Ninh Thuận - miền gió cát

Theo các tư liệu lịch sử, mảnh đất Ninh Thuận vốn là một phần lãnh thổ của nước Chiêm Thành xưa. Năm 1653, Chúa trấn giữ Đàng Trong là Nguyễn Phúc Tần (1620 - 1687) đem quân đánh chiếm Phan Lang (sau này là Phan Rang) đặt làm doanh Thái Khang. Năm 1692, Chúa Nguyễn Phúc Chu cho sáp nhập Phan Rang và vùng đất còn lại vào nước ta và đặt tên là trấn Thuận Thành. Đến năm 1832, trấn Thuận Thành đổi thành tỉnh Bình Thuận, gồm hai phủ Ninh Thuận và Hàm Thuận.

Ngày 20/5/1901, Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định thành lập tỉnh Phan Rang, tỉnh lị cũng là Phan Rang. Năm 1913, tỉnh Phan Rang bị xóa bỏ, phần phía Bắc nhập vào tỉnh Khánh Hòa, còn phần phía Nam gọi là đại lý hành chính, thuộc tỉnh Bình Thuận.

Ngày 5/7/1922, tỉnh Phan Rang, còn gọi là tỉnh Ninh Thuận, được tái lập. Tỉnh gồm phủ Ninh Thuận và huyện An Phước do một Công sứ Pháp cai trị. Dưới Công sứ còn có một Quản đạo.

Năm 1958, tỉnh Ninh Thuận gồm có 3 quận (24 xã). Ngày 6/4/1960, thành lập quận Du Long, do tách một phần đất quận Bửu Sơn và một phần đất của quận Cam Lâm, tỉnh Khánh Hòa.

Sau ngày 30/4/1975, Ninh Thuận được sáp nhập với Bình Thuận, Tuyên Đức, Lâm Đồng thành tỉnh Thuận Lâm.

Tháng 2/1976, thực hiện chủ trương giải thể khu, hợp nhất tỉnh ở miền Nam Việt Nam, ba tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận và Bình Tuy hợp nhất thành tỉnh Thuận Hải.

Ngày 26/12/1991, theo nghị quyết của Quốc hội khóa VIII, kỳ họp thứ 10, tỉnh Thuận Hải được chia tách thành hai tỉnh Bình Thuận và Ninh Thuận. Ngày 1/4/1992, tỉnh Ninh Thuận chính thức đi vào hoạt động.

Khánh Hòa - Ninh Thuận và những lần sáp nhập

Theo thông tin trên trang web của Trường Đại học Nha Trang, các nguồn tài liệu trong các bộ sử của nước ta ghi, vào mùa Xuân năm Quý Tỵ 1653, trong tiến trình mở rộng cương giới Tổ quốc Đại Việt (nay là Việt Nam), theo lệnh chúa Nguyễn Phúc Tần, cai cơ Hùng Lộc Hầu đã lấy vùng đất từ bờ Bắc sông Phan Rang (tỉnh Ninh Thuận ngày nay) ra đến núi Đá Bia - Đèo Cả (ranh giới giữa hai tỉnh Phú Yên, Khánh Hòa ngày nay) đặt dinh Thái Khang.

Về mặt hành chính, dinh Thái Khang được chia thành hai phủ là phủ Thái Khang (huyện Vạn Ninh và thị xã Ninh Hòa ngày nay) và phủ Diên Ninh (thành phố Nha Trang, thành phố Cam Ranh và các huyện Diên Khánh, Cam Lâm, Khánh Vĩnh, Khánh Sơn và một phần phía Bắc của tỉnh Ninh Thuận ngày nay).

Vịnh Nha Trang, Khánh Hòa nhìn từ trên cao. Ảnh: báo Khánh Hòa.

Như vậy, với việc đặt dinh Thái Khang và phân chia các đơn vị hành chính, chúa Nguyễn đã đưa vùng đất Khánh Hòa ngày nay hội nhập vào lãnh thổ Ðại Việt. Sự kiện lịch sử này được coi là mốc thời gian mở đầu cho sự hình thành địa phận hành chính tỉnh Khánh Hòa ngày nay.

