Ký ức Hà Nội: Nhớ ngày gian khó, để trân trọng giá trị hòa bình

Đôi khi, nhờ một hoàn cảnh, một câu chuyện nào đó, vùng ký ức xa xôi như đã ngủ yên trong tâm trí, vốn bình thường ta không còn nhớ đến nữa nhưng bỗng thức dậy, sống động.

Những câu chuyện, hình ảnh của những sự kiện diễn ra cả chục năm trước, hiện ra có thể không rõ ràng, có thể lộn xộn về trình tự thời gian, nhưng vẫn vẹn nguyên cảm xúc. Đôi khi chuyện như vừa mới xảy ra, với tôi cũng vậy.

Xem bộ phim Đào, phở và Piano trên sóng tivi, phát nhân dịp 70 năm ngày tiếp quản Thủ đô, bỗng ký ức về những ngày Hà Nội không bình yên ùa về tâm trí tôi.

Tôi nhớ mẹ kể, ngày toàn quốc kháng chiến, mẹ tôi tay cầm xâu guốc, theo bà ngoại, đầu đội thúng quần áo đi tản cư khỏi Hà Nội. Khi đó, tôi đã hình dung ra hình ảnh một cô bé, lủng lẳng trên tay dây xâu mấy đôi guốc, tay kia bám vạt áo mẹ. Người mẹ đi trước đội thúng quần áo, khi thì hòa lẫn dòng người trên đường tản cư, khi thì hai mẹ con đơn độc trên đường đê trống vắng.

Tôi nhớ bố kể, thời kháng chiến chống Mỹ, mẹ tôi công tác ở Bưu Điện Nam Hà, không có điều kiện chăm sóc trẻ con, nên sau khi cai sữa, mẹ tôi gửi tôi lại Hà Nội để bà ngoại nuôi. Có lần sợ Mỹ ném bom Hà Nội, bố phải đưa tôi sơ tán về với mẹ ở Nam Hà, dù sao ở đó cũng ít bom đạn hơn.

Xuống tàu hỏa ở Mỹ Lộc, Nam Định, giữa đêm, đi bộ, lội ruộng về nơi mẹ tôi đang công tác. Ông đeo tôi trước ngực bằng miếng vải dù pháo sáng buộc choàng qua cổ. Về tới nơi, thấy tôi nằm yên không động đậy, ông hoảng hốt, vội vàng mở miếng vải dù, và nhẹ nhõm khi thấy con trai đang ngủ ngon lành.

Tôi vẫn nhớ nụ cười của bố tôi khi kể đến đó, nụ cười hiền hậu của một chiến binh khi kể về nỗi hoảng hốt của mình. Đến giờ, tôi vẫn nhớ cả mùi mồ hôi quện với mùi thuốc lá trên chiếc áo đại cán của ông mỗi khi ông ôm tôi vào lòng.

Tôi không nhớ nổi trình tự thời gian, cũng như cách mà tôi được đưa về nhà bác họ của tôi ở gần ngã tư Vác, Thanh Oai để sơ tán khỏi Hà Nội tránh bom thế nào? Rồi hết bom đạn trở về Hà Nội ra sao?

Nhưng trong tâm trí một đứa trẻ vốn quen được ăn ngon, tôi vẫn nhớ những bữa cơm đạm bạc khi đó, với thức ăn chỉ có rau và nước chấm. Tôi nhớ cả tiếng hô thất thanh “nấp đi” của bác gái, khi chiếc máy bay Mỹ bay rất thấp trên ngọn tre, nghe thấy tiếng rít của động cơ thì nó đã ở trên đầu. Người lớn nói nó bay thấp để tránh tên lửa, nó bay về phía Hà Nội của tôi.

Nhà tôi ở Ngõ Thọ Xương, cách Nhà thờ Lớn con phố Ấu Triệu. Ngày mà Nhà thờ Lớn trúng bom, tôi không nhớ gì cả, có thể khi đó tôi đã đi sơ tán. Nhưng tôi nhớ tiếng còi báo động hú lên mỗi khi sắp có máy bay Mỹ. Tiếng còi báo động đó rất ám ảnh, hình như được phát ra từ cái loa rất to, lắp trên nóc tòa nhà Bưu Điện phía bên kia Bờ Hồ. Cùng với tiếng còi là tiếng báo động qua hệ thống loa truyền thanh, với câu nói của nữ phát thanh viên đã trở nên quen thuộc: "Đồng bào chú ý, đồng bào chú ý, máy bay địch cách Hà Nội 100 km".

Nhà tôi khi đó có đào một cái hầm trú ẩn ngay trong nhà, dưới bộ phản gỗ lim dày ở phòng ngoài. Cứ mỗi lần máy bay Mỹ ném bom, mấy bà cháu lại chui xuống đó, dưới đó có sẵn nến để thắp. Tôi nhớ, bà tôi luôn miệng khấn Phật, tay lần tràng hạt.

Thật kỳ lạ, bố mẹ tôi kể rằng, cứ mỗi khi Mỹ ném bom Hà Nội, cả nhà phải xuống hầm trú ẩn như vậy, trong tiếng bom vọng về, tiếng khấn Phật của bà tôi, dưới ánh nến lập lòe, tôi ngủ rất nhanh.

