Chiều 27/11 tại Hội trường, Quốc hội thảo luận cho ý kiến về dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), Đại biểu Đỗ Thị Thu Hằng, Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Nai đồng tình với việc điều chỉnh tăng thuế đối với thuốc lá để thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước, các cam kết gia nhập Tổ chức thương mại Thế giới (WTO), công ước khung của Tổ chức Y tế Thế giới về kiểm soát thuốc lá (WHO FCTC).

Với mục tiêu giảm tỷ lệ người hút thuốc (không phải cấm) và bảo vệ sức khỏe người dân, chúng ta đang áp dụng đồng thời các công cụ gồm: thuế, chống mua bán thuốc lá bất hợp pháp, các biện pháp phòng chống tác hại của thuốc lá (thông qua Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá).

Về thuế, theo bà Bắt đầu từ năm 1999, chúng ta áp dụng thuế TTĐB với mức 45%, tăng dần cho đến năm 2019 là 75% và duy trì đến nay. Trong đó, từ năm 2016, mức tăng tại mỗi lần điều chỉnh chỉ 5% và khoảng thời gian giữa các lần tăng từ 3 đến 4 năm.

Đây là mức tăng và lộ trình phù hợp với thu nhập của người tiêu dùng. Điều này cũng giúp doanh nghiệp ngành sản xuất thuốc lá có đủ thời gian để chuẩn bị, hoạch định được chiến lược và chính sách phù hợp, sản xuất ổn định, từng bước nâng cao chất lượng sản phẩm và tăng hiệu quả đóng góp ngân sách nhà nước.

Bà Hằng dẫn số liệu của Bộ Công thương, từ năm 2019 đến tháng 10/2024, tổng số tiền xử phạt vi phạm hành chính đối với thuốc lá lậu khoảng 48 tỷ đồng, số lượng tịch thu trong năm cao nhất là gần 700.000 bao thuốc lá các loại. Kết quả này còn khá ít ỏi so với thực trạng của thuốc lá lậu. Riêng năm 2023 đã có khoảng 540 triệu bao thuốc lá nhập lậu được tiêu thụ tại thị trường nội địa, gây thất thu thuế TTĐB gần 4.000 tỷ đồng.

Theo bà Hằng, theo Báo cáo kiểm toán số 1081 (ngày 05/09/2024) của Kiểm toán nhà nước, nguồn thu của Quỹ tăng dần qua các năm. Tuy nhiên, từ năm 2019, quyết toán cho việc sử dụng Quỹ đạt kết quả thấp, chỉ đạt 30% so với tổng thu bình quân và đang giảm dần. Cụ thể, năm 2023 chỉ quyết toán được 17% so với số thu và so với kế hoạch đặt ra cũng chỉ đạt được 43,5%. Tồn Quỹ giai đoạn từ năm 2021 đến năm 2023 rất lớn, hơn 2.174 tỷ đồng.Như vậy, hiệu suất hoạt động và kết quả đạt được còn hạn chế, chưa thực sự phát huy được nguồn lực của Qũy.

Từ thực tế triển khai của 3 công cụ vừa nêu trên, có thể thấy việc sửa đổi thuế TTĐB đối với thuốc lá là cần nhưng chưa đủ. Chúng ta phải xem xét đồng thời các công cụ đang có để phát huy hiệu quả từng công cụ, đảm bảo thực hiện đúng mục tiêu đề ra.

Đối với công cụ thuế, Dự thảo lần này đang đề xuất bổ sung thuế TTĐB tuyệt đối với mức tăng ở cả 2 phương án là từ 20% đến 100% mỗi năm và tăng liên tục hàng năm, trong khi mức tăng tổng cộng trong 20 năm (từ 1999 - 2019) chỉ có 30%. Như vậy, mức tăng và lộ trình tăng trong Dự thảo là quá nhanh và dồn dập, chưa từng có tiền lệ và chưa phù hợp với thực tiễn hiện nay, thậm chí có thể tạo ra nhiều tác động tiêu cực và hệ lụy.

Đại biểu đề xuất, việc áp dụng mức thuế tuyệt đối ngay từ khi điều chỉnh lần này không nên đột ngột và mỗi lần tăng phải có khoảng cách thời gian ít nhất là 03 năm (như đã thực hiện trong giai đoạn trước đây), bởi các lý do như sau:

Thứ nhất, phần lớn doanh nghiệp sản xuất thuốc lá trong nước là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước. Các doanh nghiệp này đang tạo việc làm, thu nhập cho 11.000 lao động và trung bình mỗi năm đóng thuế TTĐB 18.000 tỷ; đóng góp vào Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá 500 tỷ và Quỹ bảo vệ môi trường 260 tỷ. Chưa kể lợi nhuận sau thuế mà các đơn vị này phân chia cho đại diện chủ sở hữu vốn Nhà nước theo luật định.

Với việc gia tăng thuế đột ngột và lộ trình ngắn, các doanh nghiệp thuốc lá trong nước sẽ suy giảm sức cạnh tranh, không ứng phó kịp với sự thay đổi về chiến lược và thay đổi sản xuất. Nguồn thu ngân sách Nhà nước sẽ không được bền vững và có nguy cơ thu hẹp do các doanh nghiệp này giảm sức chiến đấu khi cùng lúc chịu nhiều áp lực từ thuế, thuốc lá bất hợp pháp và giá nguyên phụ liệu gia tăng hàng năm.

