“Đất nước” đậm chất sử thi của Nguyễn Khoa Điềm- 10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng (Bài 2)

"Đất nước" của Nguyễn Khoa Điềm: Khai thác chiều sâu văn hóa dân gian, đậm đà hồn Việt

Ở tuổi 84, dù đôi chân di chuyển chậm chạp, thính giác không còn nhạy bén và mái tóc đã bạc như sương, nhưng ông Đỗ Văn Hoan (trú tại xã Hồng Vân, Hà Nội – trước đây thuộc Hà Hồi, Thường Tín) vẫn kiên trì vượt chặng đường hơn 20km bằng xe buýt đến Thư viện Quốc gia Việt Nam để đọc sách, báo mỗi ngày.

Trò chuyện với PV Dân Việt trong khi đôi bàn tay vẫn đang nâng niu tập thơ dài “Mặt đường khát vọng” của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm (NXB Văn Nghệ Giải Phóng, năm 1974), ánh mắt ông Hoan trở nên tinh anh hơn khi mở đến chương V “Đất nước” trong cuốn sách đã nhuốm màu thời gian.

"Đây là một bài thơ hay mà thế hệ chúng tôi vô cùng yêu thích từ hàng chục năm trước. Đến nay, khi đọc lại tác phẩm này vẫn thấy tâm hồn của một nhà thơ lớn và thông điệp sâu sắc về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng”, ông Hoan nhấn mạnh.

Đánh giá về những tác phẩm của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ, nhà thơ Vũ Quần Phương trong bài “Nguyễn Khoa Điềm ngôi nhà có ngọn lửa ấm” - trích tập thơ của Nguyễn Khoa Điềm, NSX Tác phẩm mới, năm 1986 - từng viết: “Người ta yêu chất lý tưởng rất thanh niên hòa quyện trong một tình cảm thắm thiết về nhân dân, đất nước.

Thơ Nguyễn Khoa Điềm hồi ấy trội lên giữa một loạt các nhà thơ trẻ mới xuất hiện ở phẩm chất trí tuệ của cảm xúc với một bút pháp già đặn, chịu tìm tòi. Những bài: “Đồng tiền ngoại ô”, “Con chim trời”, “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ”... và nhiều chương trong “Mặt đường khát vọng” đến nay vẫn được coi là những sáng tác tiêu biểu của anh (nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm – PV)”.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945-19/8/2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945-2/9/2025), Báo Dân Việt xin phép được đăng tải toàn văn chương V "Đất nước" - trường ca "Mặt đường khát vọng" của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm và xếp tác phẩm này vào loạt “10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng” (Báo NTNN/Dân Việt lựa chọn 10 tác phẩm này theo tiêu chí của mình - NV).

***

Từ góc nhìn của một đồng nghiệp, nhà thơ Hải Đường - Nguyên Ủy viên Bộ Biên tập Báo Nhân dân khẳng định với PV Dân Việt rằng: “Với tôi, chương V “Đất nước” trong trường ca “Mặt đường khát vọng” của Nguyễn Khoa Điềm là tác phẩm hấp dẫn không kém bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi. Tôi đọc bài thơ này khi đang là người lính (tôi nhập ngũ năm 1972).

Bài thơ “Đất nước” được nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm khai thác dưới lăng kính văn hóa dân gian. Những quan điểm của ông về đất nước như giúp người đọc có thể cầm, nắm, sờ thấy được và nghĩ về nó qua những hình tượng rất cụ thể của văn hóa dân gian”.

Theo nhà thơ Hải Đường, thời điểm sáng tác bài thơ “Đất nước”, Nguyễn Khoa Điềm khi đó còn rất trẻ, vốn là một giáo viên dạy Văn, tốt nghiệp khoa Văn của Đại học Sư phạm. Phong cách thơ của Nguyễn Khoa Điềm khai thác được bề sâu của truyền thống văn hóa dân gian.

