Sau năm 938, Ngô Quyền lên ngôi vua, xưng là Ngô Vương, lập ra nhà Ngô, đóng đô ở Cổ Loa (Đông Anh, Hà Nội ngày nay). Người đời sau xưng tụng Ngô Quyền là Vương đầu của các Vương hay vị Tổ Trung Hưng của Việt Nam. Ngoài việc ghi nhận công lao Ngô Quyền, hậu nhân cũng khắc ghi công lao của những tướng sĩ từng góp công trong trận Bạch Đằng lịch sử, nhưng không hẳn người Việt ai cũng biết.

Người chọn địa điểm trận Bạch Đằng

Một điều ít người nghĩ đến khi người dâng kế sách lựa chọn quyết chiến trên sông Bạch Đằng lại chính là Kiều Công Hãn (ông là con của Kiều Công Chuẩn, anh trai sứ quân Kiều Thuận và là cháu nội của Kiều Công Tiễn).

Khi đó, Kiều Công Tiễn mưu đồ làm chuyện đại nghịch – đoạt ngôi giết chủ, ám hại Dương Đình Nghệ, sau đó lại cầu cạnh cứu viện từ quân Nam Hán. Kiều Công Chuẩn đã cố ngăn cha nhưng bất thành. Lo lắng cho xã tắc, Kiều Công Chuẩn đã viết thư nêu rõ việc cha mình cầu viện Nam Hán, rồi đưa thư cho con trai mình là Kiều Công Hãn đến Ái Châu (Thanh Hóa ngày nay) trao tận tay cho Ngô Quyền.

Kiều Công Hãn sau đó cũng hiến kế rằng: “Nếu sang nước ta, tất chúng sẽ lấy đường biển mà tiến, qua sông Bạch Đằng để vào Đại La (tên cũ của thành Thăng Long). Ta nên bày trận đánh chúng ngay khi mới vào cửa sông Bạch Đằng”.

Người ra kế sách “đóng cọc nhọn” trên sông Bạch Đằng

Đóng cọc nhọn trên sông, giả thua dẫn dụ quân địch tiến vào mai phục chính là một kế sách quan trọng cho trận thắng. Trong quyển “Ngọc phả xã Lương Xâm” (Lương Xâm là một xã thuộc huyện An Dương, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương – nay là phường Nam Hải, quận Hải An, thành phố Hải Phòng), hay còn một tên gọi khác là “Ngọc phả về Tiền Ngô Vương Thiên Tử” có ghi chép lại rằng:

Khi Ngô Quyền cùng các tướng bàn kế sách, Ngô Xương Ngập đã hiến kế: “Quân địch có lợi thế ở chiến hạm, ta chưa chuẩn bị trước thì thắng thua chưa biết thế nào. Xin Vương cho trồng cọc ở hai bên cửa biển, khi nước thủy triều dâng lên, sai người lấy thuyền nhẹ giao chiến với quân địch, giả dạng thua chạy để mà đánh, tất quân của Hoằng Tháo tự như ngói mà tan vỡ”. Ngô Quyền cho là phải và quyết định thực hiện theo kế sách này.

Được biết, Ngô Xương Ngập chính là một vị vua nhà Ngô, trị vì từ 951 đến 954, cũng là con trưởng của Ngô Quyền. Ông đã từng tham gia vào trận đánh thành Đại La (cùng với cậu là Dương Tam Kha làm tiên phong) diệt Kiều Công Tiễn và có dự Trận Bạch Đằng năm 938.

Người lập trận địa cọc dưới sông Bạch Đằng

Có người hiến kế, có người gợi ý địa điểm, tổng hợp ý kiến cho cuộc họp bàn đánh giặc, Ngô Quyền quyết định nghe theo đề xuất và giao cho em vợ là Dương Tam Kha (tức con trai của Dương Đình Nghệ, cũng là một vị vua Việt Nam, trị vì từ 944 đến 950, xen giữa triều đại nhà Ngô trong lịch sử Việt Nam) lập một trận địa cọc dưới sông.

Bảng thần tích đền Cổ Lễ (huyện Trực Ninh, Nam Định) có chép: “Tam Kha sai Dương Thục Phi, Dương Cát Lợi chặt 3.000 cây gỗ đóng xuống lòng sông trên một quãng dài 3 dặm, đợi lúc nước lên đem quân khiêu chiến dụ địch vượt qua bãi cọc khi nước xuống”. (Được biết tướng Dương Thục Phi và Dương Cát Lợi, quê ở Ái Châu, đều là gia tướng của Tiết độ sứ Dương Đình Nghệ).

Còn theo “Thần phả đình Đạo Truyền” thì Ngô Quyền cũng sai Phạm Đức Dũng (người ở thôn Đạo Truyền, nay thuộc Đồn Xá, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam) cho quân chặt cây làm cọc nhọn, phía trên cho bịt sắt rồi sau đó cắm xuống sông Bạch Đằng để tạo thành một trận địa cọc. Giúp đỡ Phạm Đức Dũng có Hoàng Công Thái – Ông là một người địa phương nên rất thạo địa hình sông nước, cũng như góp phần tìm được vị trí tốt nhất cùng thuận lợi nhất để tạo nên bãi cọc có “hiệu quả” cao nhất.

