Đến các bản làng của người Cơ tu ở miền Tây Quảng Nam, du khách được dân làng tiếp đón rất nồng hậu và trước tiên là mời uống rượu tavak. 

Đặc biệt, du khách mục kích cảnh những già làng Cơ tu mời uống rượu tavak ở ven đường hay là cảnh những phụ nữ Cơ tu thoăn thoắt trèo lên cây tavak nhanh như con sóc rừng để mang rượu xuống mời khách nếm thử.

Theo QL14G, lên dốc Kiền trực chỉ lên thôn RaVăh, xã Ating (huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam), chúng tôi hỏi thăm đường đến nơi trú ngụ của gia đình "lão bà Cơ tu" - chuyên "nấu rượu" trên cây. 

Đó loại rượu tavak nổi tiếng của vùng Trường Sơn Đông năm xưa. Trời đã vào thu nắng dịu, hai bên đường đồng bào nơi đây đang rộn ràng mang từng gùi rượu từ rừng về nhà. Một mùi hương men thoang thoảng, kỳ diệu, khiến ong bướm nơi đây cũng ngập ngừng say và bay… "chuếnh choáng".

Như đoán được ý định chúng tôi, cô Bhnướch thị Oom (48 tuổi), con gái cố già Bnướch Goi (85 tuổi) leo thoăn thoắt leo lên những cái thang bằng cây tre lồ ô dẫn lên ngọn cây tavak và tháo các ống lồ ô có rượu đổ vào trong cái chai nhựa. 

Cô Bnướch thị Oom trèo xuống mời chúng tôi trèo lên giàn để tham quan cơ sở cất rượu trên cây của mình và nếm thử rượu tavak "tươi". 

Rượu "mới nấu" có màu trắng đục, sủi tăm trong ly, nhìn tựa như rượu sâm banh với vị thơm ngọt, tê tê đầu lưỡi làm chúng tôi lâng lâng, ngây ngất giữa đất trời trên dãy Trường Sơn hoang dã đang độ thu về.

Lão bà cho biết: "Người Cơ tu gọi là rượu này là "buoh tavak", người Kinh gọi là rượu đoát hay rượu tà vạt. 

Đó là loại rượu lấy chất dịch thơm, ngọt từ buồng trái của cây tavak, cho lên men trực tiếp, uống rất thơm ngon và bổ dưỡng. Rượu có vị ngọt, đắng nhẹ, là loại rượu không thể thiếu trong các lễ hội, ngày Tết của đồng bào Cơ tu bao đời trên dãy Trường Sơn.

Cô Bhnướch thị Oom cho hay, không phải ai cũng có thể "nấu rượu" tavak trên cây được. Trước tiên, phải chọn những cụm tavak sống ở gần khe, hố, lựa những cây to, mập mạp để "lấy nước". Quy trình sản xuất rượu tavak khá phức tạp và có bí quyết nhà nghề.

Thường thường, mỗi cây tavak có 4 - 5 buồng, nhưng chỉ chọn buồng có trái lớn cỡ đầu ngón tay cái vì cho nhiều nước và phẩm chất tốt nhất. 3 ngày một lần, người ta leo lên gần buồng, dùng dùi cui đẽo bằng cây rừng đập nhẹ xung quanh cuống của buồng trái. Mỗi lần đập khoảng một vài giờ.

Sau 4 hoặc 5 lần đập, cắt ngang cuống buồng trái. Sau đó dùng cọng cây môn nước giã giập và bịt ngay đầu mới cắt, bên ngoài bọc bằng lá rừng và buộc lại. Động tác này gọi là "nhử nước". Tuỳ theo cây, có thể nhử 3 hoặc 4 lần mới ra nước, khi thấy mặt vết cắt nhỏ giọt nhanh, đều thì gạt bỏ lớp "chất nhử" và treo một cái can 10 lít để hứng.

Chất nước này lúc vừa chảy ra thì hơi trong, thơm và ngọt, hấp dẫn các loại côn trùng như kiến, ong… nên phải đậy kín. Để dung dịch này lên men, người Cơ tu dùng vỏ cây chuồn (một loại cây chắc, nặng và có vị đắng), đập cho mềm rồi bỏ vào can rượu. Tùy theo khẩu vị mà đưa vỏ cây chuồn vào can nhiều hay ít. 

Muốn rượu có nồng độ cao hơn, vị đắng, thì cho vỏ chuồn nhiều và ngược lại. Khi rượu đã lên men thì nước có màu trắng đục. Theo ông Bnướch Vớt (60 tuổi, con trai của cố "nghệ nhân" sản xuất rượu tavak Bnướch Goi) cho hay, ông học nghề làm rượu này từ người bố của ông. Một cây tavak trưởng thành có thể cho từ 10 - 15 lít rượu mỗi ngày. 

Cây có thể cho rượu trong thời gian 2 - 3 tháng, với số lượng khoảng 300 lít. Tavak ra hoa, có trái liên tục nên rượu tavak có thể sản xuất quanh năm, nhưng rượu có chất lượng tốt nhất là vào mùa hè thu. Đại gia đình bà Calâu Bếu mỗi ngày sản xuất hàng trăm lít rượu tavak để phục vụ các lễ hội và bán cho khách du lịch. 

Nhiều "Tây ba lô", trên đường du khảo Trường Sơn đã thưởng thức no say loại rượu có ga, uống không đau đầu này và đặt cho nó biệt danh "Sâm-banh tavak". Và "ta ba lô" cũng bén mùi, sau khi uống thỏa thuê, sẵn sàng mua với giá 20.000 đồng/lít mang về làm quà cho người thân một loại đặc sản của người Cơ tu.

Các già làng Cơ tu cho biết, rượu tavak là rượu của Yàng cho được tiết ra từ những cây tavak vạm vỡ, vững chắc nhằm chống chọi với thiên nhiên khắc nghiệt, cư dân nơi đây bảo rằng, đã uống rượu tavak thì không cần ăn cơm vẫn không thấy đói. Trong mâm cơm cúng Yàng trong các lễ hội nhất thiết phải có dâng cúng rượu tavak nhằm cầu mong Yàng ban cho sức khỏe, ấm no, hạnh phúc.

×