Nguyễn Quang Trị, Chủ tịch Hội Di sản tỉnh Bến Tre
Thứ hai, ngày 22/08/2022 08:00 GMT+7
Bình luận
0
Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh tên thật là Nguyễn Thị Khuê, sinh ngày mùng 1 tháng 2 năm Giáp Tý (1864) tại huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre.
Cho đến bây giờ, tên tuổi, năm sinh, năm mất của bà vẫn được thể hiện khác nhau trên nhiều sách, báo. Tấm bia mộ của bà được dựng lên từ năm 1959, đến nay, cũng còn nhiều ý kiến khác nhau.
Bia mộ Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh. Ảnh: Q. trị
Hiện trạng nội dung bia mộ được gói gọn những từ như sau: Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh; Nhũ danh Nguyễn Ngọc Khuê. Hưởng thọ 58 tuổi. Từ trần ngày 12 tháng 12 năm Tân Dậu 1922.
Bên trái, có ghi hai dòng thơ thẳng đứng song song: “Lọng sường dầu rách còn kêu lọng/ Ô bịt vàng ròng cũng tiếng ô”.
Trước hết, nói về tên của bà. Theo Gia phả Nguyễn Chi Thế Phổ (阮枝世譜) thì các con của cụ Nguyễn Đình Chiểu với bà Lê Thị Điền gồm có: Nguyễn Thị Hương (1855); Nguyễn Đình Chúc (1858); Nguyễn Thị Xuyến (1861); Nguyễn Thị Khuê (1864); một người con mất sớm (khuyết danh); Nguyễn Đình Chiêm (1869); Nguyễn Đình Ngưỡng (1872) mất sớm.
Vậy tên thật của bà chính là Nguyễn Thị Khuê. Nhưng trên bia mộ ghi là Nguyễn Ngọc Khuê, còn bia ở khu nhà cũ (thị trấn Ba Tri) ghi là Nguyễn Thị Ngọc Khuê. Vì sao vậy?
Theo Hán Việt Từ Điển của Đào Duy Anh, trang 471, Khuê (圭) (tức là hòn ngọc trên tròn dưới vuông, hoặc trên nhọn dưới vuông). Trường hợp của bà Khuê, tên hình thành một bên chữ “Ngọc” (玉), một bên chữ “Khuê” (圭). Nếu đọc rời ra hai bộ thì có hai từ “Ngọc Khuê”; nếu đọc gộp lại làm một từ cũng gọi là “Khuê” (珪).
Vấn đề ở đây là “nhũ danh” (tức tên đặt khi mới đẻ) chỉ có thể là Nguyễn Thị Khuê mà thôi! (không gọi Nguyễn Ngọc Khuê hoặc Nguyễn Thị Ngọc Khuê).
Cũng có một số bài báo cho rằng tên thật của bà là Nguyễn Xuân Khuê hoặc Nguyễn Thị Xuân Khuê? Phần này, trước đây, học giả Hồ Hữu Tường đã có phân tích: “Một nhà nho (như cụ Nguyễn Đình Chiểu) không thể nào lấy chữ “Xuân Khuê” (có nghĩa là “cái hĩm”, tức “âm hộ”) mà đặt tên cho con gái mình” (Tạp chí Bách Khoa số 382, ra ngày 30-11-1972). Đây cũng là cơ sở để ta xem xét từ “Xuân Khuê” được gán cho bà.
Ngoài ra vẫn còn không ít nơi (tỉnh, thành bạn) ngộ nhận tên tự của bà Sương Nguyệt Anh là Sương Nguyệt Ánh? (kể cả tên đường, tên trường). Vấn đề này, thiết nghĩ không có lời giải thích nào hợp lý, hợp tình hơn bằng mượn ý thơ của người cháu ruột (tức bà Nguyễn Thị Long) trong bài “Khóc cô mẫu” để xác định tên tự Nguyệt Anh là đúng.
“Dựng mồ kỷ niệm Nguyệt Anh cô/ Vóc dạng ngày nay biết ở mô?/ Tờ báo Giới Chung còn dấu tích/ Tấm bia liệt nữ nét nào khô/ Sông Tri rày đặng nương hồn phách/ Đất khách từ đây lánh bụi hồ/ Phận cháu Thoại Long lòng kính mến/ Nguyệt Anh cô, hỡi Nguyệt Anh cô!”.
Nếu là Nguyệt Ánh thì ắt bà Nguyễn Thị Long sẽ không gieo vần như bài thơ trên.
