu tiên, tại nhà khách Bộ Quốc phòng ở Hà Nội. McNamara là bộ trưởng Quốc phòng Mỹ từ năm 1961-1968, được coi là "kiến trúc sư trưởng" của chiến tranh Việt Nam.

Với vai trò hoạch định các chính sách quân sự chủ chốt, ông này là tác giả của Hàng rào điện tử McNamara tại vùng phi quân sự giữa hai miền nam và bắc của Việt Nam.

Sau chiến tranh, McNamara lần đầu đến thủ đô Hà Nội năm 1995 để mời các quan chức và học giả Việt Nam tham gia một hội thảo dành cho những nhà hoạch định chính sách hàng đầu trong cuộc chiến mà Mỹ gọi là "chiến tranh Việt Nam". Hội đồng Quan hệ Quốc tế, có trụ sở tại New York, Mỹ, đơn vị tổ chức sự kiện này, cho rằng đây là cơ hội tốt để chia sẻ các tài liệu lưu trữ và sửa chữa những ghi chép lịch sử. 

"Tôi đã nghe kể về ông từ lâu", AP dẫn lời Tướng Giáp, lúc đó 85 tuổi, mặc bộ quân phục màu xanh ô liu để chào đón McNamara. Cựu Bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ cười và đáp lại bằng một câu tương tự.

Họ nói chuyện trong hơn một giờ đồng hồ. McNamara, 79 tuổi, thỉnh thoảng đổ người về phía trước, nhấn ngón tay để nhấn mạnh khi ông nói về những bài học lịch sử.

Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đặt ngay một câu hỏi chắc chắn đã làm ông băn khoăn suốt 30 năm.

"Đến ngày hôm nay, tôi vẫn không biết điều gì đã xảy ra vào ngày 2/8 và ngày 4/8/1964, tại Vịnh Bắc Bộ. Tôi nghĩ chúng ta đã có hai đánh giá sai lầm nghiêm trọng... Liệu sự kiện mà chúng tôi gọi là cuộc tấn công thứ hai vào ngày 4/8/1964, nó có xảy ra không?", ông nói với Tướng Giáp. 

"Vào ngày 4/8, hoàn toàn chẳng có gì xảy ra cả", Tướng Giáp đáp.

Ngày 2/8/1964, quân dân miền Bắc đã xua đuổi tàu USS Maddox của Mỹ khi nó tiến vào gần bờ biển miền Bắc Việt Nam. Ngày 4/8/1964, các quân nhân trên tàu Mỹ cho rằng họ đã bị bắn ngư lôi trên vùng biển quốc tế.

Sự kiện ngày 4/8/1964 là cái cớ để Mỹ lần đầu đánh bom rải thảm miền Bắc và dấn sâu vào cuộc chiến tranh. Đây là điều gây nhiều tranh cãi. Nhiều nhà sử học Mỹ từ lâu tin rằng chính quyền của Tổng thống Lyndon Johnson khi đó đã bịa đặt về cuộc tấn công để giành được sự ủng hộ của Quốc hội đối với việc mở rộng cuộc chiến. 

Tình báo Mỹ làm gì với sự kiện vịnh Bắc Bộ?

Trong cuộc gặp giữa hai cựu lãnh đạo quân sự Mỹ-Việt, các phóng viên nhanh chóng bị đưa ra khỏi phòng, nhưng McNamara sau đó đã dẫn lại lời ông Võ Nguyên Giáp. Tướng Giáp tin rằng tàu do thám của Mỹ đã vẽ ra một cuộc tấn công để Tổng thống Johnson có cớ đẩy mạnh sự can dự của Mỹ.

Tuy nhiên McNamara khi đó không đồng tình với quan điểm của ông Giáp. Tướng Mỹ cho rằng chính phủ Mỹ lúc ấy thực sự tin là đã có một cuộc tấn công xảy ra.

Nhưng trong bộ phim tài liệu năm 2008 mang tên "The Fog of War" (Màn sương Chiến tranh), McNamara thừa nhận vụ tấn công hôm 4/8 chưa bao giờ xảy ra. Phim kể rằng ngày 4/8/1964, tàu khu trục Maddox báo cáo "họ bị những quả ngư lôi tấn công, nhưng tất cả đều phóng trượt và radar siêu âm cũng phát hiện được những quả ngư lôi".

Vụ việc được báo cáo tới McNamara và tiếp theo là Tổng thống Johnson, dẫn đến việc thông qua Nghị quyết vịnh Bắc Bộ, cho phép chính quyền Mỹ "dùng mọi biện pháp có thể" để  trả đũa. Chính quyền Johnson dựa vào nghị quyết này, bảy tháng sau đó đưa quân đội Mỹ vào miền nam Việt Nam. Nhưng sau đó, người ta xác định rằng "thời tiết xấu đã tác động đến radar" và những người phụ trách đã quá hăm hở, đưa ra nhiều báo cáo sai lạc. 

"Đó là một sự nhầm lẫn. Và những sự kiện sau đó cho thấy nhận định rằng chúng ta bị tấn công là sai lầm. Điều đó đã không xảy ra", McNamara nói trong phim.

Với tư cách bộ trưởng Quốc phòng Mỹ dưới thời Tổng thống Kennedy và Johnson, McNamara là một trong những người đề xuất hàng đầu về việc Mỹ ủng hộ chính quyền miền Nam Việt Nam chống miền Bắc. Tuy nhiên, ông rời nhiệm sở với quan điểm rằng cuộc chiến là một sự thất bại.

Theo New York Times, trong hồi ký xuất bản năm 1995 mang tên "In Retrospect: The Tragedy and Lessons of Vietnam" (tạm dịch: "Nhìn lại quá khứ: Bi kịch và bài học Việt Nam"), McNamara viết: "Chúng ta đã sai, sai lầm khủng khiếp. Chúng ta nợ những thế hệ tương lai một lời giải thích".

Sau khi trò chuyện với Tướng Giáp năm 1995, vị cựu bộ trưởng mô tả cuộc gặp là một sự kiện đặc biệt, và ông bất ngờ vì không gặp phải thái độ thù địch.

Hai năm sau, vào ngày 23/6/1997, tại nhà khách Chính phủ ở Hà Nội, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và McNamara có cuộc gặp gỡ thứ hai và cũng là cuối cùng, trong khuôn khổ của Hội thảo Việt – Mỹ. Cuộc họp có sự tham gia của nhiều học giả và cựu quan chức Mỹ, tập trung thảo luận về "Sự kiện Vịnh Bắc Bộ" (tháng 8/1964), Trận Pleiku (6/2/1965), cuộc tổng tiến công Mậu Thân 1968, nguyên nhân Mỹ thua...

Ông McNamara qua đời tại nhà ở Washington vào sáng 6/7/2009, ở tuổi 93.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp từ trần ngày 4/10/2013 tại Viện Quân y 108, hưởng thọ 103 tuổi. Truyền thông thế giới ca ngợi ông là một trong những nhà chỉ huy quân sự tài ba nhất thế kỷ 20, với những chiến thắng trước phát xít Nhật, thực dân Pháp và siêu cường quân sự Mỹ.

×