Từ khi ra đời các giải bóng đá chuyên nghiệp tới nay, vấn đề chất lượng chuyên môn của các trọng tài bóng đá Việt Nam thường xuyên được nhắc đến trong các giải đấu, như 1 "vấn nạn" chưa có cách giải quyết triệt để. Qua mấy vòng đấu đầu mùa giải V.League 2023, vấn đề này lại nóng lên bởi một loạt sự cố. Từ các quyết định sai lầm của trọng tài khi điều hành trận đấu, tới các phản ứng của cầu thủ, HLV và cả các CLB.

Thực tế, nhờ các công nghệ truyền hình, đặc biệt là các pha quay chậm và quay đi quay lại từ nhiều góc máy, người xem có thể dễ dàng nhận định các tình huống bóng trên sân. Nhưng dưới sân bóng, trước 1 tình huống bóng diễn ra rất nhanh, với góc nhìn không thuận lợi, và áp lực phải đưa ra quyết định tức thời, trước hàng ngàn khán giả… lại là chuyện khác, và không phải lúc nào trọng tài cũng có thể đưa ra quyết định chính xác. Chưa kể, có nhiều tình huống hoàn toàn phụ thuộc vào cách nhận định của trọng tài, thổi phạt cũng được mà không thổi phạt cũng đúng.

Ở các giải đấu chuyên nghiệp nhất trên thế giới, các trọng tài cũng có sai sót, nhưng ở đó trọng tài luôn được tôn trọng, được thông cảm. Trong khi ở Việt Nam lại đang không được như vậy. Ngay cả khi trọng tài xử lý đúng người, đúng luật thì vẫn phải nhận những chỉ trích từ các cầu thủ, HLV, CLB, thậm chí có cả những hành động phi thể thao.

Mùa bóng năm nay cũng vậy, đã có nhiều phát ngôn gây ồn ào từ một số HLV và đội bóng thiếu tôn trọng sân chơi chung, thường xuyên chỉ trích các trọng tài mỗi khi thua trận. Có vẻ như trong nhiều trường hợp, trọng tài đã được đem ra để biện minh cho thất bại của đội bóng. Không những thế, có nhiều hành vi phi thể thao của các cầu thủ, HLV, cổ động viên hướng tới các trọng tài.

Ở Giải hạng nhất quốc gia 2023, trận đấu giữa CLB Hòa Bình - Bình Phước, trợ lý trọng tài 1, Nguyễn Văn Lưu đã bị nhiều cầu thủ lao vào xô đẩy khi từ chối bàn thắng của đội Bình Phước. Còn HLV Lê Thanh Xuân của đội bóng này thì thóa mạ trọng tài và bị phạt thẻ đỏ. Phân tích băng ghi hình sau trận đấu cho thấy, cầu thủ Việt Cường của Bình Phước đã ở thế việt vị khi chạy ngược từ dưới lên để tham gia tình huống bóng, trước khi cầu thủ Quốc Thắng đưa bóng vào lưới đội Hòa Bình. Trọng tài đã quyết định đúng.

Trận câu lạc bộ Bình Định và Hà Nội FC tại vòng 7 V. League 2023, ở phút 61, thủ môn Quan Văn Chuẩn lao ra cản phá nhưng phạm lỗi với Rafaelson. Ban đầu, trọng tài Mạnh Hải cho rằng điểm phạm lỗi ở ngoài vòng cấm nhưng với sự tham vấn của trợ lý Nguyên Thành, ông thay đổi quyết định thành quả phạt đền cho đội Bình Định. Điều này làm cho một số cầu thủ CLB Hà Nội FC có các phản ứng quá giới hạn và tiền đạo Văn Quyết bị trọng tài chính Nguyễn Mạnh Hải rút thẻ đỏ khi trận đấu khép lại.

Ở cả 2 tình huống trên, các trọng tài đều đã đúng nhưng vẫn bị các cầu thủ và ban huấn luyện 2 đội phản ứng kịch liệt.

Tình trạng này đã từng xảy ra nhiều lần trong quá khứ, tồn tại như 1 thứ "văn hóa" của bóng đá Việt Nam. Ở vòng 10 V.League 2022, trọng tài Nguyễn Mạnh Hải rút thẻ đỏ với tình huống dùng cùi trỏ của ngoại binh Olaha, sau đó thổi phạt đền trong pha bóng chạm tay hậu vệ thuộc vòng cấm bên phía đội bóng xứ Nghệ. Lập tức ban huấn luyện SLNA phản ứng quyết liệt, họ làm đơn khiếu nại. Trọng tài này còn bị "tấn công" trên mạng xã hội. Điều đáng nói là trọng tài Nguyễn Mạnh Hải đã xử lý đúng, có cơ sở trong cả hai tình huống. Điều này được xác nhận bởi Ban trọng tài VFF cũng như những chuyên gia bóng đá.