Về hai câu thơ trên bia mộ, từ lâu, đã gắn với giai thoại văn học Việt Nam. Rằng, sau khi chồng mất, bà thêm từ “sương” vào bút danh Nguyệt Anh (sương phụ = đàn bà góa) với ngụ ý thủ tiết.
Nhưng dòng đời vẫn chuyển động, vẫn có người muốn “bước tới” với bà, trong số đó có ông Bảy Nguyện ở Mỏ Cày đã “tỏ tình” qua bài thơ tứ tuyệt: Ai về nhắn với Nguyệt Anh cô/ Chẳng biết lòng cô tính thể mô?/ Không phải vãi chùa toan đóng cửa/ Đây hòng gấm ghé bắc cầu ô.
Không chút nao lòng, bà trả lời bằng hai khổ thơ tứ tuyệt, trong đó có 4 câu: Chẳng phải tiên cô cũng đạo cô/ Cuộc đời dâu bể biết là mô?/ Lọng sương dầu rách còn kêu lọng/ Ô bịt vàng ròng cũng tiếng ô/.
Chẳng hiểu vì sao, trên bia mộ của bà, câu thứ ba được ghi là “Lọng sường dầu rách còn kêu lọng”? Đã qua, không ít người nghĩ rằng, chỉ cần bỏ chữ “g” sau từ “sường” thì xóa được lỗi chính tả (Lọng sườn, sườn lọng). Nhưng vấn đề không phải chỉ ở chỗ chính tả, mà là ở hồn cốt của lời thơ!
Theo học giả Hồ Hữu Tường, khi viết câu thơ trên, nữ sĩ Sương Nguyệt Anh đã vận dụng câu ca dao Nam Bộ tuyệt hay: “Lọng che sương dầu sườn cũng lọng/ Ô bịt vàng dầu trọng cũng ô”. Bà đã bớt đi từ “che”, thay từ “sườn” bằng từ “rách” trong câu thứ nhứt của ca dao. Vì lọng rách rồi thì mới phơi ra sườn. “Lọng sườn dầu rách còn kêu lọng” thì hai chữ “sườn” và “rách” đã trùng ý, tất dư một chữ” (Tạp chí Bách Khoa số 384, ngày 28-12-1972).
Nhận xét này rất tinh tế và càng chí lý khi hiểu ở góc độ sâu xa của từ “sương” - trung trinh, trong sáng, thánh thiện… của bà! Còn ô là cái dù. Ô đồng âm với ô uế, ô nhiễm, ô trọc, ô danh… Một kiểu “chơi chữ” thật tài tình, thật lý thú! Đọc lên hai câu, ta nghe thấm đậm hồn cốt thanh cao, thần thơ lan tỏa!...
Về ngày, tháng, năm sinh và mất của bà vẫn là cái lõi của câu chuyện cần bàn. Căn cứ vào bản gia phả (Nguyễn Chi Thế Phổ) mà hiện nay, chị Âu Dương Thị Yến (cháu cố ngoại của cụ Nguyễn Đình Chiêm) nắm giữ thì ngày, tháng, năm sinh và ngày, tháng, năm mất của bà được ghi như sau:
Phiên âm: Đệ ngũ hàng Nguyễn Thị Khuê. Sinh vu Quý Hợi niên thập nhị nguyệt chấp tứ nhật. Giá vu Mỹ Tho Thạch Hồ xứ nhân thị Nguyễn tính. Vong ư Canh Thân thập nhị nguyệt thập nhị nhật, táng tại Bảo Thuận Mỹ Nhơn thôn. Vong niên ngũ thập bát tuế.
Dịch nghĩa: Hàng thứ năm Nguyễn Thị Khuê. Sinh ngày 24 tháng 12 năm Quý Hợi. Gả cho người họ Nguyễn ở xứ Thạch Hồ, Mỹ Tho. Mất ngày 12 tháng 12 năm Canh Thân, táng tại thôn Mỹ Nhơn, Bảo Thuận. Mất năm 58 tuổi.
