Nghị quyết 57 mang lại nguồn cảm hứng với giới trí thức, nhà khoa học

Trao đổi với PV Dân Việt, GS.TS Trần Tuấn Anh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho rằng Nghị quyết 57 không chỉ thể hiện sự công nhận mà còn khích lệ, động viên giới trí thức, nhà khoa học cảm thấy tự hào và ý thức trách nhiệm cao hơn, tạo động lực để tiếp tục nỗ lực nghiên cứu và sáng tạo, đóng góp trực tiếp vào sự phát triển quốc gia.

"Các cam kết về cơ chế, chính sách ưu tiên như tăng cường đầu tư, cải cách thủ tục hành chính, hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo và thúc đẩy hợp tác giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp giúp tạo môi trường thuận lợi, thực tiễn hơn cho việc ứng dụng các kết quả nghiên cứu. Đặc biệt, việc chấp nhận rủi ro và đầu tư mạo hiểm trong nghiên cứu khoa học sẽ cho phép các nhà khoa học mạnh dạn khai phá những ý tưởng và hướng đi mới", GS.TS Trần Tuấn Anh chia sẻ.

Điều quan trọng, Nghị quyết mở ra không gian sáng tạo cho giới trí thức, nhà khoa học nắm bắt cơ hội lớn trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo, dữ liệu lớn và chuyển đổi số.

Tất nhiên ở góc độ ngược lại, theo Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, chính giới trí thức, nhà khoa học cũng cần tiếp tục chủ động, sáng tạo, không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn và cập nhật kiến thức mới. Trong đó, tập trung hướng các nghiên cứu vào những vấn đề thực tiễn mà đất nước đang cần như sử dụng hợp lý tài nguyên, phòng tránh thiên tai và bảo vệ môi trường, biến đổi khí hậu, công nghệ sinh học, nông nghiệp công nghệ cao, an ninh lương thực và phát triển bền vững và nhiều lĩnh vực khác...

"Tôi cho rằng việc truyền đạt kiến thức và kinh nghiệm cho thế hệ trẻ qua giảng dạy, hướng dẫn nghiên cứu cũng là vô cùng cần thiết, vừa giúp lan tỏa tinh thần yêu khoa học mà còn thúc đẩy khát vọng sáng tạo trong cộng đồng", GS.TS Trần Tuấn Anh mong muốn.

Ông Nguyễn Hoàng Giang, người phát ngôn, Phó Chánh Văn phòng, Bộ KH&CN cho hay, ngay sau khi Chính phủ ban hành chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 57 của Chính phủ, các bộ, trong đó có Bộ KH&CN sẽ xây dựng kế hoạch để triển khai chương trình hành động, dự kiến ngay trong quý 1 năm nay.

Trong năm 2025, Bộ KH&CN sẽ tập trung hoàn thiện Luật Khoa học công nghệ & Đổi mới sáng tạo, dự án Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và dự án Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật chất lượng sản phẩm hàng hóa. Ngoài ra, sẽ triển khai các chủ trương, chính sách về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. 

Việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ được hướng tới các lĩnh vực tiên tiến như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và điện toán đám mây. Bộ KH&CN cũng sẽ khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các nhóm nghiên cứu mạnh và các nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài tham gia vào quá trình phát triển đất nước.

Từ góc độ nhà khoa học, PGS. TS Lê Hoàng Sơn, Phó Viện trưởng kiêm Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu tiên tiến quốc tế về trí tuệ nhân tạo ứng dụng, Viện Công nghệ thông tin, Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh, Nghị quyết 57 vừa cụ thể hóa, tạo thời cơ và cả thách thức mới cho việc phát triển kinh tế - xã hội trên dựa trên lao động với hàm lượng chất xám cao làm tăng năng suất các nhân tố tổng hợp.

PGS. TS Lê Hoàng Sơn lấy ví dụ: Singapore từ lâu đã xác định phát triển Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phải bắt đầu từ con người. Chính phủ Singapore có chương trình thu hút nhân tài là các giáo sư, chuyên gia công nghệ nổi tiếng thế giới về làm việc tại các đại học lớn và các doanh nghiệp với chế độ đãi ngộ hấp dẫn.

