- Nga đang chuẩn bị kỷ niệm 80 năm Ngày Chiến thắng (9/5/1945 – 9/5/2025), xin Giáo sư chia sẻ ý nghĩa lịch sử và biểu tượng của sự kiện này đối với người dân Nga.

Ngày Chiến thắng 9/5/1945 là một cột mốc lịch sử trọng đại không chỉ đối với nước Nga mà còn đối với cả thế giới.

Với người Nga đó là biểu tượng của lòng quả cảm và sự hy sinh: Ngày 9/5/1945 đánh dấu sự đầu hàng vô điều kiện của Đức Quốc xã, chấm dứt Chiến tranh Thế giới thứ hai tại châu Âu. Với người Nga, đây là chiến thắng của nhân dân Liên Xô trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại (1941–1945), trong đó hơn 27 triệu công dân Liên Xô đã hy sinh.

Đây cũng là biểu tượng của lòng tự hào dân tộc: Ngày 9/5 là dịp để khơi dậy tinh thần yêu nước, tôn vinh thế hệ cha ông đã chiến đấu vì độc lập dân tộc và chống lại chủ nghĩa phát xít. Nó trở thành một phần trong bản sắc dân tộc Nga, được khắc sâu qua các lễ duyệt binh hoành tráng, Ruy băng Thánh George (biểu tượng của chiến thắng), và các hoạt động tưởng niệm.

Về Chính trị và ngoại giao: Nga coi đây là chiến thắng chính nghĩa, khẳng định vai trò quyết định của Liên Xô trong việc đánh bại chủ nghĩa phát xít và thiết lập trật tự thế giới hậu chiến. Sự kiện này thường được Nga nhấn mạnh trong các thông điệp đối nội và đối ngoại để củng cố vị thế quốc tế và tinh thần đoàn kết dân tộc của mình.

Cách đây 80 năm, chính Liên bang Xô Viết đã đánh bại Đức Quốc Xã, cứu thế giới khỏi màn đêm tuyệt vọng, và họ đã phải trả một cái giá đắt đến không tưởng. Khoảng gần 30 triệu người đã hi sinh, cả liên bang Xô Viết bị giày xéo trong đống hoang tàn đổ nát, nhưng với tinh thần quật cường, Liên Xô đã giành thắng lợi sau cùng trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại.

Đây là điều khiến người Nga tự hào nhất về Tổ quốc mình. Và nhân dân yêu chuộng hòa bình trên thế giới đều trân trọng và cảm ơn những con người Xô Viết vì chiến tích quả cảm ấy.

Tuy nhiên, điều đáng buồn là theo một cuộc khảo sát năm 2019, có đến 59% người Pháp khi được hỏi, đã trả lời rằng Mỹ đã đánh đuổi Đức quốc xã, chỉ 12% trong số đó nhắc tới người Nga và Xô Viết, thậm chí 5% còn không biết Xô Viết là gì! Nó bắt nguồn từ "cỗ máy truyền thông" khổng lồ được vận hành bởi Mỹ và Phương Tây, vốn muốn phủ nhận công trạng lớn lao của Hồng quân Liên Xô.

Xin giáo sư cho biết tác động của chiến thắng phát xít Đức đối với cách mạng Việt Nam?

Chiến thắng phát xít đã làm suy yếu chủ nghĩa thực dân: Sự thất bại của các nước phát xít, đặc biệt là Đức và Nhật, đã làm suy yếu hệ thống thực dân, mở ra thời cơ cho các dân tộc thuộc địa đứng lên giành độc lập.

Chiến thắng của Liên Xô chứng minh sức mạnh của Chủ nghĩa Xã hội và cổ vũ mạnh mẽ các phong trào giải phóng dân tộc, trong đó có Việt Nam.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã theo sát diễn biến Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, học hỏi mô hình cách mạng và kháng chiến từ Liên Xô. Phải nói rằng, cuộc Cách mạng tháng Mười Nga vĩ đại đã soi sáng, mở đường, có giá trị bền vững, tiếp tục lan tỏa sức sống mãnh liệt đối với cách mạng Việt Nam.

Thưa ông, ký ức về Thế chiến II và Ngày Chiến thắng có ảnh hưởng như thế nào đến tâm lý và thái độ của người Nga khi họ phải đương đầu với những khó khăn, thách thức trong một thế giới đầy biến động ngày nay?