“Tôi thấy những bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm sử dụng hoàn toàn là từ ngữ thuần Việt, có cảm giác như ta đang được uống thứ rượu quê tinh khiết, say nồng.

Ông đã khai thác chất liệu văn hóa và khắc họa từ nguồn gốc đến tổ chức đời sống và xã hội Việt Nam, thể hiện qua những đặc trưng phong tục, tập quán. Điều đó được thể hiện rõ nét trong những câu thơ:

"Đất Nước bắt đầu từ miếng trầu bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”.

Từ đó, tác phẩm làm nổi bật lên những giá trị phẩm chất, cốt cách và tâm hồn của người Việt Nam, không giống với bất kỳ đất nước, dân tộc nào trên thế giới, nhưng với giọng điệu rất tâm tình, quen thuộc. Người ta hay nói, những câu thơ như là “trời cho”, vụt hiện trên mặt giấy, chính là chất dân gian đã ngấm vào trong tâm hồn, trong trái tim thi sĩ”, nhà thơ Hải Đường nhận định.

Lý giải điểm đặc biệt trong bài “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm, nguyên Ủy viên Bộ Biên tập Báo Nhân dân cho rằng, chất sử thi, văn hóa và vùng miền địa lý được hòa quyện nhuần nhuyễn trong tác phẩm này.

“Cả ba miền Bắc – Trung - Nam đều xuất hiện trong bài thơ “Đất nước” như: “Núi Vọng Phu” ở tỉnh Lạng Sơn; “Hòn Trống Mái” ở Thanh Hóa; “Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại” gợi đến vùng Sóc Sơn (Hà Nội); “Chín mươi chín con voi” gợi đến địa danh núi Hi Cương (Phú Thọ) - nơi thờ các vua Hùng; “Núi Bút, non Nghiên” ở Quảng Ngãi…

Đặc biệt, câu thơ: “Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm” gợi nhớ đến dòng Cửu Long. Tôi cảm nhận những con rồng trong thơ của Nguyễn Khoa Điềm thật thú vị - “Những con rồng nằm im” để góp dòng sông xanh thẳm, nhưng rồng sẽ ngẩng đầu dậy vươn mình khi nào đó cần thiết.

Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm cũng nhắc đến địa danh như “Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm” - phần máu thịt, văn hóa của đồng bào Nam Bộ, cho thấy tâm tưởng sâu lắng của ông. Đọc thơ, cảm thấy như chúng ta đang cùng ngồi trên một chiếc xuồng, chiếc ghe, ngồi bên cạnh là cô gái chở đầy lúa gạo trên mặt nước nổi từng gợn sóng. Cô gái ấy mang khăn rằn với những câu hò, điệu lý hát vọng lên trong tâm tưởng người đọc bài thơ này.

Tôi cho rằng, những câu thơ của Nguyễn Khoa Điềm góp phần lý giải cho chúng ta tìm về nguồn gốc, quá trình lớn lên của dân tộc. Từ dân gian, tác giả của “Đất nước” khai thác phát triển thành những chuyện lớn lao. Từ khởi đầu truyền thống văn hóa, Nguyễn Khoa Điềm dẫn người đọc đến tư tưởng “Đất nước này là Đất nước của Nhân dân”, nhà thơ Hải Đường bày tỏ.

Nếu nói một câu bao trùm sự tinh túy của bài thơ “Đất nước” - nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm thì tôi nghĩ câu đó chính là: "Đất nước này là Đất nước của Nhân dân". Cuộc đời của mỗi người dân hóa núi, hòa mình vào sông, nước như cách Nguyễn Khoa Điềm viết: “Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”. Có thể nói, bài thơ có phẩm chất lãng mạn cách mạng, bộc lộ phẩm chất sáng ngời của tinh thần dân tộc trong cuộc kháng chiến của con người Việt Nam. Tóm lại, đọc bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm, chúng ta đã tìm thấy ở đây cả một kho tri thức văn hóa dân gian. Người đọc được tư duy từ quá khứ đến tương lai, bắt đầu từ chi tiết rất cụ thể, đời thường và gần gũi.