Singapore cũng tổ chức nhiều chương trình lớn nhằm hỗ trợ cá nhân, nguồn lực, ý tưởng và sáng kiến lớn, kết nối giữa kết quả nghiên cứu tại các đại học với doanh nghiệp để tạo ra sản phẩm chủ lực.

Nhìn rộng ra, PGS. TS Lê Hoàng Sơn đưa ra giải pháp, đó là cần ưu tiên và tạo cơ chế mở cho các trung tâm nghiên cứu xuất sắc, viện nghiên cứu và trường đại học thuê, tuyển dụng và bổ nhiệm chuyên gia, giáo sư giỏi nước ngoài về làm việc như bài học của Singapore. Liên kết các nhóm nghiên cứu tại các trung tâm nghiên cứu xuất sắc với các khu công nghệ cao để khai thác cơ sở hạ tầng.

Nhà khoa học mong mỏi điều gì?

Nói với PV Dân Việt, GS.TSKH Nguyễn Đình Đức (Đại học Quốc gia Hà Nội) - người đứng trong top 9 nhà khoa học top 10.000 thế giới năm 2024 thẳng thắn nói rằng, trước đây đã ban hành nhiều nghị quyết rất đúng và trúng trong lĩnh vực khoa học công nghệ, nhưng trên thực tế triển khai, bên cạnh những thành tựu to lớn đã đạt được, cũng còn rất nhiều hạn chế, tồn tại, chủ yếu do chồng chéo của các văn bản, quy định.

"Các bộ, ngành phải có trách nhiệm xây dựng thể chế thông thoáng và kịp thời để sự nghiệp chuyển đổi số và khoa học công nghệ của quốc gia tiến nhanh, tiến mạnh, không "lề dề" như những lần trước. Phải mạnh dạn thí điểm những phương thức mới, cách làm mới để "vừa xếp hàng, vừa chạy", nhanh chóng nắm bắt được các cơ hội, phát triển các công nghệ cao", GS Đức bày tỏ.

Theo GS Đức, cần phải mạnh dạn đầu tư cho các nghiên cứu rủi ro. Trước đây, Việt Nam mới chỉ quan tâm chú ý xử lý các rủi ro trong quá trình triển khai các hoạt động khoa học công nghệ. Các công nghệ cao là khó, giá trị thặng dự cao nhưng quả thực không dễ dàng. Không phải nghiên cứu đỉnh cao nào cũng thành công, nhưng nếu thành công thì sức bật phá kinh khủng. Cần phải dám đầu tư cho công nghệ cao, dám chấp nhận thất bại để có những thành công khác.

GS.TSKH Nguyễn Đình Đức mong muốn các bộ, ngành, cơ quan, tổ chức, các nhà lãnh đạo và tổ chức các cấp, các trường đại học, các viện nghiên cứu phải tạo điều kiện và nguồn lực để từng cá nhân, từng nhà khoa học có mong muốn được làm việc, được cống hiến thì phải có điều kiện và được tạo điều kiện để làm việc, nghiên cứu sáng tạo, cống hiến hết mình, được hưởng xứng đáng với năng lực của họ.

Từ đó, cá nhân mới phát triển, tạo nên các giá trị mới gia tăng cho tổ chức và nhờ vậy, nhà trường mới phát triển, tổ chức mới phát triển, quốc gia mới hưng thịnh.

Cũng chia sẻ với PV Dân Việt, một nữ nhà khoa học N.T.P (xin giấu tên) thuộc một Viện nghiên cứu khoa học bày tỏ sự vui mừng từ Nghị quyết 57. Theo đó, việc nguồn vốn đầu tư tăng, đồng nghĩa các nhà nghiên cứu có cơ hội tiếp cận được các đề tài có phạm vi nghiên cứu rộng hơn, tiếp cận vấn đề định hướng lâu dài hơn, tránh tình trạng làm đề tài "manh mún, vừa với kinh phí được phát".

