Với hệ sinh thái đa dạng, trải dài từ miền núi đến đồng bằng, vùng biển, cộng đồng các dân tộc anh em với những bản sắc văn hóa độc đáo, Việt Nam sở hữu nhiều loại đặc sản, món ăn cực kỳ độc đáo, hấp dẫn. Dường như mỗi làng, xã trên dải đất hình chữ S này đều có những sản vật đặc trưng, mang đậm văn hóa vùng miền, là kết tinh của đất trời nơi đó, thể hiện sự khéo léo, tài hoa, sáng tạo của người dân qua nhiều thăng trầm, biến thiên của lịch sử.

Giờ đây, nhiều đặc sản của làng xã đã vượt ra khỏi lũy tre làng, được tiêu thụ ở trong và ngoài nước, có thể kể đến những cái tên như: Tương bần Hưng Yên, vải thiều Lục Ngạn (Bắc Giang), bánh cáy làng Nguyễn - Thái Bình, phở bò Nam Định, bánh đậu xanh Hải Dương,...

Ví dụ, nói đến đặc sản của đất Thái Bình thì không thể không nhắc tới bánh cáy. Đây vốn là thức bánh dân dã với hương vị rất đặc trưng được làm từ đôi bàn tay khéo léo của người dân làng Nguyễn, xưa kia còn được dùng như một sản vật để tiến vua.

Bánh cáy có nguồn gốc từ làng Nguyễn, xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình. Khi ăn, người thưởng thức sẽ cảm nhận được vị ngọt, bùi, lại có chút béo đan xen cùng với độ giòn, lại vừa dẻo vừa dai. Thú vị hơn nữa là lại được nhâm nhi bên ấm trà xanh nóng trong tiết trời se se lạnh, vị trà ấm kết hợp với vị cay nóng của gứng trong miếng bánh sẽ khiến người ăn cảm thấy ấm dạ, khoan khoái.

Bánh cáy được làm từ gạo nếp, vừng, lạc kết hợp thêm các loại lá, quả để tạo ra các màu trắng, xanh, vàng cho miếng bánh. Có thể nói, đây là loại bánh rất đặc trưng mà ngoài Thái Bình ra không nơi nào có được.

Bánh cáy làng Nguyễn được chọn lựa nguyên liệu kỹ càng, gồm có nếp cái hoa vàng tròn mẩy, gấc chín đỏ, vừng, lạc được rang vàng, mỡ phần, cơm dừa xắt lát ướp cùng với đường, mứt bí dẻo thơm, thêm cả mạch nha và tinh dầu hoa bưởi.

Để làm một chiếc bánh cáy, đòi hỏi nhiều công đoạn cũng như sự công phu của người làm bởi nguyên liệu chính là gạo nếp nhưng đi kèm còn có khá nhiều phụ kiện khác, mỗi loại nguyên liệu lại có một cách xử lý riêng. 

Hay huyện Lục Ngạn (Bắc Giang) nổi tiếng cả nước với đặc sản vải thiều mà không vùng đất nào có được. Vải thiều Lục Ngạn khi chín có màu đỏ tươi, hạt nhỏ, cùi dày, ngọt sắc và giàu chất dinh dưỡng. Quả vải nơi đây to hơn và có hương vị đặc trưng khác hẳn vải thiều ở những vùng đất khác. Quả vải Lục Ngạn không chỉ nổi tiếng trong nước mà còn có mặt ở nhiều quốc gia trên thế giới như: Trung Quốc, Thái Lan, Mỹ, Australia và nhiều quốc gia khác.

Với vị ngọt tự nhiên và hương thơm quyến rũ, vải thiều Lục Ngạn không chỉ là một lựa chọn tuyệt vời cho bữa ăn hằng ngày mà còn là nguyên liệu lý tưởng cho các món tráng miệng và đồ uống mát lạnh trong những ngày nắng nóng. Không chỉ ngon miệng, vải thiều còn được biết đến với lợi ích sức khỏe đa dạng. Chúng giàu chất chống oxy hóa, chất xơ và các dưỡng chất thiết yếu khác, giúp cung cấp năng lượng và duy trì sức khỏe tốt trong mùa hè. 

