Truyền thống và hủ tục: Ranh giới nào để phân biệt?

Chúng ta đang ở trong những ngày đầu xuân Ất Tỵ. Thời điểm này, các dân tộc, các vùng miền trên đất nước Việt Nam đều hân hoan đón chào năm mới với những phong tục rất phong phú. Bên cạnh những nét văn hóa tốt đẹp, ở đâu đó vẫn tồn tại một số hủ tục ngày Tết ảnh hưởng xấu tới đời sống con người. PV Dân Việt đã có cuộc trò chuyện với TS Nguyễn Thị Mỹ Linh - Giảng viên khoa Tuyên truyền, Học viện Báo chí và Tuyên truyền xoay quanh vấn đề này.

Xin chào TS Nguyễn Thị Mỹ Linh, xin bà cho biết giữa hủ tục và phong tục có những điểm khác nhau như thế nào, thưa bà?

Thực tế, phong tục là những thói quen ăn sâu trong đời sống cộng đồng, được mọi người chấp nhận và làm theo một cách tự giác, và nó có tính lưu truyền từ đời này sang đời khác, mang giá trị, ý nghĩa phù hợp với cộng đồng, xã hội.

Còn hủ tục là những thói quen, những thực hành đã lỗi thời, lạc hậu, không còn phù hợp hoặc đã bị biến tướng đi theo hướng tiêu cực và trái với thuần phong mỹ tục, không còn ý nghĩa với cộng đồng. Ví dụ như phong tục lì xì ngày Tết, đây vốn là một nét đẹp văn hóa, mang lại niềm vui, sự may mắn, tài lộc cho ngày xuân, nhưng một số người lại lợi dụng phong tục này, biến thành hình thức cầu cạnh, hoặc là sự thể hiện bản thân, sự so đo tính toán thiệt hơn, làm biến tướng ý nghĩa văn hóa của phong tục truyền thống này.

Có quan điểm cho rằng, với sự phát triển của các nền tảng số, các hủ tục với hình thức online cũng ngày càng gia tăng. Bà nghĩ sao về ý kiến này?

Có thể nói, lễ Tết là một trong những truyền thống văn hóa của dân tộc ta và nó được thực hành từ đời này sang đời khác. Tuy nhiên, bên cạnh những tập tục tốt đẹp thì cũng có không ít những hủ tục trong ngày Tết, và với sự phát triển của công nghệ thông tin, nhiều hủ tục với các hình thức online bắt đầu có sự gia tăng, và đã tác động và ảnh hưởng đến việc gìn giữ các phong tục truyền thống.

Chúng ta có thể thấy những hủ tục ngày Tết vẫn đang hiện hữu rất nhiều trong cuộc sống, dưới nhiều hình thức khác nhau, chẳng hạn như ăn nhậu say xỉn, đánh bạc, xem bói nhằm trục lợi... những ngày đầu năm mới. Theo quan điểm của bà, đâu là nguyên nhân dẫn đến thực trạng này?

Tôi nghĩ rằng, những hủ tục lạc hậu, lỗi thời vẫn còn tồn tại, thậm chí là phát triển, bởi vì nó vẫn tìm được các mối liên hệ mới để tồn tại. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn tới điều này, ví dụ như việc lợi dụng sự phát triển của công nghệ thông tin, các phương tiện truyền thông, rồi việc trục lợi, hoặc sự phô trương, thích thể hiện, đề cao vật chất đến mức tuyệt đối hóa của một số cá nhân, nhóm người… Tất cả những điều đó đã khiến các hủ tục vẫn có cơ hội hiện hữu và phát triển trong giai đoạn hiện nay.

Giới trẻ và vấn đề hủ tục ngày Tết: Cần hành động từ hôm nay để thay đổi

Bộ Y tế cho biết, trong 3 ngày nghỉ Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025 (từ ngày 25 - 27/1) đã có 247 ca khám, cấp cứu do ngộ độc thức ăn, rối loạn tiêu hoá, say rượu, bia. Ngoài ra, lấy cớ vui Xuân, hoạt động cờ bạc lại được dịp bùng phát…Có thể thấy, rượu, cờ, bạc… vốn được xem là tập tục truyền thống. Nhưng việc lạm dụng chúng đã trở thành hủ tục ngày Tết. Vậy theo bà, đâu là ranh giới giữa tập tục và hủ tục khi nói đến những nét văn hóa trên?

Chúng ta biết rằng, những phong tục tập quán vốn ý nghĩa và cách thực hành của nó là mang các giá trị tốt đẹp. Nhưng các phong tục này, lại bị một bộ phận người thực hành không đúng ý nghĩa hoặc thay đổi, biến tướng nó theo hướng tiêu cực, nhằm trục lợi cho cá nhân hoặc một nhóm người.

Vì vậy nếu như không có sự tỉnh táo và hiểu biết về văn hóa truyền thống của dân tộc, về ý nghĩa của phong tục, thì vô hình chung sẽ góp phần làm biến tướng các phong tục này thành hủ tục, khi mà nhiều người vẫn vô tư thực hành nó.

Vậy những hủ tục đó ảnh hưởng như thế nào đến tới các bạn trẻ - những chủ nhân tương lai của đất nước, thưa bà?

Phong tục thì cũng thể hiện trình độ văn hóa, văn minh của một cộng đồng, dân tộc. Nếu các hủ tục không được nhận biết thì chúng sẽ dễ dàng lan rộng và có mức độ phổ biến rộng rãi. Các bạn trẻ ngày nay đa số đều có hiểu biết về văn hóa, về phong tục truyền thống của dân tộc, nhưng cũng có không ít người dễ bị tác động, và thực hành theo những hủ tục mà họ không lường được những hệ quả của nó. Khi không nhận thức đúng đắn, không được quản lý, thì các hủ tục đó sẽ đi sâu vào đời sống cộng đồng, giới trẻ sẽ quay lưng lại các giá trị truyền thống và làm mai một các giá trị văn hóa, thậm chí là có thể làm cản trở sự phát triển của xã hội.

Theo bà, mỗi người nên ứng xử như thế nào trước những lời khích bác, cổ súy hoặc bị lôi kéo tham gia vào các hủ tục ngày Tết?

Tôi nghĩ là trước bất kỳ vấn đề gì, mỗi người, nhất là giới trẻ cũng cần phải có bản lĩnh, có hiểu biết để nhận thức được đúng, sai, tốt, xấu, không cả nể, cũng không dễ dãi, a dua, hoặc là bị lôi kéo bởi những cái việc mà không nên làm.

Xin cám ơn bà!

×