Nguồn gốc giếng nước

Trong truyền thuyết Trung Quốc, hậu duệ của Hoàng đế là Bá Ích đã phát minh ra cái giếng. Cuốn 'Kinh dịch' có viết: "Cải tạo ấp không thay đổi giếng". Khổng Dĩnh Đạt – một học giả Nho gia thời nhà Đường cũng từng nói: "Người xưa đào đất lấy nước, dùng gầu kéo lên để dùng gọi là giếng".

Trước khi nước máy ra đời, giếng là một trong những cách chính để cung cấp nước uống cho con người. Vì vậy, trong lịch sử, có rất nhiều truyền thuyết và phong tục thú vị liên quan đến giếng nước.

Thời đó, người dân sống gần sông núi có thể trực tiếp sử dụng nước sông, nước suối. Những người không có điều kiện thì họ sẽ đào giếng để có được nước sạch phục vụ sinh hoạt. Ngoài ra, sau khi đào giếng, người ta sẽ thả hai con rùa vào đó.

Có rất nhiều giả thuyết về hành động thả rùa vào giếng. Một trong những cách giải thích có tính khoa học là: người xưa dùng rùa để kiểm tra chất lượng nước.

Kiểm tra chất lượng nước

Các chuyên gia cho rằng, ngày xưa, người ta không có dụng cụ kiểm nghiệm để đánh giá nguồn nước có thể sử dụng được hay không. Tuy nhiên, bằng cách kỳ diệu nào đó, họ biết được 'đặc tính' tự nhiên của loài rùa nên đã thả hai con vào để kiểm tra. Nếu chúng sống được trong giếng thì nước trong đó có thể dùng để uống.

Vào thời cổ đại, không phải nhà nào cũng có giếng. Một ngôi làng thường chỉ có từ một đến hai chiếc. Nước giếng có sạch và an toàn hay không liên quan mật thiết đến chất lượng cuộc sống của tất cả mọi người. Vì vậy, để ngăn chặn những người có động cơ đầu độc nguồn nước, việc thả một hoặc hai con rùa vào giếng đóng một vai trò thử nghiệm và cảnh báo sớm.

Một số phép thử dân gian

Vào thời cổ đại, ngoài việc dùng rùa để kiểm tra nước giếng, người ta còn sử dụng phản ứng đặc biệt của một số loài động vật khác để đánh giá môi trường xung quanh có an toàn hay không.

Ví như, khi đào móng xây nhà mới mà tìm thấy hang rắn dưới nền đã chọn, người ta sẽ không diệt trừ mà dùng pháo đuổi chúng đi và giữ lại hang. Khi nhà xây xong, con rắn sẽ trở về hang. Lý do không phá hang, đuổi rắn đi là bởi vì, người ta dùng rắn để làm phương tiện phán đoán nhà có an toàn hay không. Nếu nền móng không ổn định, giả sử có báo động của động đất, ngập lụt… nhà có thể bị sập hay ngập lụt thì trước tiên, những con rắn sẽ chui ra khỏi hang, động thái hỗn loạn. Người ta nhờ đó mà biết trước thiên tai.

Ngoài ra còn có một số câu nói phổ biến mang tính chất ngụ ngôn trong nhân dân như:"chim yến bay thấp thì mưa", "đàn kiến dọn nhà đi chỗ khác, trời sẽ đổ mưa", v.v… Tất cả chúng cho thấy, con người đã học được cách sử dụng những hành vi bất thường của động vật để phán đoán khí tượng, thời tiết. Đó là những kiến thức được tích lũy trong đời sống thực mà người dân có được.

Ngày nay, mọi người đều biết trời sắp mưa khi nhìn thấy số lượng lớn chuồn chuồn bay ở độ cao thấp. Hành vi bay thấp của chim én cũng là lý do tương tự.

Lý do ngũ hành – phong thủy

Có một lời giải thích khác cho việc thả rùa vào giếng cổ như sau: Thanh Long, Bạch Hổ, Chu Tước, Huyền Vũ là tứ linh thú của người cổ xưa. Hình tượng của Huyền Vũ là sự kết hợp giữa rùa và rắn, nhưng không có sinh vật như vậy nên con rùa đã được dùng để thay thế.

Trong thuyết Âm Dương Ngũ Hành, Huyền Vũ chủ về hành thủy (nước) và cũng tượng trưng cho thế giới U Minh, đạo giáo coi đó là Chân Vũ Đại Đế; Huyền Vũ chính là chân thân của Huyền Thiên Chấn Vũ. Chính vì lý do này nên mai rùa thường được dùng để bói toán.

Trong 'Lễ ký' có ghi: "Huyền Vũ là một loài rùa. Rùa có áo giáp, có thể dùng để chống lại những lời lăng mạ". Do vậy, người xưa đặt rùa xuống giếng, cũng hàm nghĩa là canh giữ và cầu nguyện, mong nhận được phước lành từ các vị thần thông qua con vật này. Ngoài ra, bản thân rùa còn là biểu tượng của sự trường thọ, việc thả rùa xuống giếng cũng là để gửi gắm mong ước trường thọ của con người.

Ngoài hai giả thuyết trên, còn có một truyền thuyết khác: thả rùa xuống nước giếng để tưởng nhớ thần Cổn.

Tưởng nhớ công ơn của thần Cổn

Theo truyền thuyết, Cổn vốn là một thần nhân, vì thương xót chúng sinh bị ngập trong đại hồng thủy nên đã xin Thiên đế ban cho mình một loại đất có thể ngăn chặn lũ lụt. Nhưng Thiên đế không đồng ý.

Vì thế, Cổn sai si điểu (một loài chim săn mồi thời cổ đại) tìm xem đất được cất giữ ở đâu. Sau đó sai thần Cưu (có hình tượng như một con rùa) cõng ra. Cổn ném loại đất đó xuống nước để ngăn lũ. Khi Thiên đế biết chuyện đã vô cùng tức giận. Ông không những ngay lập tức lấy lại đất mà còn ra lệnh cho thần binh giết chết Cổn.

Ba năm sau cái chết của thần Cổn, linh hồn của ông vẫn tồn tại và sinh ra Vũ. Vũ tiếp tục kế thừa trách nhiệm trị thủy của Cổn. Lúc đó, Cổn biến thành Huyền Vũ bơi đi. Vũ dành hết tâm huyết cho việc trị thủy, và dưới sự hậu thuẫn, giúp đỡ của các vị thần khác, cuối cùng nước lũ lụt đã được thoát đi. Ông được các thế hệ sau tôn vinh là Đại Vũ.

Con người cũng không quên thần Cổn. Để tỏ lòng biết ơn sự hy sinh của thần và cầu mong sự phù hộ, sau khi đào giếng người ta đã thả hai con rùa xuống nước.

Đây là một câu chuyện thần thoại được truyền lại từ rất xa xưa. Vì nội dung của nó chứa nhiều yếu tố về thần và phép thuật nên con người hiện đại không lý giải được, nhưng cũng không ai phủ nhận. Dù sao nó vẫn là nguồn gốc của một phong tục thú vị trong dân gian. Kỳ thực, trừ yếu tố thần ra thì các chi tiết khác (đại hồng thủy và phong tục) cũng hợp lý.

Trong dòng lịch sử lâu đời, phong tục, tập quán các địa phương là một trong những văn hóa tốt đẹp được lưu truyền. Dựa vào việc khám phá chúng, người ta có thể hiểu được đời sống, văn hóa của người xưa. Và thả rùa xuống giếng cũng là một tập quán ẩn chứa những ý nghĩa rất thú vị.

×