Người mang quân giả thua nhử quân Nam Hán

Việc áp dụng chiến thuật lấy cọc nhọn đâm thuyền địch muốn thành công cần có sự kết hợp chặt chẽ với 2 yêu cầu khác:

Thứ nhất, phải dụ địch đến đúng bãi cọc đã đóng giăng bẫy khi thuỷ triều còn cao, bãi cọc chưa bị phát lộ.

Thứ hai, phải nắm rất vững quy luật thủy triều theo từng giờ và tính toán thời điểm để khi thuyền quân địch tới bãi cọc rồi, thủy triều mới rút, có như vậy thuyền địch mới bị mắc cạn và bị cọc đâm.

Sau khi trận địa cọc ngầm làm xong, Ngô Quyền cũng đã hoàn tất xong công việc mai phục ở hai bên bờ sông nơi có bãi cọc. Thời điểm này, cần nhất chính là một người dẫn quân thuyền nhẹ giả đánh rồi vờ thua dụ địch “vào tròng”. Người này, cần am hiểu được quy luật thủy triều lên xuống theo chính xác giờ, giả thua vừa đánh vừa rút lúc thủy triều cao và nhử địch vào ngay vị trí bãi cọc đúng lúc thủy triều rút. Đây là một nhiệm vụ khó khăn.

Nguyễn Tất Tố (người làng Gia Viễn – thuộc nội thành Hải Phòng ngày nay) đã tình nguyện đem 20 thuyền nhẹ ra cửa biển chờ giặc tới, khiêu chiến nhử giặc vào trận địa cọc.

Sử sách Việt Nam chép lại lời ông khi bàn việc đối phó với giặc: “Vùng sông nước này tôi rất quen thuộc, biết được lúc nước lên xuống. Nay muốn giặc mắc bẫy, chỉ có cách dùng thuyền nhỏ ra khiêu chiến, chọn đúng giờ khắc thích hợp thì giả thua bỏ chạy”.

Trong trận chiến này, phụ tá hỗ trợ ông, ngoài Đào Nhuận là người cùng làng còn kể đến ba anh em họ Lý ở làng Hoàng Pha (nay thuộc xã Hoàng Động, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng) là Lý Minh, Lý Khả, Lý Bảo và hàng trăm trai tráng quanh vùng. Họ đều là những người dân ven biển, sống bằng nghề sông nước.

Người tiêu diệt Hoằng Tháo

Hoằng Tháo theo lệnh vua cha Nam Hán (Lưu Nguyễn) chỉ huy 2 vạn quân cùng chiến thuyền theo sông Bạch Đằng, tiến đánh Tĩnh Hải quân. Sau khi giành được vào trận thắng mà dẫn đến chủ quan khinh địch, thấy những chiến thuyền nhẹ của quân ta cùng với số quân ít ỏi tưởng là “dễ bắt nạt” nên không nghi ngờ mà đuổi theo. Đến cuối lại rơi vào trận địa cọc ngầm đã được bố trí sẵn, dẫn đến quân Nam Hán bị đại bại, vua Lưu Nguyễn cầm quân tiếp ứng đóng ở biên giới cũng không kịp trở tay.

Trong bản thần tích ở đền Cổ Lễ (nay thuộc huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định)có ghi chép lại rằng: “Tam Kha dẫn quân dưới trướng, dùng tên dài bắn từ hai bên bờ, chém được Hoằng Tháo"

Ở đền thờ Bình Vương Dương Tam Kha tại thị trấn Cổ Lễ (thuộc tỉnh Nam Định) cũng có câu đối:

“Khuông phù Ngô Chủ, lập Nam bang, thiên thu hách tạc,

Trảm diệt Hoằng Tháo, bình Bắc khấu, lịch đại bao phong”.

Trong sử sách của Trung Quốc cũng không nêu rõ lý do Hoằng Tháo tử trận. Tuy nhiên, có nghiên cứu cho rằng, Hoằng Tháo trận vong là do thuyền trúng cọc, bị chìm sau đó chết đuối.

Ngoài ra vẫn còn nhiều vị tướng lĩnh khác góp công trong chiến thắng này nhưng ít được biết đến như Đinh Công Trứ, Đỗ Cảnh Thạc, Phạm Bạch Hổ, Phạm Cự Lãnh...

Chiến thắng Bạch Đằng có thể coi là trận thắng lưu danh thiên cổ của dân tộc Việt Nam trên con đường thoát ách Bắc thuộc, chống đồng hóa, giành lại độc lập dân tộc. Phải đặt trong bối cảnh Bắc thuộc kéo dài sau 1117 năm (179 TCN – 938) mới thấy hết ý nghĩa lịch sử vĩ đại của nó.

Hiển nhiên những người làm nên điều lớn lao sẽ được đời sau ca tụng. Ngô Quyền – người anh hùng của chiến thắng oanh liệt trên sông Bạch Đằng năm 938 – trở thành vị vua có “công tái tạo” là “vua của các vua” (theo như nhận định của Đại Việt Sử ký Toàn thư). Còn như nhà yêu nước Phan Bội Châu trong Việt Nam quốc sử khảo thì xưng tụng Ngô Quyền là “vị Tổ Trung hưng” của dân tộc.

×