Ngày 17/2, Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) có văn bản gửi Bộ Công Thương về việc tham gia ý kiến về dự thảo Đề án điều chỉnh quy hoạch điện VIII.

VSSA cho biết, trong những năm qua, ngành Mía đường Việt Nam đã và đang có nhiều đóng góp trong việc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, tận dụng được phê phụ phẩm bã mía dùng để đốt phát điện, có những đóng góp đáng kể trong việc cung ứng điện và bảo vệ môi trường. Hiện ngành đường Việt Nam đang có 10 dự án điện đồng phát/ sinh khối, chiếm hơn 90% tổng lượng điện sinh khối của cả nước.

Cũng theo VSSA, Cơ quan năng lượng quốc tế IEA (International Energy Agency) thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đã phát hành báo cáo nghiên cứu toàn diện đầu tiên trên thế giới về lộ trình chuyển đổi sang hệ thống năng lượng phát thải ròng bằng không vào năm 2050 trong khi vẫn đảm bảo nguồn cung cấp năng lượng ổn định và giá cả phải chăng, cung cấp khả năng tiếp cận năng lượng toàn cầu và cho phép tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ. 

Báo cáo đặt ra một con đường hiệu quả về chi phí và hiệu quả về mặt kinh tế, dẫn đến một nền kinh tế năng lượng sạch, năng động và có khả năng phục hồi nhờ các nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời và gió chi phối thay vì dựa vào nhiên liệu hóa thạch.

Trong kịch bản phát thải ròng bằng không vào năm 2050 của tổ chức IEA, điện sinh khối chiếm tỷ lệ nhỏ nhưng vai trò rất quan trọng. Theo quan điểm của IEA, sử dụng sinh khối để phát điện có thể hỗ trợ mở rộng các nguồn năng lượng tái tạo không liên tục như điện mặt trời PV và điện gió, để đẩy nhanh quá trình khử cacbon. Trong lộ trình phát thải ròng bằng không vào năm 2050 của IEA, 5% sản lượng điện sẽ đến từ năng lượng sinh khối. Vai trò chính mà sinh khối có thể đóng góp vào lưới điện 100% năng lượng tái tạo là củng cố nguồn điện cho lưới điện.

Tại Việt Nam, từ năm 2014, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 24/2014/QĐ- TTg về cơ chế hỗ trợ phát triển các dự án điện sinh khối tại Việt Nam. Đến năm 2020, văn bản tiếp tục được sửa đổi, bổ sung một số điều bằng Quyết định số 08/2020/QĐ- TTg. Tuy nhiên ngay trong “cơ chế hỗ trợ” này tồn tại rào cản là quy định phân các dự án điện sinh khối thành hai loại: sinh khối đồng phát nhiệt – điện (từ bã mía) và dự án sinh khối khác. Trong khi điện đồng phát từ bã mía là nguồn điện sinh khối chủ lực (hơn 90% sản lượng điện sinh khối).

Việc phân loại theo loại hình công nghệ: sinh khối đồng phát nhiệt – điện và sinh khối khác của cơ chế hiện hành đã khiến cho các dự án sinh khối đồng phát nhiệt – điện (chính là dự án của các nhà máy đường) không thể hoạt động có hiệu quả. Một là giá mua điện thấp, khiến các nhà máy đường không thể nâng giá mua mía dẫn sản lượng mía giảm kéo theo sản lượng điện giảm trong vụ ép. Hai là cơ chế đồng phát nhiệt – điện khiến nhà máy không thể hoạt động như nhà máy điện sinh khối ngoài vụ ép, vì không khả thi về mặt kinh tế. Đây là một bất cập lớn khi cả 10 nhà máy điện sinh khối của ngành đường hiện nay, đang phải chấp nhận ngừng hoạt động 7-8 tháng trong một năm (ngoài vụ ép) và thực sự là lãng phí nguồn lực cơ sở hạ tầng, trong bối cảnh hệ thống điện quốc gia đang thiếu nguồn cung, trong khi điện sinh khối còn chưa khai thác hết tiềm năng.

