Clement Manyathela, người dẫn chương trình trò chuyện nổi tiếng và có ảnh hưởng trên Đài phát thanh 702 của Nam Phi, nhớ lại sự phẫn nộ mà ông cảm thấy khi quân đội Nga lần đầu tràn vào Ukraine. Ông đã tin vào sự khăng khăng của Nga rằng họ không có kế hoạch tấn công và cảm thấy bị lừa khi chiến tranh nổ ra.

Nhưng khi cuộc chiến vẫn tiếp diễn, ông và nhiều người đến dự buổi biểu diễn của ông bắt đầu đặt câu hỏi: Tại sao Tổng thống Vladimir Putin cho rằng cần phải mở chiến địch đặc biệt? Có phải NATO đã đổ thêm dầu vào lửa bằng cách gửi rất nhiều vũ khí đến Ukraine? Làm sao Hoa Kỳ có thể mong đợi những người khác trên khắp thế giới ủng hộ các chính sách của mình khi họ cũng đã xâm chiếm các quốc gia?

“Khi Mỹ tiến vào Iraq, khi Mỹ tiến vào Libya, họ có những lý do riêng mà chúng tôi không tin, và giờ họ đang cố gắng khiến thế giới chống lại Nga. Điều này cũng không thể chấp nhận được” - Manyathela nói. “Tôi vẫn không thấy bất kỳ lời biện minh nào cho việc xâm lược một quốc gia, nhưng chúng ta không thể bị sai khiến về các động thái của Nga đối với Ukraine. Thành thật mà nói, tôi cảm thấy Hoa Kỳ đang cố gắng bắt nạt chúng tôi”.

Một năm kể từ khi chiến sự bùng nổ, một liên minh phương Tây được hồi sinh đã tập hợp lại chống lại Nga, tạo nên cái mà Tổng thống Biden đã tuyên bố là “liên minh toàn cầu”. Tuy nhiên, phân tích  sâu hơn về phương Tây cho thấy thế giới còn lâu mới thống nhất về các vấn đề nảy sinh từ cuộc chiến Ukraine.

Cuộc xung đột đã bộc lộ sự chia rẽ toàn cầu sâu sắc và những giới hạn về ảnh hưởng của Mỹ đối với một trật tự thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Có rất nhiều bằng chứng cho thấy nỗ lực cô lập ông Putin đã thất bại, và không chỉ trong số các đồng minh có thể sẽ ủng hộ Nga, chẳng hạn như Trung Quốc và Iran.

Tuần trước, Ấn Độ tuyên bố rằng thương mại của họ với Nga đã tăng 400% kể từ chiến sự. Chỉ trong 6 tuần qua, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov đã được chào đón tại 9 quốc gia ở Châu Phi và Trung Đông - bao gồm cả Nam Phi, nơi mà Ngoại trưởng Naledi Pandor đã ca ngợi cuộc gặp của họ là “tuyệt vời” và gọi Nam Phi và Nga là “bạn”.

Hôm 24/2/2023, một năm sau khi chiến dịch quân sự bắt đầu, hải quân Nam Phi tham gia các cuộc tập trận quân sự với Nga và Trung Quốc ở Ấn Độ Dương, gửi đi một tín hiệu đoàn kết mạnh mẽ vào thời điểm mà Mỹ hy vọng sẽ tạo cơ hội làm sống động lại cuộc lên án Nga trên toàn thế giới.

Các cuộc trò chuyện với người dân ở Nam Phi, Kenya và Ấn Độ cho thấy một quan điểm mâu thuẫn sâu sắc về cuộc xung đột. Dường như họ  ít quan tâm hơn về câu hỏi liệu Nga có sai lầm khi mở chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine hay không, so với những bất bình hiện tại và trong lịch sử nhằm vào phương Tây - về chủ nghĩa thực dân, nhận thức về sự kiêu ngạo, và sự thất bại của phương Tây trong việc dành nhiều nguồn lực để giải quyết các xung đột và vi phạm nhân quyền ở những nơi khác trên thế giới, chẳng hạn như các vùng lãnh thổ của Palestine, Ethiopia và Cộng hòa Dân chủ Congo.

Bhaskar Dutta, một nhân viên bán hàng ở Kolkata, Ấn Độ, cho rằng các nước phương Tây “thật đạo đức giả”. “Những người này đã xâm chiếm toàn bộ thế giới. Không thể tha thứ cho những gì Nga đã làm, nhưng đồng thời, bạn không thể hoàn toàn đổ lỗi cho họ” - anh nói với phóng viên Washington Post.

Các quan chức Mỹ chỉ ra rằng 141 trong số 193 quốc gia tại Liên Hợp Quốc đã bỏ phiếu lên án Nga sau chiến sự bùng phát, và 143 quốc gia đã bỏ phiếu vào tháng 10 để chỉ trích việc Nga tuyên bố sáp nhập các vùng lãnh thổ của Ukraine. Nhưng chỉ có 33 quốc gia đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Nga và một số lượng tương tự đang gửi viện trợ vũ khí sát thương cho Ukraine. Một cuộc khảo sát của Economist Intelligence Unit năm ngoái ước tính rằng 2/3 dân số thế giới sống ở các quốc gia không lên án Nga.