Nhưng cũng chỉ vừa hết báo động, giống như tôi thức dậy dưới hầm, Hà Nội trở lại cuộc sống như bình thường, như không có chuyện gì xảy ra, người lớn lại đi làm, còn trẻ con đi học. Chúng tôi chạy nhảy chơi bời, lại lên sân Nhà thờ Lớn chơi xô vê, đuổi bắt, hay ra Hồ Gươm trèo cây, bơi lội.

Có một ngày làm tôi nhớ mãi, ngày đó cả Hà Nội náo nức, người lớn mặc đồ diện, cùng cờ hoa đổ ra Hồ Gươm, họ hồ hởi hô vang “Giải phóng, giải phóng rồi”. Lúc đó tôi không ý thức được đầy đủ ý nghĩa của sự kiện giải phóng đó như thế nào, nhưng tôi nhớ rất rõ là bằng một cách nào đó, trong tôi cũng thấy ai vui mừng, náo nức, xúc động khi đi cùng người lớn đi xung quanh Hồ Gươm.

Khi đó tôi chỉ hiểu rằng từ nay đã hết chiến tranh, sẽ không còn phải trú ẩn, phải sơ tán nữa. Nhưng đến năm 1979, một ngày, bố tôi lại dặn, các con không được đi chơi xa, để nếu cần, sẽ phải tập trung để sơ tán khỏi Hà Nội. Và lần này, với một đứa trẻ 10 tuổi, tôi ý thức được đầy đủ ý nghĩa của việc chuẩn bị sơ tán này.

Năm nay, khi chứng kiến công tác chuẩn bị cho chuỗi hoạt động kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9 diễn ra tại Thủ đô, một ký ức khác, tươi trẻ hơn, hồn nhiên hơn, háo hức hơn chợt sống lại trong tôi.

Tôi nhớ năm 1985, ở Quảng trường Ba Đình diễn ra cuộc duyệt binh, sau này tôi mới biết đó là cuộc duyệt binh có quy mô nhất trong lịch sử Việt Nam, kỷ niệm 40 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, lũ trẻ chúng tôi rủ nhau thức suốt đêm chờ xem duyệt binh. Cảm giác háo hức của đứa trẻ khi được tận mắt chứng kiến những vũ khí hiện đại, xe tăng, pháo binh, tên lửa … của Quân đội ta. Tôi nhớ cảm giác ngưỡng mộ những chiến sỹ sải những bước đều oai phong trên quảng trường Ba Đình lịch sử khi đó.

Hà Nội của tôi giờ đã khác xưa rất nhiều. Năm 1989, chúng tôi còn rủ nhau đến Giảng Võ để ngắm tòa nhà cao nhất Hà Nội khi đó, khách sạn Hà Nội cao 11 tầng, thì nay những tòa nhà vài chục tầng ở Hà Nội nhiều vô kể.

Có lần, khi ở dưới hầm trú ẩn tránh bom Mỹ, bà ngoại tôi nói: “Ăn rau ăn cháo gì cũng được, chỉ cần hết bom đạn, chỉ cần hòa bình thôi”. Chúng ta giờ đã có hòa bình, có cuộc sống no ấm, và đôi khi chính những ký ức khi xưa giúp cho chúng ta ý thức rõ ràng hơn giá trị những thứ ta đang có của ngày hôm nay.

Vậy đấy, có rất nhiều thứ làm cho người ta nhớ đến, để người ta kể về một Hà Nội nên thơ, từ mùa thu đến ẩm thực Hà Nội, từ góc phố, hàng cây, từ tiếng leng keng của tàu điện, tiếng chuông âm vang, thong thả của Nhà thờ Lớn, hay mùi hoa sữa nồng nàn, cả những bài hát về Hà Nội lay động lòng người. Nhưng còn có những Hà Nội đáng nhớ khác, sâu thẳm trong tâm khảm những người con Hà Nội. Thỉnh thoảng, một lúc nào đó lại sống dậy đầy sinh động, đó là Hà Nội của những ngày không bình yên, của những gian khó, hy sinh và hào hùng.

Tác phẩm gửi dự thi về Báo NTNN/Điện tử Dân Việt cần ghi rõ họ tên tác giả, bút danh (nếu có), năm sinh, nghề nghiệp, giới tính, quê quán, địa chỉ liên hệ, email, số điện thoại. Mỗi tác giả có thể gửi nhiều tác phẩm nhưng phải thống nhất một bút danh. Tác phẩm dự thi gửi về email của chương trình: [email protected] hoặc qua đường Bưu điện về Ban Bạn đọc, tầng 10 Tòa nhà Báo Nông thôn Ngày nay 68 Dương Đình Nghệ, Cầu Giấy, Hà Nội.

Cơ cấu giải thưởng của Cuộc thi viết Ký ức Hà Nội lần thứ IV năm 2025 bao gồm: 01 giải nhất trị giá 20.000.000 đồng; 02 giải nhì, mỗi giải trị giá 10.000.000 đồng; 03 giải ba, mỗi giải trị giá 5.000.000 đồng; 05 giải khuyến khích, mỗi giải trị giá 2.000.000 đồng.

×