Năm Canh Ngọ 1690, thuộc đời chúa Nguyễn Phúc Trăn, phủ Thái Khang được đổi là phủ Bình Khang và cũng lấy luôn tên gọi dinh Bình Khang.

Năm 1744, nền tổ chức hành chính nhà Nguyễn ở Đàng Trong được sắp xếp lại, đúc ấn quốc vương, phủ chúa gọi là điện, truy tôn vương hiệu các đời chúa, đổi các cơ quan trực thuộc phủ chúa làm lục bộ, chia lãnh thổ Đàng Trong (Từ sông Gianh ở Quảng Bình đến Cà Mau) làm 12 dinh, trong đó có dinh Bình Khang gồm hai phủ Bình Khang và Diên Khánh.

Năm 1771, ba anh em nhà Tây Sơn (Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ, Nguyễn Huệ) dấy binh đánh Chúa Nguyễn. Chỉ ba năm sau, Quân Tây Sơn đã kiểm soát vùng đất kéo dài từ Quy Nhơn đến Bình Thuận.

Năm 1793, quân Nguyễn chiếm lại các phủ Diên Khánh, Bình Khang, xây dựng Thành Diên Khánh, lập lại dinh Bình Khang, dời lỵ sở đặt tại Thành Diên Khánh.

Tháng 7/1802, Nguyễn Ánh đánh bại triều Tây Sơn, mở ra triều Nguyễn với niên hiệu Gia Long. Năm 1803, dinh Bình Khang được đổi thành dinh Bình Hòa, phủ Bình Khang được đổi thành phủ Bình Hòa.

Năm Gia Long thứ 7 (1808), triều Nguyễn tiến hành một cuộc cải cách hành chính lần đầu trên quy mô toàn quốc. Các dinh được đổi thành trấn. Đến năm 1831, phủ Bình Hòa đổi tên là phủ Ninh Hòa. Tháng 10/1832 vua Minh Mạng thực hiện cuộc cải cách hành chính lần thứ 2, các trấn được gọi là tỉnh và thành lập 31 tỉnh trên toàn quốc. Vì vậy trấn Bình Hòa được đổi thành tỉnh Khánh Hòa.

Mùa thu Ất Dậu 1885, thực dân Pháp đánh chiếm Khánh Hòa. Năm 1888, vua Đồng Khánh nhập vùng đất huyện An Phước, phủ Ninh Thuận của tỉnh Bình Thuận và 7 xã của huyện Tuy Phong, 2 tổng của huyện Hòa Đa sáp nhập vào huyện Vĩnh Xương. Địa giới tỉnh Khánh Hòa được mở rộng thêm. Năm 1901, khi phủ Ninh Thuận được đặt thành đạo Ninh Thuận thì các phần đất cắt nói trên đây được trả về Ninh Thuận.

Ngày 19/01/1904, Toàn quyền Đông Dương ban hành nghị định giải thể Trung tâm hành chính Củng Sơn của tỉnh Phú Yên. Vùng đồng bào dân tộc thiểu số này cùng với vùng M’Drắk (tỉnh Đắk Lắk) được nhập vào tỉnh Khánh Hòa. Đến năm 1923, tỉnh Đắk Lắk được thành lập, phần đất trên lại được tách ra khỏi tỉnh Khánh Hòa, giao cho tỉnh Đắk Lắk quản lý.

Năm 1924, nhận thấy Nha Trang có vị trí ngày càng quan trọng, trong tương lai có thể phát triển thành trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa. Vì vậy, vua Khải Định đã ban hành Dụ ngày 11/6/1924, được Toàn quyền Đông Dương chuẩn y bằng Nghị định ngày 30/6/1924, thiết lập thị trấn Nha Trang.

Mùa thu năm 1945, Cách mạng Tháng Tám thành công, Khánh Hòa thuộc về chính quyền cách mạng của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Nhưng chỉ hơn 2 tháng sau, hết Pháp rồi đến Mỹ trở lại đánh chiếm Khánh Hòa. Nhân dân Khánh Hòa đứng lên kháng chiến ròng rã hơn 30 năm. Trong suốt chặng đường đó, địa lý hành chính tỉnh Khánh Hòa từng lúc, từng nơi có những thay đổi để phù hợp với tình hình và nhiệm vụ của các bên.

