Tăng cảnh báo từ thị trường EU

Theo Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động thực vật (Văn phòng SPS Việt Nam, Bộ NNPTNT), tổng cảnh báo của EU theo mối nguy đối với nông sản, thực phẩm toàn cầu trong năm 2024 và 2 tháng đầu năm 2025 lần lượt là 5.268 và 624. Đáng chú ý, trong 8 cảnh báo về thực phẩm mới trong 2 tháng đầu năm 2025 của EU, có 4 cảnh báo liên quan đến sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam, chiếm 50%.

Thống kê số lượng cảnh báo của EU theo một số quốc gia, vùng lãnh thổ trong năm 2024 và 2 tháng năm 2025 cho thấy, lượng cảnh báo với Việt Nam lần lượt là 114/5.268 (2,2%) và 16/624 (2,6%). Số lượng cảnh báo của Việt Nam cao hơn hẳn so với Thái Lan, Indonesia, Hàn Quốc, Malaysia, Nhật Bản trong cùng thời kỳ.

Xét riêng cảnh báo đối với nông sản, thực phẩm của Việt Nam xuất khẩu vào EU theo các mối nguy từ năm 2023 tới tháng 2/2025, mối nguy bị cảnh báo hàng đầu là dư lượng hóa chất (thuốc trừ sâu và thuốc thú y) với tỷ lệ cảnh báo trong năm 2023, 2024 và 2 tháng đầu năm nay lần lượt là 38/67 (56,7%); 61/114 (53,5%); 5/16 (31,3%).

TP.HCM và Hà Nội là 2 địa phương đứng đầu về số lượng bị cảnh báo. Trong năm 2023, 2024 và 2 tháng đầu năm nay, số lượng cảnh báo của EU với nông sản, thực phẩm từ TP.HCM lần lượt là 34/67 (50,7%); 42/114 (36,8%); 4/16 (25%). Với Hà Nội, con số lần lượt là 7/67 (10,4%); 10/114 (8,8%) và 0%.

Ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam nêu một thực tế, theo thống kê của Văn phòng SPS Việt Nam, những địa phương nhận nhiều cảnh báo nhất từ EU lại là địa phương chưa gửi phản hồi về kế hoạch triển khai Đề án SPS, căn cứ Quyết định 534/QĐ-TTg.

Điều này dẫn đến nguy cơ doanh nghiệp đối mặt với rủi ro khi xuất khẩu nông sản, thực phẩm sang EU. Hiện thị trường này đưa ra 4 biện pháp xử lý, trong đó nặng nhất là thu hồi và tiêu hủy sản phẩm. Riêng về việc thu hồi, nếu như năm 2024, các nhà xuất khẩu Việt Nam bị xử lý 21,9% (25/114 cảnh báo), thì 2 tháng đầu năm 2025, tỷ lệ vọt lên tới 56,3% (9/16 cảnh báo).

Dẫn số liệu từ Tổng cục Hải quan, Phó Giám đốc Ngô Xuân Nam cho biết thêm, việc nhận nhiều cảnh báo hơn từ EU không tương xứng với đà tăng của giá trị xuất khẩu.

Năm 2020, Việt Nam xuất khẩu khoảng 2,91 tỷ USD nông sản sang EU và nhận 40 cảnh báo. Đến năm 2022, kim ngạch tăng lên 4 tỷ USD, đồng thời số cảnh báo cũng tăng theo - lên 72. Năm 2024 vừa qua, Việt Nam lập kỷ lục xuất khẩu 4,21 tỷ USD sang EU và số cảnh báo cũng nhận ở mức kỷ lục 114.

“Sẽ có ý kiến cho rằng, xuất khẩu nhiều sẽ song hành với cảnh báo nhiều. Đáng tiếc, đà tăng của xuất khẩu sau 4 năm chưa nổi 50%, trong khi số cảnh báo tăng gần 300%”, ông Nam phân tích. 

Ông Nam nêu quan điểm, rằng thật khó để giải thích, một cường quốc xuất khẩu nông sản, luôn giữ chắc một vị trí trong tốp 15 thế giới lại bị tăng cảnh báo theo cấp số nhân ở một thị trường được xem là thước đo, là chuẩn mực cho nông sản toàn cầu. 

