Bảo tàng Dân tộc học Lorestan nằm trong lâu đài Falak-ol-Aflak 800 năm tuổi, trên đỉnh đồi cùng tên ở Thủ phủ Khorramabad của tỉnh Lorestan, Iran là một trong những điểm đến cuốn hút khách du lịch. (Ảnh: escapefromtehran)

"Trận đại hồng thủy" săn lùng "Luristan bronzes" (Đồ Đồng Luristan)

"Luristan bronzes" Đồ Đồng Luristan gây chú ý trên thị trường cổ vật thế giới từ cuối những năm 1920, sau khi vào mùa thu năm 1928 một nông dân ở Harsin (thị trấn nằm ở độ cao 1.570m thuộc huyện Harsin, tỉnh Kermanshah, Iran) tình cờ tìm thấy một số đồ cổ bằng đồng tuyệt đẹp trên cánh đồng của mình và đã đem bán chúng được giá cao.

Rất nhanh sau đó đã diễn ra "trận đại hồng thủy" - một "cơn sốt" săn lùng Đồ Đồng Luristan khiến thị trấn Harsin không ngừng "dậy sóng" khai quật, đào bới, bán mua, thậm chí có cả cảnh cướp bóc để giành giật và bán lại những cổ vật "quý hơn vàng" này với giá hời cho các viện bảo tàng, những nhà sưu tập tư nhân… chủ yếu ở phương Tây.

Harsin là một trong những thị trấn cổ nằm trong dãy núi Zagros, thuộc tỉnh Kermanshah. Harsin là nơi xảy ra "trận đại hồng thủy" săn lùng Đồ Đồng Luristan thời cuối thập niên 1920. (Ảnh: itto.org)

Nhưng lúc đó chưa ai biết rõ về xuất xứ của Đồ Đồng Luristan. Ngay cả các đại lý buôn bán cũng chỉ biết lơ mơ rằng chúng là sản phẩm của khu vực Luristan nằm trong dãy núi Zagros, nay được gọi là tỉnh Lorestan của Iran.

Đồ Đồng Luristan là những đồ tạo tác nhỏ đúc bằng đồng và chế tác tinh xảo, được tìm thấy với số lượng lớn ở tỉnh Lorestan và Kermanshah ở miền tây Iran. Đồ Đồng Luristan bao gồm chủ yếu là đồ trang trí, công cụ, vũ khí, phụ kiện gắn trên bộ dây cương ngựa…

Một trong những mô típ phổ biến nhất và cũng hấp dẫn nhất của Đồ Đồng Luristan là "Master of Animals" (Bậc thầy của các loài vật), mô tả hình người - thường là nam giới - đứng giữa, 2 tay nắm giữ 2 con vật. (Ảnh: benedante.blogspot)

Đồ Đồng Luristan độc lạ với hình trang trí chủ yếu là động vật, nhiều nhất là Ibex (dê núi) và cừu với những cặp sừng lớn, được cách điệu theo các hình thức và phong cách sáng tạo đặc biệt. 

Một trong những mô típ phổ biến nhất và cũng hấp dẫn nhất được gọi là "Master of Animals" (Bậc thầy của các loài vật), mô tả hình người - thường là nam giới - đứng ở giữa, 2 tay nắm giữ 2 con vật. Nhưng cũng có một số phiên bản theo mô típ "Mistress of animals" (Bà chủ của các loài vật) với hình ảnh người phụ nữ ôm cổ động vật hoang dã...

Những câu hỏi còn "bỏ ngỏ" về Đồ Đồng Luristan

Được biết đến nhiều nhất trong số những vật dụng hàng ngày của Đồ Đồng Luristan là các loại ghim, mà mục đích của chúng tới nay vẫn khiến các học giả tranh luận. Một số cho rằng chúng là đồ cúng tế như kiểu vàng mã, trong khi số khác nói ghim có mục đích thiết thực hơn - đó là "ghim" quần áo.

Ghim "đĩa" chạm nổi hình ảnh người phụ nữ sinh con, 2 bên có 2 con linh dương. (Ảnh: Wikipedia)

Bên cạnh đó còn có các loại cốc và bình hình trụ có một lỗ nhỏ dưới đáy, được trang trí bằng những hình chạm nổi cảnh tiệc tùng, nghi lễ với hình những nhân vật quan trọng có người hầu hoặc các nhạc công bên cạnh.

Kể từ năm 1938 một số cuộc khai quật khoa học được các nhà khảo cổ Mỹ, Đan Mạch, Anh, Bỉ và Iran thực hiện tại một số địa điểm là nghĩa trang cổ ở tỉnh Lorestan nhằm xác định niên đại của Đồ Đồng Luristan. Nhưng phải tới những năm gần đây các nhà khảo cổ mới xác định được chúng có niên đại vào khoảng từ giữa thế kỷ 11 trước Công nguyên đến giữa thế kỷ 7 trước Công nguyên (được gọi là thời kỳ Đồ Sắt muộn của Luristan).

Nhưng danh tính những người sáng tạo ra Đồ Đồng Luristan thì cho tới nay vẫn chưa chắc chắn là ai trong các "ứng viên" hàng đầu được nêu ra, bao gồm: Người Medes thời kỳ đầu (là nhóm cư dân Ấn - Âu sống trong khu vực); người du mục Cimmeria có nguồn gốc từ miền nam nước Nga tới; hay người Kassites.

Nhờ các nỗ lực được thực thi trong những năm gần đây, tỉnh Lorestan ở miền tây Iran đang biến nơi đây thành một điểm đến du lịch cuốn hút nhờ vào di sản lịch sử và cảnh quan thiên nhiên phong phú. Nhưng tỉnh Lorestan cũng phải chịu chung nhiều thiệt hại vì Covid-10 sau khi Iran đóng cửa biên giới gần 20 tháng.

Những người phụ nữ tỉnh Lorestan, Iran. (Ảnh: irantourismnews)

Nay khi Iran đã mở cửa trở lại đón những khách du lịch đã tiêm chủng đầy đủ, giới chức du lịch tỉnh Lorestan cũng bày tỏ hy vọng những câu hỏi còn "bỏ ngỏ" về Đồ Đồng Luristan sẽ giúp gia tăng sức cuốn hút khách du lịch và các nhà đầu tư tới đây, để tiếp tục cùng khám phá và chung sức "giải mã" những bí ẩn vẫn bao quanh các tác phẩm nghệ thuật độc lạ này.

×