Độc đáo nghệ thuật diễn tấu trống Chhay-dăm của người Khmer ở An Giang

Chhay-dăm: Khi điệu trống kể chuyện chiến binh

Trống Chhay-dăm, theo Sư Chau Rine – Sư phó Chùa Snay-Đon-Kum (Chùa B52) xã Ô Lâm, tỉnh An Giang là loại nhạc khí màng rung vỗ truyền thống, gắn liền với cộng đồng Khmer từ đồng bằng sông Cửu Long đến một số vùng Đông Nam bộ. Loại trống này được làm từ thân cau già đục rỗng ruột, bịt da một mặt, tạo nên âm thanh đặc trưng, mạnh mẽ và dồn dập.

Diễn tấu Chhay-dăm không đơn thuần là một màn trình diễn âm nhạc. Đó là sự kết hợp hài hòa giữa tiết tấu trống và những điệu bộ hình thể dứt khoát, uy lực, thể hiện tinh thần dũng cảm, đoàn kết và sức mạnh của cộng đồng Khmer.

Sư Chau Rine nhấn mạnh, người nghệ nhân Chhay-dăm cần có sức khỏe, sự dẻo dai và khả năng kết hợp khéo léo giữa âm thanh và chuyển động.

Các động tác trong bài múa Chhay-dăm mang đậm chất võ thuật, với những cú đá, xoay người giống đòn chân của Bokator (võ truyền thống Khmer), cùng tư thế tấn vững chắc.

Sự mạnh mẽ, dứt khoát trong từng bước nhảy, động tác vung tay đánh trống tạo nên cảm giác uy lực và sự tự tin. Tiếng trống dồn dập, mạnh mẽ như kể lại những trận đánh oai hùng của chiến binh Khmer, tôn vinh các vị anh hùng, vị thần và những sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước.

Sức hút từ sự phá cách và tinh thần đam mê

Điều làm nên sự độc đáo của Chhay-dăm còn nằm ở khả năng biến hóa trong cách diễn tấu. Ông Chau Sóc Huân, Phó Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội xã Ô Lâm cho biết: Một màn biểu diễn thường sử dụng từ 4-6 trống, kết hợp với cuôl (chiêng), chul (chum chọe) và krap (gõ sênh).

Người biểu diễn có thể đánh trống bằng một tay, hai tay đan chéo, thậm chí bằng cùi chỏ. Đặc biệt, những động tác "phá cách" như nằm thẳng dưới sàn vẫn múa trống, hay hai người múa trống có thể bắt tay đánh chuyền trống qua lại, càng làm tăng thêm sự phong phú và hấp dẫn cho điệu múa.

"Khi tiếng trống Chhay-dăm cất lên, mọi người cùng chăm chú theo những nhịp điệu vui tươi kết hợp động tác hình thể hài hước của các bạn trẻ trong đội trống"- ông Rine chia sẻ.

Để có thể chơi được Chhay-dăm, điều quan trọng nhất là sự đam mê. Theo Ông Chau Sóc Huân, người học phải nắm vững kỹ thuật đánh trống đúng nhịp, bởi tiết tấu trong bài biểu diễn thay đổi liên tục, khi nhanh khi chậm. Sau khi thuần thục nhịp trống, mới đến phần học biểu diễn hình thể kết hợp tiếng trống để truyền tải nội dung bài múa.

Diễn tấu Chhay-dăm còn có thể kết hợp với màn biểu diễn của những chú khỉ Hanuman ngộ nghĩnh, tạo nên sự hứng thú đặc biệt cho khán giả.

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản

Sư Chau Rine, cho biết: Đội múa trống Chhay-dăm chùa B52 được thành lập vào năm 2023 với hơn 22 thành viên. Để nâng cao kỹ năng, chùa đã mời nghệ nhân đến truyền dạy cho các thành viên. Sau khi thành thạo, các học viên này sẽ tiếp tục truyền dạy lại cho thanh thiếu niên ở các địa phương khác. Hiện tại, xã Ô Lâm đã có 4 đội trống tại các chùa, cho thấy sự lan tỏa mạnh mẽ của loại hình nghệ thuật này.

Em Chau Oanh Ri, thành viên đội, chia sẻ về quá trình luyện tập, có lúc thuần thục nhanh, có lúc lại mất tập trung. Tuy nhiên, nhờ sự hướng dẫn nhiệt tình của thầy, các em đã tiến bộ từng ngày, tập trung vào những động tác cốt lõi để nâng cao kỹ năng.

Múa trống Chhay-dăm thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội quan trọng của người Khmer như Tết Chol Chnam Thmay, lễ Dolta, Ooc Om Bok, các dịp thu hoạch mùa màng bội thu, và đặc biệt là giao lưu trong sinh hoạt cộng đồng của bà con phum, sóc.

Ông Chau Sóc Huân, chia sẻ: "Việc duy trì và phát triển múa trống Chhay-dăm không chỉ giúp bảo tồn giá trị lịch sử và văn hóa đặc trưng của người Khmer An Giang, mà còn tạo ra sức hút du lịch, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và là cầu nối để giới thiệu văn hóa Khmer đến với cộng đồng các dân tộc bạn.

Với sự công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia, tin rằng nghệ thuật diễn tấu trống Chhay-dăm sẽ tiếp tục được gìn giữ, phát huy, và vươn xa hơn nữa, trở thành niềm tự hào bất diệt của người Khmer nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung".

×