"Đất nước" của Nguyễn Khoa Điềm có sức lay động vượt thời gian, "truyền lửa" cho thế hệ trẻ

Nói về bối cảnh ra đời của chương “Đất nước” trong “Mặt đường khát vọng”, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên cho biết, tác phẩm được Nguyễn Khoa Điềm viết ở vùng căn cứ tại Thừa Thiên Huế. “Trường ca này góp phần kêu gọi, cổ vũ học sinh, sinh viên đứng lên đấu tranh bảo vệ đất nước, bảo vệ văn hóa dân tộc. Trong "Mặt đường khát vọng" có nhiều chương, mỗi chương gắn với một nhiệm vụ khác nhau. Riêng chương “Đất nước”, tác giả muốn nói với thế hệ thanh niên ở vùng tạm chiến thời điểm đó rằng: Hãy hiểu đất nước và yêu đất nước.

Đất nước ở đây được hiểu trên hai bình diện: Không gian (tên núi, tên sông, tên đất, tên làng…) và thời gian (từng lớp người):

“Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ

Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng

Những ai đã khuất

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện mai sau…”

Toàn bộ bài thơ “Đất nước” tôi thích đọc chính vì cảm hứng nồng nàn, sự yêu mến lịch sử, văn hóa, giúp người trẻ thấu hiểu hơn về đất nước mình. Tôi đã đọc bài thơ này rất nhiều lần, thuộc lòng và cảm nhận được tác động mạnh mẽ của nó trong nhiều hoàn cảnh.

Cụ thể, tôi đã đọc “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm từ khi tôi vào lính, đứng trước chiến sĩ hải quân (năm 1978), đọc bài thơ khi đứng ở biên giới phía Bắc, ở Lũng Cú - nơi con sông Nho Quế chảy khi bên đây sông là Việt Nam – bên kia sông là Trung Quốc…”, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên bày tỏ.

Chia sẻ với PV Dân Việt về kỷ niệm sâu sắc nhất khi đọc “Đất nước” của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên kể: “Mùng 6 Tết năm 2024, tôi có dịp đến làng Lô Lô Chải của đồng bào dân tộc Lô Lô tại Hà Giang. Khi được người trưởng thôn đưa trống đồng của dân tộc Lô Lô ra giới thiệu, tôi đã rất cảm kích và đã đứng lên đọc toàn bộ chương “Đất nước” trong trường ca “Mặt đường khát vọng” trước sự chứng kiến của đông đảo người dân và rất nhiều bạn trẻ. Tôi nhớ khi đọc xong, có một bạn trẻ nói với tôi rằng: “Ông ơi! Ông đọc hay quá, con nghe mà cảm thấy rung động cả người. Nói thật với ông, 12 năm học, con không thích văn, nhưng khi nghe ông đọc “Đất nước”, con thấy cảm xúc quá!".

Khi Báo Dân Việt chọn “10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng” có thể trong mỗi người sẽ có sự lựa chọn riêng. Nếu cá nhân tôi lựa chọn “tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng” thì tôi cũng sẽ chọn ba bài thơ mang tên “Đất nước” như Báo Dân Việt, nhưng có thể tôi sẽ chọn những bộ phim khác, bài hát khác... Tôi đánh giá, đây là cách làm hay của Báo Dân Việt giúp cho bạn đọc, nhất là bạn đọc trẻ có sự liên kết lại khi theo dõi xuyên suốt loạt bài này để tìm ra được chủ đề, tư tưởng, cảm hứng lớn.  Loạt "10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng" có tác dụng đưa ra cách nhìn của Báo Dân Việt dựa trên tiêu chí là “những tác phẩm văn chương nghệ thuật lấy cảm hứng về đất nước, nhân dân”, góp phần truyền dạy lòng yêu nước, đồng thời nhắc nhở trách nhiệm của người dân với đất nước. Đồng thời, giúp cho những ai ít đọc, ít hiểu có thêm sự hiểu biết hơn về đời sống văn học, quá trình các văn nghệ sĩ gắn bó với đất nước và làm ra những tác phẩm có sức sống bền bỉ với thời gian.

