Kể từ ít nhất là năm 2015 — khi Klaus Schwab phổ biến thuật ngữ "Cách mạng công nghiệp lần thứ tư" tại Diễn đàn kinh tế thế giới năm đó — các thuật ngữ như 4IR, Trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật, Tương lai của việc làm, đã đi vào từ vựng của các chính trị gia, quan chức, chuyên gia tư vấn, cũng như các nhà phân tích chính sách.

Nhưng cho đến năm 2022, với sự ra mắt của ChatGPT vào cuối năm ngoái, những thay đổi sắp xảy ra trong bản chất của công việc, sự sáng tạo và nền kinh tế nói chung đã chuyển từ chủ đề của thuật ngữ tương lai thành một thách thức trước mắt. Những biến đổi mà công nghệ mới chắc chắn mang lại phải được đáp ứng bằng những điều chỉnh nhanh chóng trong cấu trúc chính sách, và luật pháp quốc gia và quốc tế rộng lớn hơn.

Sự chậm trễ giữa đổi mới công nghệ và chính sách được nhìn thấy cùng với sự gia tăng của Dữ liệu lớn (Big Data) và phương tiện truyền thông xã hội có thể là một bài học chúng ta đã thấy.

Cuối năm ngoái, OpenAI đã phát hành ChatGPT, một công cụ AI mới có thể kể chuyện và viết mã. Nó có khả năng đảm nhận một số vai trò mà con người thường nắm giữ, chẳng hạn như viết quảng cáo, trả lời các câu hỏi về dịch vụ khách hàng, viết báo cáo tin tức và tạo các tài liệu pháp lý.

Khi AI tiếp tục được cải thiện, ngày càng nhiều công việc hiện tại sẽ bị đe dọa bởi tự động hóa. Có rất nhiều công việc có thể hưởng lợi từ loại trí tuệ nhân tạo này, chẳng hạn như dịch vụ khách hàng, tất cả các loại lập trình, bộ phận quảng cáo và công việc thư ký, công việc yêu cầu giao tiếp với khách hàng,…

Mặt khác, dự báo của tạp chí Forbes của Mỹ cho thấy trí tuệ nhân tạo có thể đảm nhận công việc của gần 1 tỷ người trên thế giới trong 10 năm tới. Theo báo cáo của tạp chí Forbes, điều đó có thể dẫn đến việc mất gần 375 triệu việc làm.

Microsoft dường như nhận thức được tương lai của trí tuệ nhân tạo, và do đó đã quyết định tăng cường quan hệ đối tác với "Open AI" bằng cách đầu tư 10 tỷ USD vào công ty.

Trong khi đó, Google, với doanh thu ước tính khoảng 257 tỷ đô la vào năm 2021, đang bị đe dọa vì "ChatGPT" có thể nổi lên như một công cụ thay thế công cụ Google tìm kiếm.

Nhưng AI cũng mang đến những cơ hội và sẽ tạo ra những công việc mới cũng như các loại hình tổ chức khác nhau. Câu hỏi không phải là liệu AI có đủ tốt để đảm nhận nhiều nhiệm vụ nhận thức hơn, mà là cách chúng ta thích ứng với nó.

Người đoạt giải Nobel, Daniel Kahneman là chuyên gia hàng đầu thế giới về phán đoán con người và đã dành cả cuộc đời để ghi lại những thiếu sót của nó. Ông khẳng định, AI có thể có sai sót, nhưng lý luận của con người cũng có nhiều sai sót. Do đó, "Rõ ràng AI sẽ chiến thắng", Kahneman nhận xét vào năm 2021. "Làm thế nào mọi người điều chỉnh nó mới là một vấn đề hấp dẫn".

Chìa khóa để điều chỉnh là tìm ra cách thiết kế lại các hệ thống kinh tế của chúng ta để thu hút đầy đủ lực lượng lao động. Điều đó sẽ yêu cầu các giải pháp hệ thống không chỉ thay đổi các nhiệm vụ giống nhau giữa con người và máy móc. Như mô tả trong cuốn sách mới của mình, "Sức mạnh và Dự đoán: Nền kinh tế Đột phá của Trí tuệ Nhân tạo", tất cả phải cần một giải pháp hệ thống thay đổi quy trình làm việc, phá vỡ những cách làm cũ và tạo ra những cách mới".

Về lịch sử, trong khoảng một thập kỷ qua, chúng ta đã chuyển sang sử dụng AI để chỉ đường cho chúng ta từ nơi này đến nơi khác. AI tính đến việc giám sát ùn tắt đường, theo dõi và thông báo điều kiện giao thông hiện tại và sở thích của người lái xe đối với phí cầu đường và ngã rẽ, nhưng rõ ràng hành vi lái xe không thay đổi về cơ bản. 

