Tháp Hòn Chuông ở thôn Chánh Danh, xã Cát Tài, huyện Phù Cát (Bình Định) nằm trong quần thể Khu căn cứ di tích quốc gia núi Bà, phía bắc dãy núi Bà.

Có tên gọi Hòn Chuông, bởi theo người dân bản địa, vì nhìn từ xa, đỉnh núi cao có khối đá khổng lồ nhô lên như chiếc chuông úp xuống. Trải qua nhiều thế kỷ, tháp đã xuống cấp nghiêm trọng, gần như một phế tích.

Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Bình Định nhiều lần khảo sát để tìm hướng bảo vệ, tu bổ và phát huy di tích, nhưng đến nay chưa tiếp cận được ngôi tháp, chỉ ghi nhận qua hình ảnh flycam.

Đến nay ngành chức năng vẫn chưa xác định bằng cách nào mà người xưa lại đưa khối lượng gạch, ngói lên đỉnh núi xây dựng tháp Hòn Chuông. Ảnh: Bảo tàng Bình Định.

Đầu thế kỷ XX, người Pháp đã điều tra hệ thống các di tích đền tháp Champa tại Việt Nam, song không có tài liệu nào đề cập đến tháp Hòn Chuông.

Những năm gần đây, có nhiều công trình nghiên cứu về văn hóa Champa, tuy nhiên vẫn chưa có đánh giá cụ thể về ngôi tháp nằm ở đỉnh núi cao heo hút này.

Ông Bùi Tĩnh - Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bình Định cho biết, năm 1993, trong đợt khảo sát tại khu vực dãy núi Bà, cán bộ bảo tàng phát hiện một kiến trúc nằm trên tảng đá to, cao sừng sững, tục gọi là Hòn Chuông mà từ trước đến nay không thấy tư liệu nào đề cập đến kiến trúc này.

Vị trí của kiến trúc nằm trên Hòn Chuông cao hơn 700m so với mực nước biển, không có dấu hiệu đường dẫn lên tháp. Khảo sát vị trí xung quanh dưới chân của tảng đá, có rất nhiều mảnh gạch Champa, các mảnh ngói mũi lá, ngói hình sừng bò.

Bước đầu xác định, đây là kiến trúc tháp và bổ sung thêm số lượng tháp Champa tại Bình Định lên thành 8 cụm với 14 tháp.

"Thời điểm đó, không có đường đi lên để tiếp cận ngôi tháp nên chỉ có thể ghi nhận bằng những bức ảnh chụp từ xa, hình ảnh ngôi tháp rất mờ nhạt, khó hình dung được hình dáng của ngôi tháp", ông Tĩnh nói.

Tháp Hòn Chuông ở thôn Chánh Danh, xã Cát Tài, huyện Phù Cát (Bình Định) được xây dựng trên đỉnh núi cao hơn 700m so với mực nước biển. Đây là ngôi tháp Champa còn tồn tại ở Bình Định và nhiều bí ẩn chưa có lời giải. Ảnh: Bảo tàng Bình Định.

Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bình Định cho hay, năm 2020, bảo tàng điều tra lần thứ 2, với sự hỗ trợ công nghệ flycam, tháp Hòn Chuông hiện ra với kiến trúc đặc biệt. Tháp có bình đồ hình vuông, giống như các tháp Champa truyền thống.

Các tháp Champa khác được xây với tường thẳng và hệ thống cột ốp, vòm cửa với nhiều họa tiết trang trí, có mái giật cấp thu nhỏ dần lên trên và được lợp ngói, không có hoa văn trang trí.

Nêu nhận định về hình dáng tháp, cán bộ Bảo tàng tỉnh Bình Định cho biết, có thể do ngôi tháp được xây trên tảng đá nguyên khối nên không thể xử lý móng như những tháp Champa khác.

Vì vậy, người Champa đã sử dụng phương pháp xây tường bóp dần lên, phần mái lợp ngói để chân tháp không phải chịu lực quá nặng từ những khối gạch phía trên, giúp tháp vững chắc.

Vì chưa tiếp cận được để xác định trong tháp có còn đồ thờ hay không, do đó chưa thể nhận định cụ thể chức năng của ngôi tháp.

Theo người dân địa phương, từ chân núi đi bộ men theo đường rừng mất gần 3 tiếng nhưng cũng chỉ tiếp cận được dưới chân tảng đá Hòn Chuông.

Bà Nguyễn Thị Thắng (58 tuổi, thôn Thái Thuận, xã Cát Tài) cho biết, đường lên núi hoang vu, phải đi bộ qua nhiều dốc cao, nếu không có người dẫn sẽ bị lạc đường. Bởi vậy, ngay cả người dân địa phương cũng không mấy người biết về tháp này.

Theo Tiến sĩ Lê Đình Phụng, Ủy viên Hội Khảo cổ học Việt Nam, dù chưa trực tiếp khảo sát tháp nhưng căn cứ vào hình ảnh của Bảo tàng tỉnh Bình Định cung cấp, dựa vào 3 yếu tố về khối kiến trúc, vật liệu và kỹ thuật xây dựng, đó là kiến trúc tháp của người Champa xưa, khả năng được xây dựng vào thế kỷ XIV.

Về việc tháp được xây dựng trên đỉnh núi, tiến sĩ Lê Đình Phụng nêu quan điểm: "Đây là tháp của một tôn giáo để khẳng định vị thế kinh đô ở thời điểm đó. Theo tôi tháp này thờ các vị thần nhưng là thờ vọng, vì vị trí tháp xây không có mặt bằng để hành lễ".

Tháp Hòn Chuông-một tháp Champa có giá trị to lớn nhưng đường lên khó khăn. Ảnh: Bảo tàng Bình Định.

Về việc người xưa dùng cách nào để vận chuyển vật liệu lên trên đỉnh núi cao, tiến sĩ Lê Đình Phụng nói: "Phải đi thực tế để khảo sát, không thể ngồi một nơi mà suy đoán được. Về mặt nguyên tắc, phải tìm hiểu tính ứng dụng khoa học, kỹ thuật thời đại đó, có thể dùng ròng rọc hay xách tay. Cần tìm được đường lên tháp, kỹ thuật đưa lên thời đó, mới tìm được câu trả lời".

Ông Đỗ Xuân Thắng - Phó Chủ tịch UBND huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định cho biết, thời gian qua đã có một số đoàn đến khảo sát, nghiên cứu nhưng vẫn chưa có đánh giá đầy đủ hiện trạng cũng như các thông tin cụ thể về tháp.

"Tháp Hòn Chuông có giá trị to lớn nhưng đường lên khó khăn, nếu đầu tư cáp treo thì quá lớn, còn đi bộ không khả thi. Chúng tôi mong muốn lãnh đạo tỉnh cũng như các bộ, ngành hướng dẫn để địa phương có biện pháp bảo vệ, tu bổ, phát huy di tích điểm tháp này", ông Thắng kiến nghị.

×