Chương V "Đất nước" của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm được Báo Dân Việt đăng toàn văn từ cuốn "Mặt đường khát vọng" thơ dài (NXB Văn Nghệ Giải Phóng, năm 1974) hiện lưu trữ tại Thư viện Quốc gia Việt Nam.

Đất nước

Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể

Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo, cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đất Nước có từ ngày đó...

Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”

Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”

Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ

Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng

Những ai đã khuất

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện mai sau

Hằng năm ăn đâu làm đâu

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ

Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng mình hài hoà nồng thắm

Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất nước vẹn tròn, to lớn

Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng

Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời...

*

**

Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái

Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại

Chín mươi chín con voi góp mình dựng Đất tổ Hùng Vương

Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm

Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.

Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh

Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm

Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha

Ôi Đất Nước sau 4.000 năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta...

Em ơi em

Hãy nhìn rất xa

Vào 4.000 năm Đất Nước

Năm tháng nào cũng người người lớp lớp

Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta

Cần cù làm lụng

Khi có giặc người con trai ra trận

Người con gái trở về nuôi cái cùng con

Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh

Nhiều người đã trở thành anh hùng

Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ

Nhưng em biết không

Có biết bao người con gái, con trai

Trong 4.000 lớp người giống ta lứa tuổi

Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước

Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi

Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói

Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân

Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái

Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại

Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân

Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại

Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”

Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội

Biết trồng tre đợi ngày thành gậy

Đi trả thù mà không sợ dài lâu

Ôi những dòng sông bắt nước từ lâu

Mà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát

Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác

Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi

Người dạy ta nghèo ăn cháo ăn rau

Biết ăn ớt để đánh lừa cái lưỡi

Cái cuốc, con dao, đánh lừa cái tuổi

Chén rượu đánh lừa cơn mỏi, cơn đau

Con nộm nang tre đánh lừa cái chết

Đánh lừa cái rét là ăn miếng trầu

Đánh lừa thuồng luồng xăm mình xăm mặt

Đánh lừa thằng giặc là chuyện Trạng Quỳnh

Nhưng lạ lùng thay, nhân dân thông minh

Không hề lừa ta dù ca dao, cổ tích

Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật

Biết bao nhiêu hạnh phúc có trên đời

Dẫu phải khi cay đắng dập vùi

Rằng cô Tấm cũng làm về hoàng hậu

Cây khế chua có đại bàng đến đậu

Chim ăn rồi trả ngon ngọt cho ta

Đất đai cỗi cằn thì người sẽ nở hoa

Hoa của đất, người trồng cây dựng cửa

Khi ta đến gõ lên từng cánh cửa

Thì tin yêu ngay thẳng đón ta vào

Ta nghẹn ngào, Đất Nước Việt Nam ơi!...

*

**

Ta lớn lên khao khát những chân trời

Những mảnh đất chân mình chưa bén được

Những biển khơi chứa mặt trời đỏ rực

Những ngàn sao trôi miết giữa màu xanh

Ôi có cách gì ta được ngắm những bình minh

Buổi vũ trụ chớp bùng nên sự sống

Và ánh sáng trên chiếc xe vàng chuyển động

Bỗng một ngày ấm áp kể ta nghe

Về những con người của thiên thể xa xôi

Muốn bầu bạn với con người Trái đất

Ôi phút đó ta vùng lên ngây ngất

Muốn ôm choàng hết tất cả trời mây

Trái tim ta nặng trĩu những mê say

Sẽ gieo xuống làm âm vang mặt đất...