Với người Nga, ký ức về Thế chiến II và Ngày Chiến thắng 9/5 có ảnh hưởng sâu sắc và lâu dài. Chiến thắng vang dội trước kẻ thù xâm lược tạo ra tâm lý kiên cường, lòng tự hào dân tộc và niềm tin rằng Nga có thể vượt qua mọi thử thách. Điều này lý giải vì sao nhiều người dân Nga có xu hướng ủng hộ chính sách đối đầu hoặc cứng rắn của chính phủ trước các sức ép từ phương Tây hiện nay nhắm vào nước Nga.

Di sản của sự hy sinh là tinh thần đoàn kết và chịu đựng. Sự hy sinh to lớn của người Nga trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại (hơn 27 triệu người đã chết) đã trở thành biểu tượng thiêng liêng. Điều này tạo nên chủ nghĩa yêu nước gắn với ký ức đau thương, dẫn đến sự sẵn sàng chịu đựng khó khăn vì lợi ích chung lớn hơn như trong bối cảnh Nga bị phương Tây trừng phạt tập thể gần đây. Nhiều người dân Nga coi việc chịu đựng cấm vận hoặc xung đột kinh tế như một phần của truyền thống lịch sử chống lại "kẻ thù bên ngoài".

Tác động đến nhận thức lịch sử và bản sắc dân tộc: Đối với người Nga, Ngày Chiến thắng không chỉ là sự kiện tưởng niệm, mà còn là một phần trong bản sắc lịch sử và lòng trung thành quốc gia. Trong bối cảnh xung đột địa chính trị hiện nay, người Nga thường diễn giải các sự kiện quốc tế qua lăng kính lịch sử, cho rằng phương Tây đang "viết lại lịch sử" hoặc hạ thấp vai trò của Liên Xô trong chiến thắng Thế chiến II.

Ký ức về Thế chiến II và Ngày Chiến thắng không chỉ là hoài niệm, mà còn là thấu kính lịch sử chi phối nhận thức và hành động của người dân Nga hiện nay. Tâm lý "chiến thắng trong gian khó", niềm tự hào dân tộc và định hình đối thủ thông qua ký ức lịch sử tạo nên một thái độ chính trị - xã hội rất đặc thù trong xã hội Nga hiện đại.

- Lễ kỷ niệm Ngày Chiến thắng năm nay diễn ra trong bối cảnh Nga đang mở chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, Nga sẽ tận dụng sự kiện này để truyền tải những thông điệp gì đến công chúng trong nước và quốc tế thưa ông?

Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày Chiến thắng (9/5/1945 – 9/5/2025) năm nay diễn ra trong bối cảnh đặc biệt: Nga vẫn đang tham chiến tại Ukraine, chịu sức ép từ các lệnh trừng phạt và bị cô lập phần nào trên trường quốc tế. Trong bối cảnh đó, chính phủ Nga nhiều khả năng sẽ tận dụng lễ kỷ niệm như một công cụ truyền thông – chính trị – lịch sử quan trọng để phát đi các thông điệp chiến lược cả trong và ngoài nước.

Những thông điệp chính mà Nga có thể truyền tải bao gồm:

Tái khẳng định vai trò "giải phóng nhân loại khỏi chủ nghĩa phát xít" của Nga: Nga có thể gắn liền chiến thắng năm 1945 với chiến dịch quân sự hiện tại, xem đây là sự tiếp nối sứ mệnh lịch sử chống lại các thế lực được xem là "phát xít mới" hoặc "bài Nga". Những tuyên bố như “chiến đấu để bảo vệ người Nga và lịch sử Nga” nhiều khả năng sẽ xuất hiện trong bài phát biểu của Tổng thống Putin sẽ đọc vào ngày 9/5/2025 sắp tới trong Lễ duyệt binh ở Quảng trường Đỏ…

+ Củng cố sự đoàn kết và chính nghĩa trong nước: Thông điệp sẽ nhấn mạnh vào tinh thần yêu nước, lòng tự hào và khả năng chịu đựng gian khổ của người dân Nga – tương tự như thời kỳ Thế chiến II. Chính quyền Nga có thể dùng sự kiện này để kêu gọi tinh thần đoàn kết, ủng hộ chiến lược của nhà nước, đặc biệt là trong bối cảnh khó khăn về kinh tế.

+ Nga gửi đi tín hiệu cứng rắn đến phương Tây: Bằng việc tổ chức một lễ duyệt binh quy mô lớn, Nga sẽ phát đi thông điệp rằng nước Nga vẫn mạnh mẽ, không bị khuất phục trước các lệnh trừng phạt hay sức ép quân sự – ngoại giao. Việc mời hoặc không mời các nguyên thủ nước ngoài cũng mang hàm ý ngoại giao rõ rệt – thể hiện các "lằn ranh chính trị" mà Nga xác định.

