Cuối năm 2024, khi cải tạo ao cá ở khu phố Công Hà, ông Nguyễn Văn Chiến - sống tại khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, Bắc Ninh - thuê máy xúc đào sâu thì bất ngờ lộ ra chiếc thuyền lạ nên đã báo cáo ngay cho chính quyền địa phương.

Từ thông tin ông Chiến cung cấp, đầu tháng 3/2025, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh đã phối hợp với Viện Khảo cổ học thuộc Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam tổ chức khai quật dấu tích thuyền cổ tại khu phố Công Hà.

Dấu tích vết cháy ở mạn thuyền cổ ở Bắc Ninh

Trao đổi với phóng viên Dân Việt, TS. Phạm Văn Triệu - Phó Trưởng phòng Khảo cổ học lịch sử, thuộc Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cho biết, trên thuyền hai đáy ở khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh xuất hiện nhiều vết tích thuyền bị cháy.

Theo TS. Phạm Văn Triệu, thuyền hai đáy ở Bắc Ninh bị cháy ở phần mạn bên trên còn phần chìm ở dưới nước không bị cháy. Tuy nhiên, phần mạn tiếp xúc giữa nước và lửa thì bị om lửa, nên khả năng toàn bộ kết cấu bên trên thuyền bị cháy.

"Khi bị cháy thành than dòng chảy nước sẽ cuốn trôi toàn bộ than đi nên không còn lại vết tích gì ở đây. Mức độ cháy có lẽ rất lớn, không biết đấy có phải là nguyên nhân chiếc thuyền bị bỏ lại không hay là nó bị cháy về sau" - TS. Triệu thông tin.

Trực tiếp về hiện trường khai quật, PGS-TS Bùi Minh Trí (Viện Khảo cổ học) đánh giá cao thuyền cổ ở Bắc Ninh vì đây là con thuyền song thân đầu tiên Việt Nam tìm thấy. Việc xuất hiện một cặp thuyền nối bằng hệ thống thanh dầm cố định, tạo thành khối đồng nhất là điều chưa từng có trong khảo cổ nước ta.

Theo PGS-TS Bùi Minh Trí, thuyền song thân là loại thuyền không riêng có ở Việt Nam mà còn mang tính phổ biến phổ quát ở khu vực châu Á Thái - Bình Dương và các nền văn minh châu Á lớn, nơi cư dân bản địa sử dụng để vận chuyển hàng hóa nhẹ, di chuyển giữa các đảo thậm chí là sinh hoạt trên biển.

Việc phát hiện thuyền cổ song thân trên dòng sông Dâu cổ, vốn từng kết nối Luy Lâu với Thăng Long và các cảng ven biển phía Đông mang một hàm ý lịch sử rất quan trọng về giao thương xưa. "Trên đó có thể có sàn, thậm chí có những lầu, nhà ở để đi lại. Thuyền này có thể đi như vậy. Đấy là giá trị lớn, gợi mở lịch sử thuyền Việt Nam" - PGS-TS.Bùi Minh Trí nói.

Cũng theo PGS-TS.Bùi Minh Trí, qua xác định địa tầng và độ lắng đọng của nước thì thấy thuyền nằm ở vùng nước không quá sâu nên tàn tích cây khô, hạt quả… đọng lại ở đáy thuyền. "Cần nghiên cứu giải mã vị trí thuyền bị bỏ lại với vùng đất xung quanh là cái gì, liên quan đến không gian quần cư nào đó...", PGS.TS Bùi Minh Trí nói.

Thuyền cổ Bắc Ninh độc nhất, trên thế giới không có cái thứ hai

TS. Phạm Văn Triệu cho biết, công tác khảo cổ thuyền cổ đã kết thúc theo đúng thời hạn cấp giấy phép. Cặp thuyền song thân cổ ở Bắc Ninh dài hơn 16m, rộng 2,25m, sâu trên 2m. Thuyền có đáy là một thân cây gỗ lớn khoét rỗng, phía trên ghép ván bằng kỹ thuật mộng và chốt gỗ không dùng đinh kim loại.

Đánh giá bước đầu, PGS-TS. Trí nhận định, thuyền cổ ở Bắc Ninh là con thuyền gỗ có kỹ thuật đóng đặc biệt khác với giai đoạn từ thế kỷ 15 trở đi. "Thuyền chế tác bằng những thanh gỗ ghép lại với nhau, dùng đinh gỗ để đóng thuyền chứ không phải dùng đinh sắt. Đinh sắt xuất hiện muộn, từ sau thế kỷ 15 trở đi", PGS-TS. Trí nói.

"Các chuyên gia quốc tế cho rằng đây là con thuyền độc nhất, trên thế giới không có cái thứ hai. Thuyền có thể cùng kiểu, nhưng cấu trúc và việc sử dụng đinh gỗ, kết cấu đấu nối đầu mũi, kết cấu nối giữa thân độc mộc và phần ván bửng ở đầu, đuôi - những cái đó thế giới không có" - TS. Triệu nói và cho biết những phát hiện về thuyền cổ ở Bắc Ninh thu hút sự quan tâm của giới học giả quốc tế, nhiều đoàn đã liên hệ qua Việt Nam để tìm hiểu.

Trước đó, khi trao đổi với phóng viên Dân Việt, TS. Triệu từng tỏ ra bất ngờ vì quy mô thuyền song thân hay thuyền hai đáy này quá lớn, khác xa với tưởng tượng ban đầu. "Con thuyền này chúng ta chưa xác định được niên đại, nhưng nó có thể là bằng chứng xác thực nhất để chứng minh cho tính chất giao thương của sông Dâu" - TS. Triệu khẳng định.

Vị trí hai chiếc thuyển cổ được phát hiện và tiến hành khai quật khẩn cấp nằm trên dòng sông Dâu, cách thành Luy Lâu khoảng 1km về phía Tây, cách chùa Dâu khoảng 600m về phía Đông Bắc, cách chùa Tổ (thờ Phật Mẫu Man Nương) khoảng 500m theo đường chim bay.

Theo các nguồn sử liệu, các nước phương Tây và phương Nam muốn buôn bán, giao thiệp với Trung Quốc đều phải theo con đường Giao Chỉ.

Từ trước công nguyên và nhất là từ thế kỷ II-III sau công nguyên trở đi, ngày càng có nhiều thương nhân nước ngoài đến buôn bán ở Giao Châu và thuyền buôn của họ thường xuyên có mặt ở Luy Lâu.

Những chứng tích vật chất và các nguồn tài liệu ở Luy Lâu đã khẳng định Luy Lâu thực sự là trung tâm thương mại lớn - một đô thị cảng mang tính quốc tế của nước ta thời Bắc thuộc.

×