Theo ông Nam, có một thực tế là cơ quan quản lý địa phương chưa sát sao với các vấn đề liên quan đến SPS. Ngoài việc chậm trễ xử lý vi phạm, theo các cảnh báo từ phía EU, đến ngày 20/2 vừa qua, mới có 18/63 tỉnh, thành phố (28,5%) có văn bản gửi Văn phòng về việc xây dựng kế hoạch thực hiện QĐ 534/QĐ-TTg để triển khai Đề án SPS.

Ông Nam cho rằng, những nội dung trong đề án là “rất rõ, rất trúng”, nhằm giải quyết một cách căn cơ, bền vững những vấn đề mà chuỗi nông sản xuất khẩu của Việt Nam đang mắc phải.

Chẳng hạn, Đề án đặt mục tiêu đến năm 2025, tỷ lệ quy chuẩn kỹ thuật về chất lượng an toàn thực phẩm nông, lâm, thủy sản hài hòa tiêu chuẩn quốc tế đạt 70%. Đồng thời, 100% cán bộ quản lý an toàn thực phẩm và kiểm dịch động, thực vật các cấp được bồi dưỡng, cập nhật hàng năm về chuyên môn nghiệp vụ.

80% các mặt hàng và thị trường trọng điểm tương ứng được xây dựng cẩm nang hướng dẫn tuân thủ các biện pháp SPS và 100% các địa phương kiện toàn đầu mối hỏi đáp các quy định SPS của thị trường.

“Đề án đặt mục tiêu xây dựng hoàn thành Cổng thông tin quốc gia về SPS, nhằm kết nối và chia sẻ thông tin về các biện pháp SPS của thị trường giữa HTX, doanh nghiệp, hội, hiệp hội, cơ quan quản lý ở địa phương và hệ thống SPS của Việt Nam. Đây là nhiệm vụ hết sức cần thiết để tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân ở địa phương nhanh chóng cập nhật các quy định mới”, ông Nam nói.

Ông Đào Văn Cường, chuyên viên Văn phòng SPS Việt Nam cho biết, các quy định của châu Âu sẽ được thay đổi và cập nhật liên tục, đặc biệt tính từ đầu năm 2025, đã có 3 cảnh báo từ châu Âu liên quan đến thực phẩm mới.

Cụ thể, quy định (EU) 2015/2283 của Liên minh châu Âu ngày 25/11/2015 về thực phẩm mới (novel food) định nghĩa, “thực phẩm mới” là bất kỳ thực phẩm nào chưa được con người tiêu thụ ở mức độ đáng kể trong Liên minh trước ngày 15/5/1997, bất kể ngày gia nhập của các quốc gia thành viên vào Liên minh và thuộc ít nhất một trong 8 loại dưới đây:

Thứ nhất, thực phẩm có cấu trúc phân tử mới hoặc được cố ý sửa đổi, trong trường hợp cấu trúc đó chưa từng được sử dụng làm thực phẩm hoặc trong thực phẩm trong Liên minh trước ngày 15/5/1997.

Thứ hai, thực phẩm có chứa hoặc được phân lập, sản xuất từ vi sinh vật, nấm hoặc tảo.

Thứ ba, thực phẩm có chứa hoặc được tách ra hoặc được sản xuất từ vật liệu có nguồn gốc khoáng sản.

Thứ tư, thực phẩm có chứa hoặc được phân lập, sản xuất từ thực vật, ngoại trừ khi thực phẩm có lịch sử sử dụng làm thực phẩm an toàn trong Liên minh và được phân lập, sản xuất từ thực vật hoặc giống cùng loài thu được bằng các phương pháp nhân giống truyền thống đã được sử dụng để sản xuất thực phẩm trong Liên minh trước ngày 15/5/1997.