+ Nhân dịp này Nga tiếp tục củng cố tính chính danh quốc tế: Nga có thể sử dụng lễ kỷ niệm để phản bác các nỗ lực của phương Tây nhằm cô lập hoặc làm suy giảm vai trò lịch sử của Liên Xô trong chiến thắng phát xít. Thông qua truyền thông quốc tế và các diễn văn, Nga sẽ cố gắng khẳng định rằng họ đang tiếp tục truyền thống “giải phóng” và “bảo vệ trật tự thế giới chống phát xít”.

+ Tranh thủ sự ủng hộ từ các nước không thuộc phương Tây: Nga có thể mời các đại diện từ Trung Quốc, Ấn Độ, các nước Trung Á, châu Phi, Mỹ Latinh… tới dự lễ duyệt binh Ngày Chiến thắng nhằm thể hiện rằng nước Nga vẫn có nhiều đồng minh và không bị cô lập toàn diện. Đây cũng là dịp để thúc đẩy "trật tự thế giới đa cực", điều mà Moscow đang tích cực quảng bá trong đối ngoại.

Tóm lại, Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày Chiến thắng sẽ được Nga sử dụng như một công cụ truyền thông chính trị quy mô lớn nhằm: Củng cố lòng yêu nước trong dân chúng; chính danh hóa các hành động hiện tại ở Ukraine; phát đi thông điệp kiên cường ra thế giới và khẳng định vai trò lịch sử – hiện tại của Nga trong việc định hình trật tự toàn cầu.

- Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã đe dọa tấn công vào lãnh thổ Nga, đặc biệt là Quảng trường Đỏ vào Ngày Chiến thắng, ông đánh giá thế nào về lời đe dọa này?

Theo cá nhân tôi lời đe dọa này là một phát biểu có tính biểu tượng cao, nhưng xét về thực tiễn và chiến lược, mang tính răn đe hơn là cam kết hành động cụ thể. Dưới các góc độ là nhà nghiên cứu, tôi có thể đưa ra vài nhận xét như sau:

 Về mặt quân sự – thực tiễn: Tấn công trực tiếp vào Quảng trường Đỏ trong ngày lễ lớn nhất của Nga là hành động cực kỳ mạo hiểm, gần như không khả thi về mặt kỹ thuật và chính trị. Đây là khu vực được bảo vệ nghiêm ngặt nhất nước Nga, với hệ thống phòng không dày đặc. Ukraine chưa có khả năng tác chiến tầm xa chính xác đến mức có thể gây thiệt hại lớn ở trung tâm Moscow mà không bị ngăn chặn. Các cuộc tấn công bằng drone (máy bay không người lái) của Ukraine vào vùng biên giới hoặc cơ sở hạ tầng bên trong nước Nga đã từng xảy ra, nhưng vẫn nằm trong khuôn khổ "gây sức ép chiến thuật", chưa vươn tới cấp độ biểu tượng quốc gia như Quảng trường Đỏ.

Về mặt tâm lý – chiến lược: Đây có thể là một chiến thuật tâm lý nhằm làm Nga phân tán lực lượng, tăng cường phòng thủ ở các khu vực trọng yếu trong dịp lễ.

Đặc biệt, đưa ra tuyên bố như vậy vào thời điểm nhạy cảm giúp Ukraine gửi thông điệp "không khuất phục"; kích hoạt phương Tây nhằm tiếp tục vận động hỗ trợ vũ khí tầm xa; làm suy giảm uy tín của Nga nếu các vụ việc xảy ra dù nhỏ.

Về mặt chính trị và đối ngoại: Nếu Ukraine thực sự tấn công vào Moscow đúng ngày 9/5, điều này có thể phản tác dụng. Vì nó sẽ gây ra làn sóng phản đối từ các nước trung lập hoặc đồng minh thận trọng (như Đức, Pháp...); trao cho Nga cơ sở để leo thang xung đột hoặc gia tăng chiến dịch tuyên truyền quốc tế rằng "Ukraine là kẻ tấn công".

Lời đe dọa của Tổng thống Ukraine có thể nhằm giữ vai trò chủ động trong không gian truyền thông, nhưng có khả năng được điều chỉnh hoặc phủ nhận sau đó để tránh leo thang không kiểm soát.

Từ phía Nga: Moscow chắc chắn sẽ dùng phát biểu này như một bằng chứng để củng cố chính danh cho cuộc chiến, rằng Ukraine là "mối đe dọa trực tiếp". Trong nội bộ nước Nga, đây sẽ là lý do để siết chặt an ninh và huy động sự ủng hộ của người dân trong dịp lễ.