Nhưng em ơi, cái điều trông đợi nhất

Vẫn những gì có thể có hôm nay

Từ hôm nay, trên mảnh đất ta đây

Ta nắm nó như sợi mây vững chãi

Rồi rút dần từ cánh rừng vĩ đại

Của cuộc đời hằng nuôi dưỡng chúng ta

Và diệu kỳ thay! Ta bỗng lóa bất ngờ

Ta đã thấy cuộc đời vô hạn

Giữa đất đai, nhân dân, bè bạn

Ta tìm ra ánh sáng của Con Người

Những Con Người làm sông núi sáng tươi...

*

**

Những địa danh trôi từ thuở xa xôi

Trôi bằng máu và trôi bằng nước mắt

Đã đọng lại thành tên người, tên đất

Bao năm rồi suốt mặt phá, triền sông

Nhưng không có con người nào đã trôi hết sâu nông

Bằng những người dân miền Tây nghèo khổ

Đây không biển thì rừng làm biển cả

Một biển xanh với cồn sóng ngút trời

Họ bám mình vào tấm rẫy nổi trôi

Rồi gục chết dưới màu xanh vĩnh viễn

Cuộc đời họ mênh mang bất định

Chỉ đó nghèo bám riết lấy màu da

Ôi mây trắng ngang đầu, gió dưới rừng xa

Đất Nước ở đâu? Đâu là Đất Nước?

Kờ-ruồng Kù tiệt!

Kờ-ruồng Kù tiệt!

Tiếng suối hay tiếng chim?

Tiếng người hay tiếng chiêng?

Tiếng đá lăn, cây đổ?

Thác gào hay đá nổ?

Kờ-ruồng Kù tiệt!

Kờ-ruồng Kù tiệt!

Đất Nước! Đất Nước!

Đất Nước trên miệng ta rồi

Trong tim ta mang

Trên chân ta bước

Đất Nước! Đất Nước!

Cả núi rừng thét lên đồng loạt!

Đó là năm dưới thời giặc Pháp

Chúng hất hàng chục chòi Tà-ôi ra khỏi bản đồ

Đẩy họ vào những cánh rừng xanh không Tổ quốc

Chính lúc đó

Lửa đã cháy lên!

Lửa ngàn đời từ mỗi bếp cháy lên!

Đốt nhà! Ta đốt hết nhà!

Địu con lên lưng vác giáo lên vai

Đánh trăm chiếc cồng xuyên thủng núi

Mắt người già quắc lên cho đàn trẻ theo

Ta đạp rừng nhằm phía Đông bươn tới!

Ôi ta về nguồn! Về nguồn!

Kờ-ruồng Kù tiệt!

Kờ-ruồng Kù tiệt!

Đất Nước! Đất Nước!

Ôi ta về theo Đất Nước

Ta không chịu làm người dân không Đất Nước

Không Việt Nam

Biển rừng gào lên như muốn níu chân ta

Biển rừng không cuốn ta vào vô định nữa

Ta làm con suối rừng biết tìm sông mà tới

Ta làm con nai biết tìm lối mà về

Mặt trời mọc, mặt trời chỉ hướng

Ôi lòng ta có mặt trời soi

Ta trở về Đất Nước Tổ tiên ơi!...

Và hôm nay

Khi bom thằng Mỹ tới

Cắt ngang những nóc nhọn nhà làng

Chôn những nhà mồ vào đất bụi

Ta đánh lên tiếng cồng

Ta gọi vang rừng vang núi

Đất Nước!

Ta đánh lên tiếng chiêng cho cả Bắc Nam cùng nghe được!

Nghe tấm lòng người Tà-ôi, Pa-kô, Cà-tu

Thuỷ chung Đất Nước

Rồi ta quăng cồng dưới suối

Rồi ta thu chiêng dưới cây

Ta đi

Trong tiếng cồng không dứt

Trong tiếng chiêng không tắt

Ta đi

Trong âm vang yêu nước

Ta đi với rựa và tên

Rựa ta mài vào gỗ thành nương

Tên ta gài xuống đất thành bẫy

Thằng Mỹ vào thì xác mà để đấy!

Thằng ngụy vào thì xác nó đừng chôn!

