Những năm 1990 cây hồng không hạt được huyện Lục Yên (huyện được mệnh danh là "vùng đất ngọc" của tỉnh Yên Bái) chọn là cây mũi nhọn trong phát triển kinh tế vì nó mang lại thu nhập chính cho nhiều hộ gia đình. 

Vì vậy, tổng diện tích trồng cây hồng không hạt có thời điểm lên tới gần 600ha, tập trung nhiều ở các xã: Minh Xuân, Liễu Đô, Vĩnh Lạc, Minh Tiến. Xã Vĩnh Lạc được biết đến là gốc cội của hồng không hạt Lục Yên.

Cả làng khấm khá nhờ cây hồng không hạt

Bên cây hồng già có tuổi đời hơn 50 năm, gốc cây xù xì, những cành khẳng khiu và thưa thớt vài chùm quả, bà Hoàng Thị Hán ở xã Vĩnh Lạc (huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái) nhớ lại. 

Năm 1972, bà xin được hai cây giống hồng không hạt từ một người quen để về trồng trong vườn nhà. 

Dù không cần chăm bón nhiều, cây hồng vẫn phát triển rất tốt, khoảng 5 năm sau bắt đầu ra quả và vườn hồng không hạt nhà bà Hán cũng được nhân dần lên vài chục cây. 

Có thời điểm mỗi cây hồng cho thu hoạch đến vài tạ quả, tạo nên một khung cảnh tươi đẹp trong khu vườn.

Thế rồi theo năm tháng, 1 cây hồng không hạt đã chết khô, các cây hồng còn lại gốc đã già nhưng hàng năm vẫn cho ra hoa kết trái.

Bà Hoàng Thị Hán, xã Vĩnh Lạc, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái bên gốc hồng không hạt hơn 50 tuổi. Ảnh: Hoàng Hữu.

Sau một thời gian ngắn, hầu hết quả rụng đi, số quả còn được thu hái không đáng kể. Dù vậy, bà Hán vẫn không nguôi nhớ về những năm tháng cây hồng đã mang lại cho gia đình bà niềm vui và thu nhập hàng chục triệu đồng thời những năm 90.

Cũng chung tâm trạng như bà Hán, chị Nông Thị Hợp về làm dâu tại thôn Trung Tâm, xã Vĩnh Lạc từ năm 1986. Thấy trong làng nhà nào cũng trồng rất nhiều cây hồng không hạt, 2 vợ chồng chị đã nhân giống trồng gần 50 cây trong khu vườn xung quanh nhà.

Chị Hợp kể, vào những năm 90 của thế kỷ trước, mỗi cây hồng có thể thu được lại từ 2-3 tạ quả mỗi mùa. 

So với các loại cây ăn quả khác, cây hồng không hạt cho năng suất và hiệu quả kinh tế vượt trội. Đến mùa thu hoạch, cả xã nhộn nhịp, tấp nập thương lái đến thu mua nên cuộc sống của bà con khấm khá lên nhiều.

Tuy nhiên, từ những năm 2000 trở lại đây, dù cây hồng vẫn sai hoa và đậu quả, nhưng chỉ khoảng một tháng sau nấm bệnh khiến quả non rụng la liệt, mỗi cây chỉ còn xót lại một số quả ít ỏi. 

Nhiều cây hồng không hạt già cỗi, bị sâu bệnh tấn công chết dần. Từ đó gia đình chị Hợp và một số gia đình trong làng đã phải chặt bỏ dần vì năng suất thấp, không còn hiệu quả kinh tế như trước.

Theo chị Hợp, giống hồng không hạt là loại cây bản địa có từ lâu đời, quả hồng thường thu hái khi già, sau đó sẽ được ngâm trong nước sạch 3 ngày rồi vớt ra là ăn được, quả giòn, ngọt đậm và có vị thơm và không chát.

Ông Nông Đình Đoạn, Phó Chủ tịch UBND xã Vĩnh Lạc cho biết thêm, trong thời kỳ hoàng kim, toàn xã có gần 70 ha hồng không hạt. 

Loại cây đặc sản bản địa này phát triển xanh tốt nên gần như nhà nào cùng trồng. Các vườn hồng không hạt sai trĩu quả, những cây hơn 10 năm tuổi có thể thu hoạch từ 2,5 - 3 tạ/cây.

Mong mỏi khôi phục vùng hồng không hạt đặc sản

Hồng không hạt đã từng là một trong những đặc sản nổi tiếng mang lại cuộc sống khấm khá cho nhiều hộ dân trong xã Vĩnh Lạc. 

Gốc hồng không hạt hơn 50 tuổi ở thông Trung Tâm (xã Vĩnh Lạc, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái) hàng năm vẫn ra hoa, kết trái nhưng khi quả lớn đến kỳ thu hoạch thì không được nhiều như trước đây. Ảnh: Hoàng Hữu.

Tuy nhiên, giờ đây vùng hồng nơi đây đang dần mất đi, những cây hồng không còn ra quả đẹp, quả hỏng nhiều hơn quả chín, và cái tên "hồng không hạt" đang dần chìm vào quá khứ. Nhiều hộ dân mong muốn được hỗ trợ để khôi phục vùng cây đặc sản này.

Sau một thời gian sum suê, trĩu quả, không biết vì sao hồng không hạt nhiễm bệnh, quả hồng non bị nấm tấn công và rụng hàng loạt khắp sân vườn. 