Tóm lại: Lời đe dọa của Tổng thống Zelensky nên được hiểu như một đòn răn đe mang tính biểu tượng và tâm lý, hơn là lời cam kết hành động cụ thể. Khả năng Ukraine tấn công vào trung tâm Moscow, đặc biệt là Quảng trường Đỏ, trong ngày 9/5 là cực kỳ thấp, vì lý do chiến thuật, chính trị và quốc tế. Tuy nhiên, phát biểu này phản ánh sự chuyển biến trong chiến lược truyền thông của Ukraine: chủ động, gây áp lực và chiếm lĩnh không gian dư luận.

- Việc một số lãnh đạo châu Âu vẫn xác nhận tham dự Lễ duyệt binh mừng Ngày Chiến thắng ở Nga (Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko, Tổng thống Serbia Aleksandar Vucic và Thủ tướng Slovakia Robert Fico bất chấp áp lực từ châu Âu và sự đe dọa của Tổng thống Ukraine phản ánh điều gì về vị thế quốc tế hiện tại của Nga?

Đây là một dấu hiệu quan trọng phản ánh rõ nét vị thế địa chính trị hiện tại của Nga. Dưới đây là các khía cạnh nổi bật:

Một là, Nga vẫn giữ được ảnh hưởng tại "vành đai trung lập" và đồng minh truyền thống: Belarus là đồng minh thân cận nhất, gần như "cánh tay nối dài" về quân sự và chính trị của Nga.

Serbia – dù là ứng viên EU – vẫn có truyền thống thân Nga lâu đời về văn hóa, lịch sử và năng lượng. Việc ông Vučić tham dự lễ duyệt binh ở Moscow cho thấy chiến lược trung lập và mong muốn giữ quan hệ hai chiều, đặc biệt trong bối cảnh phương Tây thúc ép lựa chọn lập trường của Tổng thống Serbia.

Slovakia dưới thời Thủ tướng Robert Fico thể hiện rõ xu hướng thân Nga hơn so với phần còn lại của EU. Ông Fico từng công khai phản đối việc tiếp tục gửi vũ khí cho Ukraine và chỉ trích chính sách đối đầu với Nga. Điều này cho thấy Nga vẫn duy trì được ảnh hưởng đáng kể tại một số điểm chiến lược ngay trong lòng châu Âu, nhất là tại các quốc gia theo đuổi lợi ích thực dụng hơn là ý thức hệ.

Hai là, Ngày Chiến thắng là "vũ khí mềm" có tính biểu tượng quốc tế: Với việc mời các lãnh đạo quốc tế đến Moscow vào dịp 9/5, Nga sử dụng lịch sử và biểu tượng chiến thắng phát xít như một công cụ ngoại giao mềm. Đây là cách để Nga chứng minh rằng họ không bị cô lập hoàn toàn, trái lại vẫn có bạn bè và đối tác sẵn sàng xuất hiện công khai, bất chấp áp lực từ phương Tây. Việc Ukraine lên tiếng phản đối càng làm nổi bật tính đối kháng hiện nay và giúp Nga củng cố thông điệp rằng họ đang chống lại "cuộc chiến viết lại lịch sử" từ phương Tây.

Ba là, khẳng định Nga vẫn là một cực có sức hút trong trật tự thế giới đa cực: Việc các lãnh đạo châu Âu "bất tuân" áp lực từ EU để tham gia lễ duyệt binh cho thấy sự phân hóa ngày càng rõ rệt trong chính trường châu Âu, đặc biệt giữa khối "thân Mỹ–NATO" và những nước ưu tiên chủ quyền chiến lược. Nga đang khéo léo khai thác mâu thuẫn nội bộ này để làm nổi bật hình ảnh một cực quyền lực độc lập, đối trọng với Mỹ – NATO và vẫn còn ảnh hưởng thực tế trong không gian hậu Xô Viết và Đông Âu.

Bốn là, tác động đến hình ảnh và chính danh quốc tế của Nga: Những sự hiện diện ngoại giao này giúp Nga phản bác luận điệu phương Tây rằng họ bị "cô lập hoàn toàn", đồng thời tạo cảm giác về tính chính danh và sức hút lịch sử của Ngày Chiến thắng.

Về mặt đối nội, nó cũng là chiến thắng biểu tượng cho Điện Kremlin: Dù đang ở trong một cuộc chiến tranh, Nga vẫn tổ chức được lễ lớn, tiếp đón nguyên thủ và khẳng định vị thế quốc gia "không khuất phục".