Cho cháu con ta, ai sau nữa, được nhìn!

Ôi Đất Nước đầu mũi dao

Đất Nước đầu mũi tên

Đất Nước đầu tiếng chiêng

Đất Nước là ngọn lửa

Đất Nước tràn lên từng đỉnh núi

Đất Nước thiêng liêng...

*

**

Đêm nay ta lên hết mặt sông Hồng!

Nước đánh động dưới chân ta rồi

Đất Nước

Đang gọi ta từng hồi trống thúc

Đất Nước xoáy nhào tim ta

Ký ức

Đất Nước muôn đời đang vặn mình, đang sôi...

Chúng ta là người dân miền Nam

Nhung tôi biết anh gốc gác họ Hoàng Kinh Bắc

Còn tôi họ Nguyễn tỉnh Đông

Huyết thống ta trôi trên bán đảo âm thầm

Hôm nay bỗng réo sôi từng hồi từng trận

Khi cơn lũ đang lao qua châu thổ sông Hồng!

Ta lên hết mặt đê sông Hồng!

Dẫu chỉ bằng tâm tưởng

Ở đâu đó ta không còn nhớ nữa

Sao tổ tiên ta cầm cuốc, cầm cày

Cầm giáo, cầm khiên và cất tiếng hát lưu đày

Để xa châu thổ từ độ ấy...

Ôi những gốc tre tổ tiên ta từng thấy

Vẫn còn nguyên trên bờ bãi sông Hồng

Lúa lên xanh trên những cánh đồng

Cũng có tay cha ông in vào trong lúa

Sâu thẳm quá cho đến từng mái rạ

Cũng có dáng một ngày cha ông khăn gói bước ra

Ôi những gì Người đã ước mơ

Thì bây giờ đã trĩu cành nặng quả

Và những gì ta mơ cho miền Nam ta nữa

Ngay bây giờ cũng thơm lá thơm hoa

Nên hôm nay chúng ta

Phải lên hết đê sông Hồng mà giữ lấy!

Đất Nước

Phải chặt tre, đóng cọc mà giữ lấy!

Đất Nước

Phải đan phên, đổ đất mà giữ lấy!

Đất Nước

Phải phá nhà, chặt cây vườn vác ra mà giữ lấy!

Đất Nước

Phải neo người xuống sông, chặn nước mà giữ lấy!

Đất Nước

Đất Nước không thể trôi được!

Máu xương, mồ mả tổ tiên đã trôi đi

Những dòng họ đã trôi đi

Nhưng hôm nay không thể nào trôi được!

Đất Nước

Đang gầm lên trong sóng gió ngất trời

Hàng chục triệu thước khối nước đang lao vào mặt đất

Cuộc xáp trận của vật chất muốn đè vật chất

Của thiên nhiên đè xuống con người

Ta vươn mình gánh lấy đất đai

Ta ném máu xương ta vào làm vật cản

Tất cả ý chí và sinh mạng

Phải được vai dựa vào vai, đùi gối lên đùi

Đẩy con đê sông Hồng tiến lên phía trước

Thắng giặc Mỹ hay thắng giặc nước

Đều nhất tề xung phong!

Sơn Tinh đang nhìn ta lo lắng đăm đăm

Cả nhân loại đang nhìn ta cổ vũ

Con cháu ta mai sau hối hả lật từng trang lịch sử

Ngợp trước con đê sông Hồng lên cao, lên cao...

Chào 4.000 năm! Con đê như một cánh tay cao

Của thế trận những người làm chủ

Làm chủ cuộc đời và lướt từng đỉnh lũ

Bảo vệ miền Bắc, chi viện miền Nam!

Mẹ Việt Nam ơi!