Chính quyền huyện và xã đã mời các chuyên gia đến để tìm hiểu nguyên nhân, hỗ trợ bà con khắc phục, nhưng chưa có biện pháp nào đem lại hiệu quả. Người dân cũng đã thử áp dụng nhiều phương pháp như bón phân, phun thuốc bảo vệ thực vật nhưng không có tác dụng do cây hồng không hạt cao, việc chăm sóc, phòng trừ nấm bệnh gặp khó khăn.

Theo nhiều người trong làng chia sẻ, cây hồng không hạt là "cái tên" gắn liền đời sống văn hóa tinh thần và sự phát triển kinh tế của xã Vĩnh Lạc. Sản phẩm hồng không chỉ nổi tiếng trong khu vực, mà còn nổi tiếng ở nhiều địa phương trong và ngoài tỉnh, mang lại thu nhập ổn định cho người dân.

Giống hồng không hạt này có đặc điểm là quả giòn, ngọt, nếu để chín cây có thể ăn ngay mà không có vị chát, nếu ngâm nước khi ăn không cần phải gọt vỏ. Người dân địa phương từng coi đó là "vàng xanh" của quê mình, bởi nó không chỉ đem lại thu nhập ổn định, mà còn là sản phẩm nông sản mang đậm bản sắc địa phương.

Gần 20 năm trở lại đây, diện tích trồng hồng không hạt giảm dần bởi các vườn hồng bị bệnh nấm quả, quả ra ít, thậm chí không có quả. Những vườn hồng không hạt thưa thớt với vài cây khẳng khiu, đơm hoa kết trái chẳng được bao nhiêu. Không ai còn nhìn thấy những cây hồng trĩu quả, mướt mắt một màu đỏ rực nữa.

Ông Hoàng Văn Kính, một nông dân đã trồng hồng từ khi còn trẻ chia sẻ, ngày trước, mỗi năm gia đình ông thu được vài tấn hồng. 

Nhưng giờ đây, chỉ có thể thu hoạch vài trăm kg, giá hồng cũng khá cao, trung bình từ 25.000 – 30.000 đồng/kg, nhưng sản phẩm có ít nên chỉ thu hoạch để bán lẻ ngoài chợ huyện.

Ông Kính bày tỏ mong muốn có sự hỗ trợ từ các nhà khoa học để khôi phục lại giống hồng không hạt của địa phương. Người dân mong chờ có những giải pháp lâu dài để chữa trị bệnh nấm, cũng như tìm cách phát triển giống cây này để bà con có thể sống khỏe từ nó một lần nữa.

Phó chủ tịch UBND xã Vĩnh Lạc Nông Đình Đoạn cho biết thêm, từ khoảng đầu những năm 2000 đến nay, cây hồng không hạt bắt đầu bị mắc nấm bệnh và rụng quả. 

Xã đã mời các chuyên gia và nhà khoa học đến nghiên cứu, tìm biện pháp khắc phục, nhưng không có phương pháp đặc trị. Vì vậy, diện tích trồng hồng giảm mạnh, hiện nay mỗi gia đình chỉ còn vài cây, tổng diện tích còn lại chỉ khoảng 1-2 ha. Do cây hồng không hạt không còn cho hiệu quả kinh tế cao như trước, người dân chặt bỏ và chuyển sang trồng các loại cây khác.

Dù hiện tại, diện tích hồng không hạt ở Vĩnh Lạc chỉ còn là một phần nhỏ so với trước kia, nhưng người dân nơi đây vẫn luôn nuôi hy vọng về việc phục tráng vùng hồng. 

Niềm mong mỏi phục hồi đó không chỉ là vì miếng cơm manh áo, mà còn là niềm tự hào về một sản vật quý giá mà cha ông để lại. Nếu được hỗ trợ bài bản, đúng cách, giống hồng không hạt này hoàn toàn có thể trở lại thời kỳ hoàng kim, góp phần nâng cao đời sống của bà con.

Đã từng là cây "làm giàu" của người nông dân, nay cây hồng không hạt đang bị thoái hóa mà chưa rõ nguyên nhân. Ảnh: Hoàng Hữu.

Dù đã có các nhà khoa học, các sở, ban, ngành và sự vào cuộc của UBND huyện Lục Yên để tìm ra các giải pháp hữu hiệu, giúp nhân dân khôi phục. 

Nhưng cho đến thời điểm hiện tại, người trồng hồng không hạt và các đoàn công tác đến khảo sát, nghiên cứu vẫn chưa tìm ra nguyên nhân cây hồng không hạt bị thoái hóa. 

Chỉ biết rằng, một số cây hồng vẫn sinh trưởng, giai đoạn ra hoa đậu thành quả non vẫn chưa có hiện tượng gì. Nhưng khi quả to bằng ngón tay cái thì lá bắt đầu có những chấm đen to như hạt đỗ, rồi lan khắp quả, sau đó rụng hết.

Người dân và chính quyền xã Vĩnh Lạc nói riêng, huyện Lục Yên nói chung mong muốn có sự chung tay, vào cuộc của các nhà khoa học đầu ngành của Trung ương và địa phương để tìm ra nguyên nhân, giải pháp nhằm phục hồi giống hồng không hạt ngon ngọt - cây trồng hiệu quả góp phần vào công cuộc xóa đói, giảm nghèo và làm giàu trên quê hương.

Những chùm quả thưa thớt dần trên cây hồng không hạt ở Vĩnh Lạc, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái. Ảnh: Hoàng Hữu.

×