Sau Đại thắng mùa xuân 1975, miền Nam được hoàn toàn giải phóng, tháng 11/1975, hai tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa hợp nhất thành tỉnh Phú Khánh.

Ngày 28/12/1982, Quốc hội khóa VII, kỳ họp thứ 4 đã quyết định sáp nhập huyện đảo Trường Sa vào tỉnh Phú Khánh. 

Để đáp ứng yêu cầu đổi mới đất nước, nhằm tạo điều kiện phù hợp cho mỗi địa phương có thể phát huy cao độ mọi tiềm năng của mình, ngày 01/7/1989, theo quyết định của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa VIII (kỳ họp thứ năm), tỉnh Phú Khánh được tách thành hai tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa.

Khánh Hòa hôm nay là tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ của Việt Nam, có phần lãnh thổ trên đất liền nhô ra xa nhất về phía biển Đông. Phía bắc giáp tỉnh Phú Yên, phía nam giáp tỉnh Ninh Thuận, phía tây giáp tỉnh Đăk Lăk, Lâm Đồng và phía đông giáp với biển Đông.

Mũi Hòn Đôi trên bán đảo Hòn Gốm, huyện Vạn Ninh (Khánh Hòa), cũng chính là điểm cực đông trên đất liền của Việt Nam. Ngoài phần lãnh thổ trên đất liền, tỉnh Khánh Hòa còn có vùng biển, vùng thềm lục địa, các đảo ven bờ và quần đảo.

Sáp nhập Khánh Hòa - Ninh Thuận, bờ biển đã dài nhất Việt Nam, nay càng dài thêm, có nhiều vịnh đẹp thuộc top thế giới

Với việc sáp nhập, hợp nhất Khánh Hòa - Ninh Thuận theo chủ trương của Nghị quyết 60, Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII, nơi này sẽ sở hữu đường bờ biển dài nhất nhì Việt Nam, với hệ sinh thái vô cùng đa dạng.

Theo trang tin điện tử của tỉnh Khánh Hòa, diện tích tự nhiên của Khánh Hòa, cả trên đất liền và hơn 200 đảo và quần đảo là 5.197 km2, thuộc loại trung bình so với cả nước. Vùng biển rộng gấp nhiều lần đất liền.

Bờ biển Khánh Hòa dài 385 km, dài nhất Việt Nam, với nhiều cửa lạch, đầm, vịnh, nhiều đảo và vùng biển rộng lớn.

Khánh Hòa đang sở hữu 3 vịnh được đánh giá là đẹp nhất Việt Nam. Năm 2003, vịnh Nha Trang được công nhận là một trong những vịnh đẹp của thế giới. Năm 2005, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đã xếp hạng vịnh Nha Trang là danh lam thắng cảnh cấp quốc gia.

Cùng với vịnh Nha Trang, vịnh Vân Phong được các chuyên gia của Hiệp hội Du lịch thế giới và Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch Việt Nam đánh giá là có đủ các điều kiện tối ưu để phát triển du lịch.

Đặc biệt, vịnh Cam Ranh được các nhà địa lý thế giới xem là 1 trong 3 vịnh thiên nhiên tốt và đẹp nhất thế giới cùng với vịnh San Fransico (Mỹ) và Rio De Janiero (Brazil).

Trong khi đó, tỉnh Ninh Thuận có bờ biển dài hơn 105 km, nằm trung tâm vùng nước trồi với đa dạng chủng, loài hải sản, được thiên nhiên ban tặng nguồn tài nguyên phong phú, đa dạng về sinh học và nhiều thắng cảnh nổi tiếng như: bãi biển Bình Sơn - Ninh Chữ, Bình Tiên, Mũi Dinh, Cà Ná...

Trong đó, vịnh Vĩnh Hy được xếp hạng là một trong 8 vịnh đẹp nhất Việt Nam và Núi Chúa là một trong 11 khu dự trữ sinh quyển thế giới tại Việt Nam được UNESCO công nhận.

×