Đêm nay con về gối đầu trên cánh tay của Mẹ

Ôi cánh tay rắn rỏi, dịu hiền

Lấm láp bùn lầy nhưng ấm áp niềm tin

Đó là hai cánh đê sông Hồng của Mẹ

Mẹ phả vào mặt con nồng nàn mùi sữa

Của những đồng xa nguyên vẹn như mùa

Con đã đi xa từ thuở ấy đến giờ

Nay bọn Mỹ còn cắt chia Đất Nước

Nhưng đêm đêm con trở về thân thuộc

Ngủ trên cánh tay Mẹ hiền từ cay đắng nuôi con

Trong tháng năm chớp bể mưa nguồn

Ru con lớn và làm người thương Mẹ...

*

**

Đã có một thời

Ai muốn vào châu Mỹ La-tinh

Đến trước vịnh Ca-ra-íp

Sẽ không cần dùng địa bàn

Cứ nhìn những xác da đen

Trôi bập bềnh trên biển

Những xác da đen chỉ hướng

Đưa anh vào “mảnh vườn sau” của chủ nghĩa thực dân

Đã có một thời

Ai muốn đến Việt Nam

Cứ theo gót những đàn ngựa phương Bắc

Hay chữ thập trên tàu buôn nước Pháp

Các bạn sẽ tìm ra Việt Nam

Bởi vì ngày ấy

Nước chúng tôi chưa có trên bản đồ thế giới

Ngôn ngữ loài người chưa biết hai chữ “Việt Nam”

Và dẫu bạn đến đây

Chỉ có những tên đô hộ phủ, toàn quyền

Đứng ra tiếp bạn

Nhưng hôm nay

Bạn hãy đi theo những đoàn đi bộ tuần hành

Mang những lá cờ sao vàng

Ở Pa-ri, ở Mát-xcơ-va hay Oa-sinh-tơn

Ở Rôm, ở Xan Chi-a-gô hay Xtốc-khôm

Bạn sẽ đến được Việt Nam tôi đó

Bởi vì Việt Nam hôm nay

Nằm giữa lòng thế giới

Nằm trong tim nhân loại

Nằm trên con đường dẫn ta tới giá trị Con Người...

Bởi vì Việt Nam hôm nay

Là Việt Nam chống Mỹ

Chúng tôi gánh trên vai hành trang nặng nề của thế kỷ

Để bạn bình tâm bước vào ngưỡng cửa Tự do...

Bạn đến đây

Đã có Bác Hồ

Và Nhân dân tôi sẵn sàng đón bạn

Dẫu Người đi vắng

Bạn có thể đến nhà Người thăm một khóm hoa

Rồi cùng nhân dân tôi trò chuyện

Nhân dân tôi đầy tình yêu mến

Đã được Người dặn dò trước phút đi xa...

Bạn hỏi vì sao chúng tôi yêu quý Bác Hồ

Bởi vì Người là Người đầu tiên

Về với Đất Nước chúng tôi

Mang chủ nghĩa Mác-Lênin

Chứa trong trái tim yêu nước nhất

Khi Người đặt tay lên

Hòn đất Việt Nam đầu biên giới

Thì từ đó

Đất không phải là đất nữa

Đất là chiến hào

Đất là cạm bẫy

Đất là hoa trái

Nuôi chúng tôi, che chúng tôi cầm súng lên đường!

Có Người, chúng tôi có lại Hùng Vương

Có lại dáng búp sen nghìn năm của chùa Một Cột

Và những búp sen miền Nam tận bùn lầy Đồng Tháp

Có Người, cũng đã thành thơ

Có Người, mỗi mũi tên đồng Cổ Loa

Không chịu vùi dưới đất

Không nằm yên trong viện bảo tàng

Chúng bay lên xé gió thời gian

Mở hết đường bay qua thăng trầm lịch sử

Để cắm vào đầu giặc Mỹ!