Nhưng căn cứ ý kiến của bà 8 Phụng (vào tháng 8-1975) khi trả lời với Nhà thơ Vũ Đình Liên (có Nguyễn Quang Trị cùng nghe), thì: “Chị tôi (tức bà Bảy Long) đã thống nhất với tôi và Mai Huỳnh Hoa lấy ngày mất của cô tôi là 12 tháng Chạp năm Tân Dậu (chứ không phải năm Canh Thân) và ngày sinh là mùng 1 tháng 2 năm Giáp Tý (chứ không phải năm Quý Hợi)”. Vậy là, cả năm sinh và năm mất đều chênh nhau một năm. Hai bà căn cứ vào ngày, tháng, năm âm lịch để làm cơ sở.
Có điều lạ là, thời điểm năm 1959, lúc cải táng hài cốt nữ sĩ Sương Nguyệt Anh thì gia phả nằm trong tay bà Nguyễn Thị Long. Bà Bảy Long là người rất giỏi chữ Hán Nôm. Nếu bà đã quyết định ngày, tháng, năm sinh và mất thì tại sao không có sự đính chính kịp thời trong gia phả? Và tại sao trên bia mộ bà Sương Nguyệt Anh chỉ có ngày, tháng, năm mất mà không có ngày, tháng, năm sinh?
Dẫu sao, ngày, tháng, năm mất đã được ba người nhà có uy tín (Bảy Long, Tám Phụng, Huỳnh Hoa) xác định trên bia mộ rồi thì không nên bàn cãi nữa! Chỉ nên phiên cho đúng ngày, tháng, năm dương lịch là được. Theo đó, bà Sương Nguyệt Anh mất ngày 12 tháng Chạp năm Tân Dậu, nhằm ngày 9-1-1922.
Còn ngày, tháng, năm sinh, bà Mai Huỳnh Hoa xác định (trong Từ Điển Văn học, bộ mới) ngày 1 tháng 2 là ngày âm, tức ngày 1 tháng 2 năm Giáp Tý (qui đổi ra ngày dương là 8-3-1864). Địa chí Bến Tre cũng ghi: sinh ngày 1 tháng 2 năm Giáp Tý (1864).
Từ những cơ sở trên, bia mộ bà Sương Nguyệt Anh có thể hình thành nội dung như sau: Nữ sĩ SƯƠNG NGUYỆT ANH; Nhũ danh NGUYỄN THỊ KHUÊ; Sinh ngày mùng 01 tháng 02 năm Giáp Tý (8/3/1864); Mất ngày 12 tháng Chạp năm Tân Dậu (9/1/1922)
Hai câu thơ cần chỉnh lại một từ: sương
“Lọng sương dầu rách còn kêu lọng,/ Ô bịt vàng ròng cũng tiếng ô”
Nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu (1-7-1822 - 1-7-2022), thiết nghĩ, nội dung bia mộ của Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh vốn nằm trong Khu di tích Quốc gia đặc biệt Mộ và Khu lưu niệm Nguyễn Đình Chiểu cần được tham khảo ý kiến để xác định sớm, tạo sự thống nhất tư liệu về một nữ chủ bút đầu tiên của báo giới Nam Kỳ, phục vụ thiết thực cho công tác giáo dục truyền thống hiện tại và mai sau.
TP Hải Phòng đã thống nhất tên gọi tổ chức tự quản của cộng đồng dân cư tại xã, phường, đặc khu trên địa bàn thành phố là thôn hoặc tổ dân phố.
Xuyên suốt cả mùa giải 2024/2025, Nguyễn Hùng Thiện Đức chỉ ra sân vỏn vẹn 4 trận cho Becamex TP.HCM (tiền thân là Becamex Bình Dương). Chính vì thế, nhiều khả năng tiền vệ này sẽ cân nhắc ra đi để tìm kiếm cơ hội thi đấu nhiều hơn.
Chia sẻ
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Công điện số 121/CĐ-TTg ngày 25/7/2025 về khắc phục hậu quả vụ tai nạn giao thông trên Quốc lộ 1 đoạn qua phường Sông Trí, tỉnh Hà Tĩnh.
Chia sẻ
Hàng loạt trường đã công bố điểm sàn đại học năm 2025, trong đó nhiều trường lấy chỉ từ 15 điểm nhưng thí sinh nên cẩn trọng.
Chia sẻ
Dự án do Thanh tra Chính phủ thực hiện thanh tra, có mức đầu tư từ 1.810 tỷ đồng/dự án. Trong khi đó, số dự án do Thanh tra tỉnh Quảng Ngãi thực hiện thanh tra, có mức đầu tư từ 36,2 tỷ đồng/dự án - 1.400 tỷ đồng/dự án.
