Theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, Bùi Bá Kỳ là một võ tướng dưới thời nhà Trần và thời thuộc Minh vào thế kỷ XV. Bùi Bá Kỳ là người làng Phù Nội, châu Hạ Hồng, trấn Ninh Giang xưa, nay thuộc huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương.

Theo lời biểu của ông tâu với vua nhà Minh là Minh Thành Tổ thì cha ông của Bùi Bá Kỳ đều làm chính đại phu, chết vì việc nước. Mẹ ông cũng có họ hàng gần với nhà Trần cho nên thuở nhỏ ông được vào hầu quý vương rồi được làm quan đến hàng ngũ phẩm. Về sau, Bùi Bá Kỳ theo làm tì tướng của tướng Trần Khát Chân. Khi Hồ Quý Ly giết hại Trần Khát Chân và tông thất nhà Trần, nghe lời bạn là Lê Cảnh Tuân ông đã chạy sang Yên Kinh (Bắc Kinh) gặp Minh Thành Tổ và xin nhà Minh mang quân sang đánh nhà Hồ và lập lại nhà Trần. Lời biểu của Bùi Bá Kỳ tâu với vua Minh đại lược như sau:

“... Cha ông tôi đều làm chính đại phu, chết vì việc nước. Mẹ tôi cũng có họ hàng gần với nhà Trần cho nên thuở nhỏ tôi được vào hầu quý vương, quan đến ngũ phẩm, sau theo làm tì tướng với Võ tiết hầu Trần Khát Chân. Cuối năm Hồng Võ, Khát Chân đi dẹp giặc ở Đông Hải mà rồi cha con tặc thần Lê Quý Ly (tên cũ của Hồ Quý Ly) giết chúa chiếm ngôi, tàn sát trung lương, kẻ bị diệt tộc kể có trăm mười mấy người mà vợ con anh em tôi cũng đều ngộ hại. Bọn họ sai người bắt tôi định làm thịt ướp muối, tôi phải bỏ chạy dài, ẩn hang núi, ước mong tới cửa khuyết đặng bày gan phơi ruột. Dần dà đến vài năm mới thấy được thiên nhan.

Tôi trộm nghĩ rằng: Quý Ly là con viên cố Kinh lược sử Lê Quốc Kỳ, đời đời thờ nhà Trần được sủng vinh; lại con là Thương cũng đội ơn trao cho trọng trách. Nay nhất đán đắc chí trở nên kẻ soán đoạt, thay họ đổi tên, chiếm ngôi đặt hiệu, không tuân mạng triều đình, khiến cho kẻ trung lương phải chướng mắt, đau lòng, chỉ mong dấy quân điếu phạt, tôn nghi nối dòng, trừ diệt bọn gian ác, lập lại con cháu nhà Trần thì tôi chết cũng không hủ. Tôi bắt chước lòng trung của Thân Bao Tự đến kêu gào dưới cửa khuyết, mong đức hoàng đế cứu xét cho...”.

Nghe lời tâu, vua Minh lấy làm cảm động sai quan chu cấp cơm áo cho ông. Ít lâu sau có Trần Thiêm Bình chạy từ nước Lão Qua (Lào) sang Bắc Kinh, tự xưng là con của vua Trần Nghệ Tông, cũng xin nhà Minh khởi binh báo thù. Minh Thành Tổ hỏi Thiêm Bình cần bao nhiêu quân, Thiêm Bình nói rằng chỉ cần vài nghìn người, đến đó người ta tự nguyện hành phục. Bùi Bá Kỳ nói rằng không thể được. Nghe vậy, vua Minh giận rồi phế bỏ Bùi Bá Kỳ và đưa ông đi an trí ở vùng Thiểm Tây, Cam Túc.

Đến khi Thiêm Bình thất bại, vua Minh cho gọi Bá Kỳ về ban sắc cho và ân cần hứa hẹn sẽ lập con cháu nhà Trần và để ông làm phụ thần. Rồi sai Bá Kỳ theo quân Minh về nước... Sau đó, vua Minh Thành Tổ lấy chiêu bài “Phù Trần diệt Hồ” sai Trương Phụ dẫn quân rầm rộ kéo sang chiếm đóng luôn nước Việt. Bùi Bá Kỳ được nhà Minh phong chức Hữu tham nghị.

Năm 1407, thất vọng vì biết vua quan nhà Minh không có ý định tái lập nhà Trần, Lê Cảnh Tuân viết thư (Vạn ngôn thư) khuyên Bùi Bá Kỳ yêu cầu nhà Minh giữ lời hứa...Đọc thư xong, ông vội giấu kín trong nhà. Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” của Ngô Sỹ Liên chép việc này như sau:

Tuy làm quan, nhưng Bá Kỳ không dự với đồng liêu ở nha môn, chỉ ở nhà riêng thu nạp các viên quan cũ bị sa cơ lỡ bước. Bấy giờ, viên thổ hào ở Đông Triều là Phạm Chấn đã lập Trần Nguyệt Hồ làm vua ở Bình Than và đề cờ chiêu an gọi là Trung nghĩa quân, nên người Minh ngờ Bá Kỳ có bụng khác...

Còn sử cũ lại viết rằng, Bùi Bá Kỳ bị quân Minh nghi ngờ nên bắt đem về Kim Lăng. Lý do là vì quân Minh cho rằng nếu khi tỉnh ngộ, thế nào Bùi Bá Kỳ cũng chống lại quân Minh xâm lược, cho nên cứ hãy bắt ông ngay khi ông chưa kịp tỉnh ngộ là tốt hơn cả... Theo Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam thì Bùi Bá Kỳ bị giam ở Nam Kinh và về sau người nhà Minh đã giết chết ông.

×