Có Người, pho Bồ Tát nghìn tay nghìn mắt

Biết toả hào quang từ hàng chục cánh tay

Có Người, pho Bồ Tát triều Lý chỉ còn đầu

Vẫn nguyên vẹn trong lòng chúng tôi nhờ búi tóc thời vua Hùng để lại

Và pho Kim Cương trên đôi chân vững chãi

Dẫu mất đầu vẫn giữ một dáng đứng Việt Nam

Đấy, Đất Nước chúng tôi đổ vỡ biết bao lần

(Cả những pho từ bi cũng không ngoài hoạn nạn

Nhưng có Người, những cái mất đi phải trả về hình dáng)

Quá khứ được nhìn từ đôi mắt Hôm Nay

Và Hôm Nay từ đôi mắt Ngày Mai

Chúng tôi sống bằng Tương lai một nửa

Bằng tình yêu vô hạn những con người

Như Hôm Nay nhìn Đất Nước cắt đôi

Chúng tôi đã thấy ngày hàn gắn...

Bởi vì Người là người đầu tiên

Yêu miền Nam trong trái tim mình

Yêu tuổi trẻ miền Nam 25 năm

Chưa có được ngày hạnh phúc

Mà Người dạy chúng tôi

Hãy bền gan đánh giặc

Dẫu phải chết cũng không khuất phục:

“Không có gì quý hơn Độc lập, Tự do!”

Chúng tôi là con cháu Bác Hồ

Có nghĩa là chúng tôi giống Bác

Những gì còn non nớt

Chúng tôi học tập để sống, chiến đấu như Người

Bởi vì Người là Đất Nước của chúng tôi

Mỗi sợi tóc trắng của Người đều ghi ngày gian khổ nhất

Của Đất Nước, những năm dài đánh giặc

Đôi dép của Người mòn vẹt gót

Người đã đi những ngả đường Đất Nước hành quân

Trái cà Người ăn

Cũng là trái cà nuôi người anh hùng đầu tiên - Thánh Gióng

Cây gậy Người cầm

Cũng có thể tìm trong trăm ngàn gậy vượt Trường Sơn

Ý chí của Người

Ý chí toàn dân tộc

Lý tưởng của Người

Sự sống chúng tôi mang...

Hồ Chí Minh - Việt Nam

Bạn và tôi cùng gọi

Hồ Chí Minh - Việt Nam

*

**

Em nghe không trái thị đã rơi xuống tay Người

Trái không chỉ rơi vì sức hút đất đai

Trái rơi vì tay Người ao ước

Khi trái chạm tay Người và Người ấp ủ

Thì lừng hương và cô Tấm bước ra

Đi trả thù và sống Tự do...

Không rơi xuống bùn, ôi trái thị quê ta

Để bùn lấm và thành bùn vạn kiếp

Rơi vào tay Người, đó là định luật

Của đấu tranh và nhân nghĩa Việt Nam

Tuổi trẻ ơi trong sương gió tháng năm

Ta đã lớn rồi, chín đầy hy vọng

Hãy ngã xuống tay Nhân dân, hỡi sắc vàng của nắng

Hỡi hương thơm của nồng mặn mồ hôi..

Hãy ngã vào tay Nhân dân, đừng vãi đừng rơi

Đừng do dự, đừng hoài nghi nữa

Hãy yêu Nhân dân và nghe Người nhắn nhủ

Hãy tìm sức mạnh mình trên cơ thể Nhân dân

Nhân dân đang đi lên đội ngũ trùng trùng

Thế vô tận của nghìn năm giết giặc

Lửa đã cháy hồng hào mặt đất

Mùa chín tình yêu, mùa chín hận thù!

- Không bao giờ xương máu phải bơ vơ

Ôi sông núi nghi ngàn dặm đất

Có nghe tiếng chúng con: Xin có mặt

Nguyện làm người xung kích của quê hương

Đây tiếng hát chúng con: Tiếng hát xuống đường!

Để mạch nguồn cảm xúc về loạt "10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng" được lan tỏa và tiếp nối, đặc biệt trước dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Báo Dân Việt trân trọng mọi góc nhìn và mong nhận được những bình luận, phản hồi từ quý độc giả xa gần. Mọi ý kiến của quý độc giả xin gửi về địa chỉ mail: [email protected]

×