Thay đổi phương thức canh tác từ bài học khủng hoảng

Năm 2024 và những tháng đầu năm 2025 đã đánh dấu bước ngoặt của ngành hồ tiêu Việt Nam. Giá tiêu liên tục xác lập những đỉnh mới, có thời điểm đạt ngưỡng 160.000 đồng/kg, mức cao nhất trong gần một thập kỷ qua. Dù có những điều chỉnh ngắn hạn, mặt bằng giá mới đã mang lại niềm phấn khởi và nguồn lợi nhuận đáng kể cho người nông dân sau nhiều năm đối mặt với khó khăn.

Theo số liệu từ Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam (VPSA), dù sản lượng xuất khẩu trong những tháng đầu năm 2025 có thể giảm so với cùng kỳ do ảnh hưởng của thời tiết và diện tích canh tác thu hẹp trước đó, nhưng giá trị kim ngạch xuất khẩu lại tăng vọt.

Cụ thể, trong tháng 4/2025, lượng xuất khẩu chỉ tăng nhẹ 1,3% nhưng giá trị đã tăng đến 58% so với cùng kỳ năm 2024. Điều này cho thấy giá trị của hạt tiêu Việt Nam đang được khẳng định mạnh mẽ trên thị trường quốc tế.

Bài học từ cuộc khủng hoảng giá và dịch bệnh do phát triển "nóng", thiếu kiểm soát giai đoạn trước đã khiến toàn ngành phải nhìn nhận lại. Thay vì chạy theo sản lượng, các bên tham gia chuỗi giá trị hồ tiêu đang cùng nhau xây dựng ngành hàng bền vững, an toàn với những thay đổi rõ rệt về phương thức canh tác.

Một trong những mô hình tiên phong trồng tiêu theo hướng hữu cơ là HTX Nông nghiệp - Thương mại - Du lịch Bầu Mây (ấp Phú Tâm, xã Hòa Hiệp, huyện Xuyên Mộc, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu). Thay vì sử dụng các trụ bê tông hay gỗ chết, vườn tiêu của HTX sử dụng các loại cây trụ sống như keo dậu, muồng đen để cây tiêu bám vào leo lên. Ngoài ra, các cây trụ sống còn có tác dụng cải tạo đất, giữ ẩm, che bóng điều hòa tiểu khí hậu cho vườn cây và là nơi trú ngụ cho các vi sinh vật có lợi.

Dưới gốc tiêu, HTX trồng các loại cây họ đậu, cỏ lạc dại. Lớp thảm thực vật này giúp chống xói mòn, giữ độ ẩm cho đất trong mùa khô, hạn chế cỏ dại và bổ sung nguồn đạm tự nhiên cho đất. Để đạt tiêu chí vườn tiêu hữu cơ, HTX không sử dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu độc hại mà tự ủ phân hữu cơ từ phụ phẩm nông nghiệp và sử dụng các biện pháp sinh học để phòng trừ sâu bệnh. HTX cũng đầu tư hệ thống tưới nước nhỏ giọt, hệ thống châm phân nhỏ giọt, ủ phân từ các phụ phẩm sẵn có trong vườn.

Hiện, HTX Bầu Mây đang là đơn vị đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam đạt được chứng nhận nông nghiệp hữu cơ đối với hạt tiêu. Các sản phẩm chế biến như tiêu không hạt, tiêu xanh giòn, tiêu xanh ngâm muối... được sản xuất theo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm ISO 22000:2018, chứng nhận tiêu chuẩn FDA.

Nhờ đó, HTX đã xây dựng thành công thương hiệu riêng, được thị trường cao cấp trong và ngoài nước như Nhật Bản, Mỹ, Dubai đón nhận với mức giá cao vượt trội, có sản phẩm lên đến vài triệu đồng/kg.

Ông Lâm Ngọc Nhâm - Chủ tịch HĐQT HTX cho biết, một đặc trưng tại các vườn tiêu của HTX Bầu Mây là giữa các trụ tiêu được trồng bao phủ dày đặc bởi cỏ lạc dại, hoa mười giờ, hoa cánh bướm. “Chúng tôi bắt đầu bao phủ hoa giữa các trụ tiêu từ năm 2015. Hoa tạo nơi trú ẩn và nguồn thức ăn (phấn hoa) để thu hút các loài thiên địch như bọ rùa, nhện, ong ký sinh đến tiêu diệt rệp, sâu hại, giảm thiểu việc sử dụng thuốc BVTV", ông Nhâm nói.

Sản xuất an toàn không chỉ đem lại hiệu quả cao cho HTX mà còn góp phần giảm tác động lên môi trường, ngăn ngừa thoái hóa đất đai, đem lại môi trường làm việc trong lành, đảm bảo sức khỏe cho người lao động.

Doanh nghiệp chung tay xây dựng hệ sinh thái ngành tiêu bền vững

Ở quy mô lớn hơn, Công ty CP Phúc Sinh là một trong những doanh nghiệp đầu tiên triển khai mô hình trồng tiêu bền vững tại tỉnh Đắk Nông. Với tầm nhìn dài hạn và niềm tin vào giá trị cốt lõi, từ năm 2010, Phúc Sinh đã liên kết với nhiều hộ nông dân trồng và chăm sóc tiêu theo các tiêu chuẩn quốc tế, kiểm soát chặt chẽ chất lượng hạt tiêu đầu vào.