Cũng như vậy, phở bò Nam Định từ lâu nổi tiếng khắp nơi, người Nam Định mang nghề nấu phở đi khắp các tỉnh, thành phố trong cả nước và dần xây dựng, khẳng định thương hiệu phở Nam Định. Giờ đây, Phở Nam Định không những là món ăn ngon nức tiếng mà còn kết tinh văn hóa ẩm thực Nam Định.

Việc phở Nam Định được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia không chỉ là niềm tự hào của người Nam Định, nâng cao thương hiệu của tỉnh, góp phần phát triển kinh tế, du lịch địa phương mà còn tạo động lực trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa ẩm thực phở Nam Định.

Đặc biệt, từ khi triển khai Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP), nhiều đặc sản địa phương đã được nâng tầm. Theo thống kê, đến cuối năm 2024, 63/63 tỉnh, thành phố của cả nước đã triển khai đánh giá, phân hạng được hơn 12.000 sản phẩm OCOP. Trong số này, có 73,9% sản phẩm OCOP đạt 3 sao, 24,7% sản phẩm OCOP đạt 4 sao và 42 sản phẩm 5 sao, còn lại là tiềm năng 5 sao. 

Đồng bằng sông Hồng là khu vực dẫn đầu cả nước với 30,7% tổng số lượng sản phẩm OCOP của cả nước. Tiếp đến là Đồng bằng sông Cửu Long (18,3%), miền núi phía Bắc (16,8%), vùng Đông Nam Bộ (5,8%). Hiện, đã có 6.542 chủ thể tham gia đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP, trong đó có 32,5% là hợp tác xã, 22% là doanh nghiệp, 40,3% là cơ sở sản xuất/hộ kinh doanh, còn lại là tổ hợp tác.

Những cái tên món ăn, đặc sản đã gắn chặt với lịch sử hình thành, phát triển của một vùng đất hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm. Từ sau khi có thông tin sẽ sáp nhập xã, sáp nhập tỉnh, trên các diễn đàn mạng xã hội, nhiều người dân đang có chung câu hỏi, sau khi sáp nhập xã, sáp nhập tỉnh, những đặc sản, món ăn mang đậm dấu ấn làng xã như tương bần Hưng Yên, vải thiều Lục Ngạn (Bắc Giang), bánh cáy làng Nguyễn - Thái Bình, phở bò Nam Định, bánh đậu xanh Hải Dương,... sẽ được gọi thế nào?

Người dân rất đồng tình, ủng hộ việc sáp nhập các địa phương sẽ mở ra không gian phát triển mới, giảm tải sự cồng kềnh của bộ máy, từ đó tiết kiệm nguồn lực phục vụ đầu tư phát triển. Tuy nhiều, nhiều người cũng tỏ ra băn khoăn với những tên đất, tên món ăn, đặc sản đã tồn tại bao đời sẽ được gọi với cái tên mới như thế nào?

Về vấn đề này, trao đổi với Dân Việt, chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cho rằng, dù có sáp nhập tỉnh thì những tên làng vẫn còn ở đó, các món ăn, đặc sản địa phương vẫn còn đó, không bị mai một, thậm chí còn có cơ hội phát triển hơn sau khi đã tập hợp được nguồn lực.

"Có thể trên nhãn hiệu, bao bì của một sản phẩm, tên xã, tên tỉnh có thể thay đổi theo chủ trương của Đảng và Nhà nước nhưng tôi tin hồn cốt trong từng đặc sản địa phương, giá trị văn hóa của từng sản phẩm sẽ được lưu giữ và phát triển. Bánh cáy vẫn mãi là một đặc sản của làng Nguyễn Thái Bình trong khi phở bò luôn là niềm tự hào của người Nam Định. Những cái tên đã được định vị trên bản đồ đặc sản Việt Nam chắc chắn sẽ không bao giờ mai một nếu người dân vẫn một lòng giữ gìn, phát huy nó trong thời đại mới", chuyên gia Hoàng Trọng Thủy nhấn mạnh.

×