Hoặc thu được bằng các phương pháp nhân giống phi truyền thống chưa từng được sử dụng để sản xuất thực phẩm trong Liên minh trước ngày 15/5/1997, trong đó các phương pháp không gây ra những thay đổi đáng kể về thành phần hoặc cấu trúc của thực phẩm, ảnh hưởng đến giá trị dinh dưỡng, quá trình trao đổi chất hoặc mức độ các chất không mong muốn.

Thứ năm, thực phẩm có chứa hoặc được phân lập, sản xuất từ động vật hoặc các bộ phận của chúng, ngoại trừ động vật thu được bằng phương pháp chăn nuôi truyền thống đã được sử dụng để sản xuất thực phẩm trong Liên minh trước ngày 15/5/1997 và thực phẩm từ những động vật đó có lịch sử được sử dụng làm thực phẩm an toàn trong Liên minh.

Thứ sáu, thực phẩm có chứa hoặc được phân lập, sản xuất từ nuôi cấy tế bào hoặc nuôi cấy mô có nguồn gốc từ động vật, thực vật, vi sinh vật, nấm hoặc tảo.

Thứ bảy, thực phẩm thu được từ quá trình sản xuất không được sử dụng để sản xuất thực phẩm trong Liên minh trước ngày 15/5/1997, gây ra những thay đổi đáng kể về thành phần hoặc cấu trúc của thực phẩm, ảnh hưởng đến giá trị dinh dưỡng, quá trình trao đổi chất hoặc mức độ các chất không mong muốn.

Và thứ tám, thực phẩm thu được từ quá trình sản xuất sử dụng công nghệ nano.

Ngoài ra, theo ông Đào Văn Cường, trong Quy định (EU) 2015/2283, khái niệm “thực phẩm mới” còn bao gồm “thực phẩm truyền thống đến từ quốc gia thứ ba”, tức là các loại thực phẩm được tiêu thụ một cách truyền thống ở các quốc gia thuộc khu vực ngoài Liên minh châu Âu.

Tất cả các loại thực phẩm mới đều cần phải trải qua đánh giá an toàn thực phẩm trước khi có thể được giao dịch trong EU - được chứng minh là có thể tiêu thụ an toàn trong ít nhất 25 năm.

Với những loại thực phẩm này, EU yêu cầu không gây nguy cơ mất an toàn cho sức khỏe con người, dựa trên các bằng chứng khoa học hiện có. Mục đích sử dụng thực phẩm không gây hiểu lầm cho người tiêu dùng, đặc biệt là khi thực phẩm được dùng để thay thế một loại thực phẩm khác và có sự thay đổi đáng kể về mặt dinh dưỡng.

Ngoài ra, khi thực phẩm được dùng để thay thế một loại thực phẩm khác, không gây bất lợi về mặt dinh dưỡng so với thực phẩm trước đó.

Vì vậy, để xuất khẩu nông sản được thuận lợi, tránh bị thu hồi hoặc tiêu hủy các sản phẩm, Văn phòng SPS Việt Nam khuyến nghị các doanh nghiệp nên cập nhật thay đổi các Quy định của châu Âu thường xuyên.

“Trước khi xuất khẩu, doanh nghiệp cần có văn bản hỏi Văn phòng SPS Việt Nam để phối hợp với DG-SANTE hướng dẫn cụ thể vì các quy định này rất phức tạp và cần tuân thủ theo quy trình cụ thể”, ông Đào Văn Cường khuyến cáo.

Thời gian tới, ông Ngô Xuân Nam đưa ra một số giải pháp như tăng cường cập nhật thông tin và phổ biến các tiêu chuẩn mới của EU đến người sản xuất (nông dân, HTX, doanh nghiệp) thực hiện đáp ứng đầy đủ các quy định về vệ sinh, an toàn thực phẩm, an toàn dịch bệnh của thị trường EU.

Các cơ quan chuyên môn tham mưu Bộ có văn bản hướng dẫn chi tiết về thủ tục xuất khẩu, ghi nhãn, chứng nhận an toàn thực phẩm,… tới các cơ sở sơ chế, chế biến, đóng gói, doanh nghiệp kinh doanh nông sản, thực phẩm xuất khẩu.

×