Trong đó, Phúc Sinh đặt việc hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân lên hàng đầu, bao gồm các hoạt động tập huấn, khuyến khích bà con chuyển đổi sang nông nghiệp hữu cơ, xây dựng hệ thống quản lý dịch hại an toàn nhằm hướng đến một hệ sinh thái canh tác bền vững, tôn trọng tự nhiên và đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.

Nông dân được hướng dẫn ghi sổ nhật ký canh tác, ghi chép cẩn thận: Ngày nào bón phân gì, tưới nước bao nhiêu… Bà con cũng được hướng dẫn thu gom vỏ chai, bao bì thuốc bảo vệ thực vật đúng nơi quy định. Mỗi tháng, đội ngũ kỹ thuật viên của công ty đến tận vườn, tư vấn sát sao cho nông dân nhằm đảm bảo tuân thủ quy trình canh tác cũng như năng suất.

Hàng năm, các chương trình đào tạo, hội thảo chuyên đề, cung cấp cây giống, vật tư đầu vào và mô hình vườn trồng mẫu (Demo-farm) đều được Phúc Sinh triển khai tại các vùng nguyên liệu. Cụ thể, từ năm 2019 đến nay, công ty đã xây dựng các vườn trồng tiêu mẫu tại các tỉnh Đắk Nông, Đắk Lắk. Những mô hình này không chỉ đóng vai trò là nơi chuyển giao kỹ thuật trực quan mà còn là nguồn cảm hứng giúp nông dân tiếp cận dễ dàng hơn với phương pháp canh tác hiện đại và hiệu quả.

Đại diện Phúc Sinh Group cho biết, các vườn tiêu kiểu mẫu (Demo Farm) đã được triển khai từ hơn 6 năm về trước. Mặc dù sản phẩm hồ tiêu của doanh nghiệp đã đạt chứng nhận SAN (nay là Rainforest Alliance) - chứng nhận khẳng định cam kết về tính minh bạch, trách nhiệm, bảo vệ môi trường, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và phát triển cộng đồng - nhưng Phúc Sinh Group đặt mục tiêu cao hơn nữa và mong đợi lan tỏa việc canh tác theo hướng hữu cơ, từng bước thông qua mô hình trồng kiểu mẫu để lan tỏa đến cộng đồng người nông dân xung quanh, từng bước xây dựng nền nông nghiệp bền vững của Việt Nam bằng sự lan tỏa của cộng đồng.

Từ đó đến nay, những chứng nhận quốc tế về bền vững tiếp tục được doanh nghiệp này mở rộng ra các vùng trồng tiêu và cà phê tại các vùng nguyên liệu trọng điểm như Đắk Nông, Sơn La.

Riêng với cây tiêu, đến nay Phúc Sinh đã xây dựng được chuỗi liên kết với hàng nghìn nông dân trồng tiêu theo tiêu chuẩn Rainforest Alliance, diện tích hàng nghìn ha, với sản lượng hàng nghìn tấn/năm.

Để duy trì các vùng nguyên liệu trồng tiêu theo tiêu chuẩn nói trên, đại diện Phúc Sinh cho biết, một mặt doanh nghiệp phải có sự đồng hành bền bỉ với người nông dân, một mặt phải xây dựng nền tảng tài chính ổn định. Theo đó, công ty đã xây dựng các chính sách hỗ trợ vốn, giảm chi phí đầu vào, đồng thời cam kết thu mua toàn bộ sản phẩm với giá ổn định, cộng giá thưởng, giúp nông dân yên tâm sản xuất, chủ động đầu tư và gắn bó lâu dài với nông nghiệp bền vững.

Ngoài việc canh tác, Phúc Sinh Group còn thường xuyên đào tạo nâng cao năng lực cho nông dân về việc bảo vệ môi trường, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên nhất là bảo vệ rừng và hệ sinh thái tự nhiên. Nâng cao năng lực cho nông dân về bảo vệ sức khỏe và an toàn trong canh tác nông nghiệp,…. khuyến khích nông dân đưa con em đến trường và không sử dụng lao động trẻ em trong các hoạt động canh tác của mình.

Thành lập công ty tại Việt Nam năm 1997, Nedspice (doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài của Hà Lan) cũng chú trọng việc xây dựng các chương trình phát triển hồ tiêu bền vững tại Việt Nam, đặc biệt là ở các tỉnh Bình Phước, Gia Lai.

Họ không chỉ thu mua mà còn đầu tư trực tiếp vào vùng trồng. Công ty cử đội ngũ kỹ sư nông nghiệp làm việc trực tiếp với nông dân, tổ chức hàng trăm lớp tập huấn về Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), kỹ thuật tưới tiết kiệm, cách sử dụng phân bón hữu cơ, và an toàn lao động.

Nedspice ký hợp đồng trực tiếp với các tổ/nhóm nông dân, cam kết thu mua sản phẩm đạt chuẩn Rainforest Alliance với giá cao hơn giá thị trường. Toàn bộ quy trình từ chăm sóc, thu hoạch đến sơ chế đều được ghi chép trong nhật ký canh tác để đảm bảo truy xuất nguồn gốc 100%.

×