Mặt khác, khi thuế tăng dẫn đến sản lượng tiêu thụ và kết quả sản xuất kinh doanh sụt giảm nghiêm trọng sẽ làm giảm hiệu quả đầu tư vốn và lãng phí tài sản của Nhà nước tại các doanh nghiệp thuốc lá. Trong đó, nhiều hệ thống dây chuyền, máy móc tại 18 đơn vị sản xuất thuốc lá có nguy cơ phải dỡ bỏ hoặc "đắp chiếu". Đây cũng là một sự lãng phí rất lớn, trong khi cả hệ thống chính trị và toàn xã hội đang chống lãng phí theo thông điệp mạnh mẽ của Tổng Bí thư Tô Lâm.

Ngoài ra, hơn 90.000 nông dân trồng nguyên liệu thuốc lá tại các vùng chuyên trồng như Gia Lai, Đắk Lắk, Cao Bằng cũng bị ảnh hưởng rất lớn, dẫn đến ảnh hưởng an sinh xã hội và an ninh tại các địa phương này.

Bà Hằng cho biết, khi tăng mạnh thuế đối với thuốc lá hợp pháp thì thuốc lá nhập lậu với lợi thế về giá và lợi nhuận quá cao (do không phải đóng một đồng thuế phí nào) sẽ càng có cơ hội phát triển mạnh. Thực tiễn tại nhiều nước như Úc, Malaysia, Indonesia, Philippines và một số nước Âu Châu, lượng thuốc lá nhập lậu đã tăng gấp hơn 2 lần sau khi tăng thuế "sốc" với thuốc lá.

Hiện nay, các nước có cùng biên giới với Việt Nam không có chính sách kiên quyết như tại Việt Nam; đường biên giới của chúng ta trải dài hơn 4.600km và việc quản lý, phòng chống thuốc lá lậu cũng còn chưa hữu hiệu... Các yếu tố này cộng hưởng với mức thuế tăng quá cao sẽ làm tình trạng nhập lậu thuốc lá, bao gồm cả thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng diễn biến phức tạp hơn. Dự báo, thuốc lá lậu có thể tăng lên 50 tỷ điếu vào năm 2030 và dần thay thế nhóm sản phẩm chủ lực của các doanh nghiệp 100% vốn nhà nước.

Do đó, mục tiêu giảm tỷ lệ người sử dụng thuốc lá sẽ khó đảm bảo khả thi vì người tiêu dùng vẫn có cơ hội sử dụng thuốc lá lậu với giá cả cạnh tranh hơn rất nhiều, dù chất lượng và thành phần trong thuốc lá lậu không được kiểm định, kiểm soát. Từ đó, sẽ làm tăng nguy cơ tổn hại đến sức khỏe người tiêu dùng và trầm trọng thêm các vấn đề về y tế công cộng, an ninh trật tự, xã hội và môi trường.

Từ những lý do nêu trên, kính đề nghị Quốc hội, Chính phủ cân nhắc, đánh giá tác động toàn diện để có lộ trình và mức tăng thuế phù hợp đối với thuốc lá. Đồng thời, cần có các biện pháp áp dụng đồng bộ và hữu hiệu các công cụ, không nên chỉ tập trung vào việc tăng thuế TTĐB.

Giải trình về vấn đề này, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho hay, Thuế TTĐB là thuế gián thu, gián thu, không đánh ở lưu thông mà đánh ở bán hàng và nhập khẩu vào nước ta, không hoàn thuế VAT. Và vấn đề xe thiết kế là xe chuyên dùng thì là loại xe không chịu thuế TTĐB. Vì vậy, trong quá trình nhập các loại xe khác, cải tiến thành xe chuyên dùng phải chịu thuế TTĐB.

Phó Thủ tướng khẳng định: Nước giải khát có đường, đồng tình đánh thuế để bảo vệ sức khỏe cho người dân theo tiêu chuẩn với hàm lượng 5 mg/ lít. Khi Chính phủ quy định đánh thuế TTĐB như nước dừa, sữa, sản phẩm từ sữa, hay nước hoa quả... không bị đánh thuế TTĐB.

"Tại sao đánh thuế đối với nước giải khát có đường dạng lỏng mà không đánh thuế đối với đường thể rắn. Dạng lỏng theo Tổ chức y tế có tỷ lệ hấp thụ nhanh hơn, đường dạng này vào gan nhanh, gây ra tiểu đường cao. Đường dạng rắn thì dung nạp chậm, tác động ít hơn", Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Tài chính lý giải thêm.

Đề cập đến đánh thuế đối với thuốc lá, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Tài chính khẳng định: Tác hại của thuốc lá rất lớn, mỗi năm 40.000 người tử vong, tiêu tốn 1 tỷ USD chữa các bệnh liên quan đến thuốc lá.

Ông cho hay, giá thuốc lá ở Việt Nam hiện rất thấp chỉ từ 6.000 - 20.000 đồng/ bao. Bình quân chỉ 7.000 đồng tiền thuế trên mỗi một bao thuốc lá, mức rất thấp. Để hạn chế tác hại của thuốc lá đến sức khỏe nhân dân và đời sống xã hội, tương lai hạnh phúc giống nòi cần tăng thuế này lên cao. Ông lấy ví dụ tại Singapore, nước này kiểm soát thuế rất cao với thuốc lá nên giá mua một bao thuốc lá ở Singapore có thể lên đến 50 Đô la Sing.

"Tính ra bình quân khoảng 9.000 đồng/ điếu thuốc lá, tức là đắt hơn cả một bao thuốc lá rẻ nhất của Việt Nam", Phó Thủ tướng dẫn giải.

Chính vì vậy, theo Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc đánh thuế thuốc lá với lý do như vậy; ngoài ra còn phải đánh thuế với các loại thuốc lá khác vì mục tiêu giảm tác động đến xã hội, môi trường.

×