Chia sẻ
Sau khi sáp nhập từ 3 xã Quảng Lưu, Quảng Thạch và Quảng Tiến, xã Trung Thuần (tỉnh Quảng Trị mới) có dấu ấn rõ nét trong xây dựng nông thôn mới, đường hoa đẹp như phim. Với cách làm hay, sáng tạo gắn với thế mạnh bản địa như trồng tiêu, cây nén, phát triển làng nghề mây tre đan, Trung Thuần đang hướng tới mục tiêu xây dựng sản phẩm OCOP, nâng tầm thương hiệu và tạo đầu ra ổn định cho người dân.
Chia sẻ
Cục Hải quan (Bộ Tài chính) đã tổ chức hội nghị công bố và trao quyết định về công tác cán bộ tại Chi cục Hải quan khu vực VIII. Ông Phạm Quốc Hưng được bổ nhiệm giữ chức Chi cục trưởng Chi cục Hải quan khu vực VIII từ 1/8/2025.
Chia sẻ
3 nguyên lãnh đạo sở, ngành được Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi ký quyết định nghỉ hưu kể từ ngày 1/8/2025.
Chia sẻ
Nghe nhóm thanh niên ngồi nhậu gần bàn nói xấu công nhân làm khu C, thiếu kiềm chế, Ân điện cho đồng bọn đến “giải quyết” số thanh niên dám nói xấu đồng nghiệp của mình.
Chia sẻ
Anh Nguyễn Thái Nam đã lái xe suốt 6 tiếng từ Hà Nội đến Hà Tĩnh, sau khi nhận tin vợ và chị dâu tử vong trong vụ tai nạn giao thông thảm khốc. Khi đến bệnh viện, anh đau đớn chứng kiến vợ và chị dâu đã ra đi mãi mãi, trong khi con trai anh bị thương nặng.
Chia sẻ
Ngày 25/7, UBND tỉnh Khánh Hòa tổ chức Hội thảo với chủ đề “Khánh Hòa hiện thực hóa tầm nhìn thành phố trực thuộc Trung ương - Đột phá trong kỷ nguyên mới".
Chia sẻ
Tuy nhiên, vị phi tần này lại có số phận hoàn toàn khác với Hoa phi Niên Thế Lan trong phim "Hậu cung Chân Hoàn Truyện".
Chia sẻ
UBND tỉnh Phú Thọ vừa ban hành Chỉ thị số 4/CT-UBND về một số nhiệm vụ trọng tâm cần triển khai sau sắp xếp đơn vị hành chính và vận hành chính quyền địa phương hai cấp trên địa bàn tỉnh, tập trung rà soát, đẩy nhanh tiến độ thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội, phấn đấu tăng trưởng GRDP năm 2025 đạt 2 con số.
Chia sẻ
Đại diện Bộ Công Thương vừa lưu ý với doanh nghiệp những nguyên nhân cụ thể, buộc Việt Nam phải tự chủ nguyên liệu sản xuất để xuất khẩu, trong bối cảnh thương mại quốc tế đang đối mặt với nhiều biến động khôn lường.
Chia sẻ
Hậu vệ Vũ Văn Thanh bất ngờ chia tay CLB CAHN dù trước đó mới ký hợp đồng 3 năm với đội bóng lực lượng vũ trang.
Chia sẻ
Nhiều người trong giới chơi chim cảnh, nuôi chim cảnh, trong đó có nuôi chim chào mào đột biến ở Việt Nam và một số nước Đông Nam Á như Indonesia, Thái Lan, Malaysia, Singapore…biết đến Hoàng Huy (phường An Tân, thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai cũ, nay là phường An Bình, tỉnh Gia Lai mới). Câu chuyện của Huy tựa như cổ tích mà trong đó chất chứa bao buồn vui cuộc đời để có được như hôm nay.
Chia sẻ
Sau vụ tai nạn khiến 10 người tử vong, 15 người bị thương ở Hà Tĩnh, Bộ Y tế đã yêu cầu Sở Y tế địa phương huy động tối đa nguồn lực để cứu chữa nạn nhân.
Chia sẻ
Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio chỉ trích quyết định mà ông cho là “thiếu suy xét” của Pháp, cho rằng điều này “chỉ phục vụ cho tuyên truyền của Hamas”.