Trước đó, trọng tài FIFA Hoàng Ngọc Hà bị 1 cổ động viên của đội CLB Hải Phòng túm áo, nhổ nước bọt vì những quyết định được cho là mang tới bất lợi cho đội nhà, cho dù trận đó họ thắng. Sau đó, hành vi vô văn hóa này cũng không phải chịu sự trừng phạt xứng đáng. Nhiều trường hợp các trọng tải phải được che chắn, áp tải ra khỏi sân vận động cũng như hộ tống để đảm bảo an toàn ra khỏi địa phương sau trận đấu.

Có thể, xuất phát từ khá nhiều tình huống mà các trọng tài đã bắt không chính xác dẫn đến sự ức chế, tư tưởng thiếu lòng tin vào sự công tâm, sự chính xác trong các quyết định của trọng tài của các CLB, dẫn đến các phản ứng thái quá của CĐV, cầu thủ, ban huấn luyện. Đôi khi các phản ứng này như là 1 sự gây áp lực, dằn mặt để các trọng tài phải đắn đo nếu đưa ra các quyết định gây bất lợi cho CLB. Chính những hành vi, thái độ như trên lại càng tạo ra áp lực không đáng có đè nặng lên các trọng tài điều hành V.League, Hạng Nhất Quốc gia, càng làm cho họ dễ sai lầm hơn trong điều hành trận đấu, khi thổi sai hay thổi đúng đều bị chỉ trích, phản ứng. Và các trọng tài bắt sai lại tạo ra làn sóng chỉ trích mới …như 1 vòng tròn luẩn quẩn vậy.

VPF đã phải tính thuê trọng tài ngoại bắt một số trận then chốt, nhạy cảm của V. League. Mà lý do cho giải pháp tình thế này không phải xuất phát từ chênh lệch trình độ chuyên môn của các trọng tài ngoại và trong nước, mà xuất phát từ mức độ áp lực. Các trọng tài ngoại không giỏi hơn trọng tài nội, họ chỉ lợi thế hơn khi không phải chịu những áp lực vô lý như các trọng tài nội thôi. Rõ ràng giải pháp này là cực chẳng đã và không giải quyết gốc rễ vấn đề.

Có vẻ VAR là cứu cánh?

Để khắc phục vấn nạn này, một giải pháp được nhắc đến nhiều là áp dụng công nghệ VAR trong việc điều hành trận đấu. Người ta hy vọng nhờ sự hỗ trợ từ công nghệ hiện đại, các trọng tài có thể xử lý chính xác hơn, có cơ sở hơn. Mặt khác, các CLB và cầu thủ cũng sẽ cảm thấy tin tưởng hơn vào các quyết định của trọng tài, tình trạng đổ lỗi, chỉ trích hay thái độ phản ứng thiếu kiểm soát với các quyết định của trọng tài sẽ giảm đi … Dự kiến hệ thống công nghệ VAR sẽ chính thức đưa vào áp dụng tại V.League mùa giải 2023 - 2024.

Nhưng vận hành công nghệ vẫn là con người. Dù có hay chưa có VAR, các trọng tài vẫn cần nhận được nhiều sự hỗ trợ và bảo vệ hơn nữa trong và ngoài sân cỏ, tránh những sự cố bị đe dọa cả về tinh thần và thân thể của những lời chỉ trích vô lối hay những hành vi quá khích của cổ động viên hay cầu thủ ...Với bóng đá quốc tế, chỉ cần cầu thủ hay HLV phản ứng, lời nói hay hành vi mang tính không tôn trọng hoặc đe dọa trọng tài sẽ bị phạt rất nghiêm khắc. 

Để có 1 nền bóng đá chuyên nghiệp thực sự, với 1 thứ văn hóa ứng xử đẹp trong bóng đá, VFF nên có những quy định chặt chẽ hơn, hình thức xử phạt mạnh mẽ hơn cho những hành vi, lời nói xúc phạm trọng tài, kể cả việc các CLB phải chịu sự trừng phạt về tài chính nếu các khiếu nại của họ về các quyết định của trọng tài được xác định là không chính xác và thiếu căn cứ. Để các danh xưng "Ông vua áo đen", "Ông vua sân cỏ", "Trọng tài là cha là mẹ" … trở nên thực tế hơn trong bóng đá Việt Nam, để các trọng tài đích thực nhận được sự tôn trọng xứng đáng như là vai trò của 1 phần quan trọng mang tính quyết định trong cuộc chơi, chứ không phải là vai trò của 1 người làm công ăn lương.

×