Như vậy, việc các lãnh đạo châu Âu vẫn đến dự Lễ duyệt binh 9/5 tại Nga cho thấy Nga không bị cô lập tuyệt đối, mà vẫn giữ được sức ảnh hưởng tại một số quốc gia quan trọng về chính trị, lịch sử hoặc năng lượng. Đồng thời, đây cũng là thắng lợi truyền thông của Moscow, trong việc biến Ngày Chiến thắng thành một công cụ khẳng định vai trò lịch sử và hiện tại của nước Nga trong trật tự thế giới.

- Trong bối cảnh thế giới đầy biến động hiện nay, thông điệp cốt lõi nào từ Ngày Chiến thắng vẫn cần được truyền tải và ghi nhớ thưa ông?

Trong bối cảnh thế giới ngày nay đầy biến động với chiến tranh, xung đột khu vực, cạnh tranh cường quốc và khủng hoảng niềm tin toàn cầu, Ngày Chiến thắng 9/5 - dù nhìn từ góc độ Nga, phương Tây hay toàn nhân loại - vẫn mang những thông điệp cốt lõi vượt thời gian, cần được tiếp tục ghi nhớ và truyền tải một cách nghiêm túc, khách quan và không bị bóp méo bởi toan tính chính trị. Dưới đây là những thông điệp trọng yếu:

Chiến tranh là bi kịch – hòa bình là giá trị tối thượng: Thế chiến II đã cướp đi hơn 70 triệu sinh mạng, phần lớn là thường dân – nhắc nhở nhân loại rằng chiến tranh không bao giờ là giải pháp lâu dài, dù mang danh nghĩa nào. Bài học lớn là, khi đối thoại thất bại và chủ nghĩa cực đoan lên ngôi, thảm họa nhân đạo là không thể tránh khỏi.

Chủ nghĩa phát xít và tư tưởng thù hận phải bị lên án tuyệt đối: Ngày Chiến thắng không chỉ là mốc lịch sử quân sự, mà là biểu tượng toàn cầu về chiến thắng trước chủ nghĩa phát xít, phân biệt chủng tộc và diệt chủng. Trong một thế giới ngày càng bị chia rẽ bởi chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, thù hận sắc tộc và tin giả, việc gìn giữ trí nhớ lịch sử về chủ nghĩa phát xít là rào chắn cuối cùng chống lại sự tái diễn.

Ba là, sự hy sinh tập thể là nền tảng của hòa bình: Hàng chục triệu người thuộc nhiều quốc gia – từ Hồng quân Liên Xô, binh sĩ Mỹ, Anh, Pháp đến người dân châu Á như Trung Quốc, Việt Nam – đã hi sinh vì một thế giới không phát xít. Điều này nhấn mạnh giá trị của sự đoàn kết nhân loại trong thời khắc hiểm nghèo – một thông điệp vẫn rất cần thiết khi thế giới đối mặt với khủng hoảng toàn cầu như khí hậu, dịch bệnh hay chiến tranh hiện đại.

Bốn là, lịch sử cần được bảo vệ khỏi sự bóp méo vì mục tiêu chính trị: Trong cuộc chiến tranh thông tin hiện nay, nhiều bên đang tái định nghĩa, chọn lọc hoặc bóp méo ký ức về Thế chiến II để phục vụ cho lợi ích ngắn hạn. Vì thế, thông điệp quan trọng là: lịch sử cần được tôn trọng như một bài học chung, không bị lợi dụng như vũ khí chính trị.

Năm là, trách nhiệm gìn giữ hòa bình thuộc về tất cả các thế hệ: Ngày Chiến thắng không chỉ là sự kiện để tưởng niệm, mà là lời nhắc về trách nhiệm đạo đức và chính trị của mỗi thế hệ hôm nay: không lặp lại sai lầm cũ, không dung túng tư tưởng cực đoan, và không thờ ơ trước bất công.

Để kết thúc cuộc phỏng vấn, tôi muốn nói: Ngày Chiến thắng cần được nhớ đến không phải để cổ vũ chủ nghĩa quân sự, mà để củng cố khát vọng hòa bình, tinh thần nhân đạo và ý thức lịch sử tập thể. Trong một thế giới đang rạn nứt, thông điệp về sự hy sinh, đoàn kết và phản kháng chống lại cái ác vẫn là ngọn đèn soi đường cho tương lai. Xuyên tạc lịch sử, làm méo mó lịch sử rất cần bị lên án. Lịch sử luôn công bằng, khách quan và con cháu chúng ta sau này cần được hiểu đúng bản chất vốn có của lịch sử.

×