Trên thế giới, tất cả các quốc gia trồng mía (khoảng 80 nước) đều công nhận điện đồng phát từ bã mía là điện sinh khối, và có cơ chế ưu đãi để khuyến khích phát triển, góp phần đa dạng hóa cơ cấu nguồn điện, đảm bảo an ninh năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ môi trường. Trong khi đó, Việt Nam lại là nước duy nhất có quy định phân các dự án điện sinh khối thành hai loại: sinh khối đồng phát nhiệt – điện (từ bã mía) và dự án sinh khối khác, dẫn đến việc không khai thác hết tiềm năng của điện sinh khối và để xảy ra tình trạng lãng phí nguồn lực xã hội.

Thực tế cho thấy từ khi ban hành “cơ chế hỗ trợ” cho đến nay chưa có một dự án điện sinh khối mới nào đi vào vận hành, điều này cho thấy “cơ chế hỗ trợ” chưa đủ hấp dẫn để khuyến khích và thu hút các đầu tư vào lĩnh vực này.

Một bất cập khác của “cơ chế hỗ trợ” là không nhận ra vai trò quan trọng của điện sinh khối trong việc ổn định hệ thống điện để hỗ trợ mở rộng các nguồn năng lượng tái tạo không liên tục như điện mặt trời và điện gió, từ đó xác định giá bán điện sinh khối thấp hơn nhiều so với các nước láng giềng (giá mua điện đồng phát là 7,03 UScents/kWh và đối với điện sinh khối khác là 8,47 UScents/kWh. Trong khi đó, giá mua điện sinh khối ở Thái Lan đối với nhà máy điện có công suất lớn hơn 3 MW thì giá bán điện là 4,24 THB/kWh -14 US cents/kWh, Giá mua điện sinh khối tại Philippines là 6.63 P/kWh tương đương với 13 US cents/kWh). Bất cập này cũng dẫn đến tỷ lệ điện sinh khối trong Đề án điều chỉnh quy hoạch điện VIII thấp hơn rất nhiều so với tỷ lệ điện sinh khối trong lộ trình phát thải ròng bằng không vào năm 2050 của IEA (5% sản lượng điện).

Trên cơ sở lộ trình chuyển đổi sang hệ thống năng lượng phát thải ròng bằng không vào năm 2050 của tổ chức IEA, đánh giá tình hình và nhận diện các bất cập của cơ chế hỗ trợ phát triển các dự án điện sinh khối tại Việt Nam, Hiệp hội Mía Đường Việt Nam đề xuất Bộ Công thương rà soát và bãi bỏ quy định phân loại các dự án điện sinh khối thành hai loại: sinh khối đồng phát nhiệt – điện và dự án sinh khối khác của cơ chế hỗ trợ phát triển hiện hành, xác định điện đồng phát từ bã mía cũng là điện sinh khối theo như thông lệ quốc tế, trước mắt điều chỉnh áp dụng một loại giá điện cho tất cả các dự án điện sinh khối là 1.968 đồng/kWh, tương đương 8,47 UScents/kWh, tính theo tỷ giá trung tâm của Đồng Việt Nam với Đô la Mỹ.

Thứ hai, có các biện pháp hỗ trợ, khuyến khích thích hợp và xem xét điều chỉnh tăng tỷ lệ điện sinh khối đến mức tương đương với tỷ lệ điện sinh khối trong lộ trình phát thải ròng bằng không vào năm 2050 của IEA (khoảng 5% sản lượng điện).

Thứ ba, trước mắt, đưa 28 nhà máy đường vào danh mục phát triển dự án điện sinh khối với tiềm năng lắp đặt 1.064 MW và không giới hạn việc mở rộng nâng cao công suất trong tương lai.

×