Chia sẻ
Nhân kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh - Liệt sĩ (27/7/1947 - 27/7/2025), ngày 25/7, Đoàn đại biểu Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Lâm Đồng đã đến viếng các Anh hùng Liệt sĩ tại Nghĩa trang Liệt sĩ Bình Thuận, tỉnh Lâm Đồng và viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Bảo tàng Hồ Chí Minh Bình Thuận, tỉnh Lâm Đồng (TP.Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận cũ).
Chia sẻ
Nhạc sĩ Doãn Nho kể lại những ký ức đầy xúc động khi chứng kiến sự ác liệt tại Ngã ba Đồng Lộc và sự hy sinh của cô các nữ thanh niên xung phong (TNXP).
Chia sẻ
Lô thực phẩm bảo vệ sức khỏe Apiroca-B mới sản xuất vừa bị Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) đề nghị tạm dừng lưu thông do không đạt chất lượng.
Chia sẻ
Nằm tại trung tâm vùng phát triển mới phía Nam Hà Nội, Flamingo Golden Hill đang trở thành lựa chọn lưu trú hàng đầu của hơn 500 chuyên gia quốc tế, nhờ vào vị trí chiến lược, tiện ích hoàn thiện và pháp lý minh bạch. Trong bối cảnh thị trường phục hồi và nguồn cung hạn chế, đây là lời giải đầu tư hấp dẫn cho cả nhu cầu tích sản và khai thác dài hạn.
Chia sẻ
Kho thịt theo cách này cho thành phẩm thơm ngon: miếng thịt đậm đà óng ánh, mềm rục nhưng không nát, thơm lừng mùi quế hồi, mỡ trong veo,
Chia sẻ
Đây là nội dung mới nhất được Bộ Nội vụ thông tin nhân Hội nghị sơ kết 6 tháng đầu năm và triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm 2025 của ngành.
Chia sẻ
Cục Hải quan Việt Nam vừa ban hành văn bản cảnh báo đối với doanh nghiệp ngành điều nhập khẩu điều thô, sử dụng bao chứa cũ; với nhãn mác cũ, mới nhập nhèm, không rõ ràng. Điều này dẫn tới khó khăn khi làm thủ tục nhập khẩu.
Chia sẻ
Một cây gòn cao khoảng 20 m, đường kính gần 1 m tại khu cư xá Thanh Đa (phường Bình Quới, quận Bình Thạnh cũ) đã bị bật gốc sau trận giông lớn, tạo ra những vết nứt toang hoác trên nền đất và đe dọa nghiêm trọng đến sự an toàn của hàng chục hộ dân sinh sống xung quanh.
Chia sẻ
Sau gần 2 ngày nỗ lực tìm kiếm, lực lượng chức năng đã tìm thấy thi thể cháu bé 12 tuổi bị lũ cuốn trôi tại xã Điền Xá, tỉnh Quảng Ninh.
Chia sẻ
Công Phượng sẽ trở lại V.League khi VFF và VPF dự tính đặc cách cho CLB Trường Tươi Bình Phước hoặc PVF-CAND dự V.League 2025/2026 trong trường hợp CLB Quảng Nam bỏ giải.
Chia sẻ
Với mục tiêu thay đổi diện mạo nông thôn và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân, tỉnh Lào Cai đang dồn lực, phấn đấu thêm 4 xã đạt chuẩn nông thôn mới và 1 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao ngay trong năm 2025.
Chia sẻ
Tiếp nối thành công sau hai ngày tổ chức tại Hà Nội, Hưng Yên và TP.HCM, chuỗi sự kiện “Đổi xăng lấy điện - Cùng VinFast kiến tạo tương lai xanh” sẽ đến với khách hàng tại Hà Nội, An Giang và Khánh Hòa vào ngày 26-27/7.
Chia sẻ
Trên đường đi làm ruộng, ông Hà Văn T., trú tại thôn Dạ (xã Thượng Bằng La, tỉnh Lào Cai) bị ngã xuống suối nước chảy xiết và tử vong. Thi thể ông T. được phát hiện cách vị trí ngã khoảng 3,5km.
Chia sẻ
Tin tức 
Thế giới 
Nhà nông 
Hội và Cuộc sống 
Kinh tế 
Thể thao 
Văn hóa - Giải trí 
Xã hội 
Bạn đọc 
Nhà đất 
Media 
Chuyển động Sài Gòn 
Pháp luật 
Dân Việt trò chuyện 
Gia đình 
Đông Tây - Kim Cổ 
Hà Nội hôm nay 
Radio Nông dân 
Doanh nghiệp 
Đăng nhập