Ứng dụng ban đầu của các chỉ dẫn tự động này là trong ngành taxi. Người lái xe taxi có thể sử dụng các công cụ kỹ thuật số và dựa trên AI để tìm các tuyến đường hiệu quả hơn, và khi kết hợp với điện thoại di động, việc điều phối trở nên hiệu quả hơn. Ngành taxi đã trong dụng việc hướng dẫn lái xe dựa trên AI và điều phối kỹ thuật số để tạo ra một giải pháp thí điểm trọng yếu bền vững.

Tuy nhiên, Uber và Lyft đã sử dụng chính những công cụ này để mang đến điều gì đó khác biệt. Thay vì không chỉ AI điều phối tốt hơn và chỉ đường tốt hơn, họ đã tạo ra một hệ thống gọi xe hoàn toàn mới. Với chỉ dẫn lái xe đáng tin cậy và các thiết bị di động phổ biến, họ nhận ra rằng bất kỳ ai cũng có thể được cung cấp và sử dụng dịch vụ gọi xe qua ứng dụng tích hợp nền tảng AI. Năm năm trước, có khoảng 200.000 tài xế taxi và limo chuyên nghiệp ở Hoa Kỳ.

Ngày nay, số người lái xe cho chỉ riêng Uber đã nhiều hơn gấp 17 lần (khoảng 3,5 triệu người ở Hoa Kỳ). Các đội ngũ lái xe này luôn đón đầu những đổi mới về bảo mật, theo dõi vị trí, định giá, điều phối và nhiều lĩnh vực khác. Điều này cho thấy, theo thời gian, dưới tác động của AI, toàn bộ hệ thống ngành taxi đã và cần phải tiếp tục thay đổi. 

Tương tự như vậy, với các mô hình ngôn ngữ tổng quát mới, chúng ta có thể sớm có những cỗ máy có thể đảm nhận công việc viết ra các ý tưởng trong các đoạn văn dễ đọc, đúng ngữ pháp. Điều này sẽ cho phép thêm hàng triệu người viết tốt. Những người trong chúng ta kiếm sống nhờ khả năng phân tích các quy tắc ngữ pháp và hùng biện tiếng Anh có thể phải chịu đựng sự cạnh tranh này, vì AI đã nâng cao kỹ năng của phần còn lại dân số. 

ChatGPT không phải là công cụ AI duy nhất dường như thực hiện một số tác vụ sáng tạo tốt hơn và nhanh hơn con người. DALL-E, cũng từ OpenAI, cung cấp hình ảnh. Yêu cầu vẽ hình ảnh một con mèo đang chơi trên điện thoại di động trên máy bay và DALL-E sẽ cung cấp hình ảnh đó sau vài giây. Thiết kế đồ họa trở nên khả thi ở quy mô lớn. Các bài thuyết trình ở trường phổ thông trở nên giàu hình ảnh. Một lần nữa, các giải pháp hệ thống cụ thể sẽ được mở khóa không rõ ràng, nhưng việc nâng cao khả năng tạo và thao tác hình ảnh của hàng triệu người sẽ có tác động sâu sắc đến nền kinh tế.

Những tiến bộ gần đây của AI chắc chắn sẽ mở ra một thời kỳ khó khăn và đau đớn về kinh tế đối với một số người có công việc bị ảnh hưởng trực tiếp và khó thích nghi - điều mà các nhà kinh tế gọi một cách hoa mỹ là "chi phí điều chỉnh". Bước tiến về phía trước của công nghệ vẫn sẽ tiếp tục và chúng ta phải khai thác các khả năng mới để mang lại lợi ích cho xã hội. Để làm như vậy, chúng ta phải hỏi những hệ thống mới nào có thể được xây dựng bằng những công cụ AI mới này.

Con đường phía trước là gì?

Mặc dù trí tuệ nhân tạo tổng quát là nhân tố thay đổi cuộc chơi trong nhiều lĩnh vực và nhiệm vụ, nhưng cần phải quản lý việc phổ biến các mô hình này cũng như tác động của chúng đối với xã hội và nền kinh tế một cách cẩn trọng hơn. Cuộc thảo luận mới nổi giữa một mặt là việc áp dụng tập trung và có kiểm soát với các ranh giới đạo đức vững chắc so với mặt khác là đổi mới nhanh hơn, và phân phối phi tập trung sẽ rất quan trọng đối với cộng đồng AI sáng tạo trong những năm tới.

Đây là một nhiệm vụ không chỉ dành riêng cho các công ty tư nhân, mà còn quan trọng không kém đối với xã hội dân sự và các nhà hoạch định chính sách. Điều này bao gồm sự gián đoạn của thị trường lao động, tính hợp pháp của dữ liệu cóp nhặt, giấy phép, bản quyền và khả năng xảy ra nội dung sai lệch hoặc có hại, thông tin sai lệch, v.v. Chỉ khi các biện pháp kiểm tra và cân bằng vững chắc được thực hiện thì mới có thể đạt được sự mở rộng có lợi và có lợi hơn từ các sản phẩm và công nghệ AI tổng quát.

×