Hiện các nhà khoa học mất quá nhiều thời gian cho các đề tài, nghiên cứu, kinh phí dành cho nghiên cứu phát triển chưa đến 0,7% GDP. Ở góc độ là người trực tiếp làm nghiên cứu khoa học, bà P cho rằng nhìn nhận thực trạng nghiên cứu khoa học hiện nay, đối với những người trực tiếp làm nghiên cứu khoa học, có nhiều điều kiện thuận lợi và khó khăn.

"Thuận lợi là hệ thống nghiên cứu khoa học, giáo dục đang ngày càng được đồng bộ và phát triển, CNTT, Cách mạng 4.0 toàn cầu giúp chúng tôi dễ dàng tiếp cận tri thức thế giới; sự phát triển lớn mạnh của các tổ chức nghiên cứu trong và ngoài nước, các doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư để phát triển khoa học công nghệ…", nữ nhà khoa học này nói.

"Tuy nhiên những hạn chế khách quan như cơ sở hạ tầng đã và đang được đầu tư nhưng chưa đáp ứng thực tế phát triển của xã hội, việc tìm kiếm nguồn tài chính thực hiện nghiên cứu chỉ tập trung ở Nhà nước, địa phương. Quỹ phát triển khoa học công nghệ, một số tập đoàn kinh tế lớn, thiếu sự phối hợp giữa người nghiên cứu và hệ thống ứng dụng, phát triển nghiên cứu đó. Hạn chế chủ quan như còn tư duy lối mòn, trình độ ngoại ngữ, kĩ năng nghiên cứu chưa đủ mạnh ở một số bộ phận bản thân người nghiên cứu".

Nói thêm về những bất cập thời gian qua, bà P nêu thẳng thắn: "Các đề tài khi thực hiện cũng tuân theo nhiều nguyên tắc, quy định và thủ tục phức tạp. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở có quy mô nhỏ, dự trù kinh phí khoảng vài chục triệu đồng cũng có quy trình nhiều bước từ xét duyệt, tuyển chọn, đấu thầu, xét duyệt thuyết minh, kí kết, báo cáo nghiệm thu, thanh lý tương tự như một đề tài nghiên cứu khoa học cấp cao hơn. 

Tình trạng sản phẩm báo cáo không chỉ lưu trữ bằng file mềm còn phải in ấn, lưu trữ nhiều bản rất lãng phí. Nghị quyết 57 đã đề ra các biện pháp để cải thiện thể chế cơ chế quản lý, giảm bớt thủ tục phức tạp".

Điểm mới của Nghị quyết 57 ban hành cơ chế đặc thù thu hút người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài có trình độ cao về Việt Nam làm việc và sinh sống. Đẩy mạnh hợp tác đào tạo, nghiên cứu khoa học trong nước và quốc tế. 

Theo nữ nhà khoa học N.T.P, điều này tạo đột phá mới trong tư duy nghiên cứu khoa học, tăng tính cạnh tranh giữa các nhà khoa học và tổ chức khoa học. Bà cảm thấy đây là điều cần thiết, để các nhà nghiên cứu trong nước nhanh chóng thay đổi, làm mới mình. 

Cơ chế lương cũng được bà P trăn trở khi người làm nghiên cứu khoa học, đặc biệt trong các cơ quan nhà nước thì lương rất thấp, tính theo bậc, phẩy. Biên chế 15 năm cũng chỉ đc 7-9 triệu đồng/tháng. 

"Hành trình trở thành nhà nghiên cứu khoa học cần nhiều thời gian và cần nhiều công sức, tiền bạc, tự hoàn thiện chuyên môn, trau dồi ngoại ngữ, kĩ năng nghiên cứu. Do vậy, những người nghiên cứu trẻ tuổi thường dễ bỏ cuộc, không dành tâm huyết lớn để nghiên cứu. Làm khoa học trưởng thành rất muộn và nghèo, phải tự học rất nhiều", nữ nhà khoa học này kết lại.

(Còn nữa)

×