William Gumede, người thành lập và đứng đầu Tổ chức Hoạt động Dân chủ có trụ sở tại Johannesburg, tổ chức thúc đẩy dân chủ ở Châu Phi, cho biết đây không phải là cuộc chiến giữa tự do và chế độ độc tài, như Tổng thống Biden thường nói. Ông chỉ ra việc Nam Phi, Ấn Độ và Brazil từ chối tham gia liên minh toàn cầu của Biden.

Ông nói, sự miễn cưỡng đó là kết quả tự nhiên của hơn một thập kỷ tạo dựng sự oán giận đối với Mỹ  và các đồng minh của họ, vốn ngày càng mất hứng thú trong việc giải quyết các vấn đề của Nam bán cầu. Đại dịch Covid-19, khi các nước phương Tây phong tỏa và phong tỏa các quốc gia khác, và thái độ coi thường không giấu giếm của Tổng thống Donald Trump đối với châu Phi, càng làm tăng thêm sự phẫn nộ của họ. 

Khi phương Tây rút lui, cả Nga và Trung Quốc đều bước vào khoảng trống, tích cực tiến đến gần các quốc gia đang phát triển và tận dụng sự vỡ mộng với Mỹ và Châu Âu bằng cách đưa ra một giải pháp thay thế cho quyền bá chủ của phương Tây. Trung Đông và Châu Phi là những chiến trường quan trọng trong cuộc đấu tranh giành trái tim và khối óc này, cũng như Châu Á, và ở một mức độ thấp hơn là Châu Mỹ Latinh, nơi có vận mệnh ràng buộc chặt chẽ hơn về mặt địa lý với Hoa Kỳ.

Faysal, một nhà tư vấn Ai Cập đã nghỉ hưu về tội phạm có tổ chức, nói rằng Trung Đông là một khu vực mà Nga đã thành công trong việc giành được bạn bè và ảnh hưởng.

“Tất nhiên tôi ủng hộ Putin” - ông nói trong một cuộc phỏng vấn ở Cairo. “Từ lâu, chúng tôi đã mất niềm tin vào phương Tây. Tất cả người Ả Rập ở phía bên này của thế giới đều ủng hộ Putin, và chúng tôi rất vui khi biết rằng ông ấy đang chiếm được đất đai ở Ukraine”.

“Phương Tây đã thất bại trong 15 năm qua khi chứng kiến sự tức giận ngày càng lớn trên khắp thế giới và Nga đã hoàn toàn khai thác điều này,” Gumede nói. “Nga đã có thể miêu tả Ukraine như một cuộc chiến với NATO. Đó là phương Tây so với phần còn lại”.

Kanwal Sibal, cựu ngoại trưởng Ấn Độ, nói rằng, cho dù những nỗ lực của phương Tây nhằm quy lạm phát toàn cầu và khủng hoảng lương thực cho chiến dịch quân sự của Nga, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều đổ lỗi cho phương Tây về việc áp đặt các biện pháp trừng phạt.

Ông Sibal nói: “Họ không tán thành câu chuyện rằng chống lại Nga là mệnh lệnh đạo đức nếu các nguyên tắc dân chủ và toàn vẹn lãnh thổ cũng như trật tự thế giới dựa trên luật lệ được duy trì”.

Ông nói: “Đó không phải là lập luận mà những người nghiêm túc tin tưởng”, đồng thời nhắc lại vụ NATO ném bom Serbia, sự ủng hộ của Hoa Kỳ đối với các chế độ độc tài trong Chiến tranh Lạnh, thêm Chiến tranh Iraq cũng là ví dụ về những gì ông coi là Hoa Kỳ vi phạm các nguyên tắc tương tự.

“Phần còn lại của thế giới thực sự coi đây là một cuộc chiến của châu Âu. Họ không nhìn thấy một cuộc xung đột toàn cầu hay cách mà nó được thể hiện bởi phương Tây” - ông nói. “Vâng, nó có những tác động quốc tế như lạm phát. Nhưng những hậu quả đó là do các biện pháp trừng phạt”.

Ông nói, khi từ chối mạo hiểm mối quan hệ với Nga, Ấn Độ đang có quan điểm cứng rắn về lợi ích của chính mình, bao gồm cả sự phụ thuộc vào Nga về nguồn cung cấp quân sự và cơ hội kiềm chế lạm phát bằng cách mua dầu giảm giá của Nga. 

Ông Sibal cho biết, Hoa Kỳ cần Ấn Độ để đối trọng với Trung Quốc và sau những nỗ lực ban đầu nhằm gây áp lực buộc New Delhi phải tuân theo các chính sách của mình, giờ đây dường như đã chấp nhận quan điểm của Ấn Độ. Hoa Kỳ đã quyết định không áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Ấn Độ vì một thỏa thuận tên lửa mà nước này đã ký kết với Nga vào năm ngoái và thay vào đó đang theo đuổi các mối quan hệ mở rộng, bao gồm cả các thỏa thuận quốc phòng của chính họ.

Về quyết định của Nam Phi tham gia các cuộc tập trận quân sự với Nga và Trung Quốc, các nhà ngoại giao Mỹ và phương Tây đã bày tỏ sự báo động về cả thời gian và bản chất của các cuộc tập trận, họ cho rằng Nam Phi đang đi xa hơn sự trung lập đã tuyên bố của mình để đứng về phía Nga.

Các quan chức Nam Phi lưu ý rằng nước này cũng đã tham gia các cuộc tập trận với quân đội Mỹ vào năm ngoái. Nhưng những cuộc tập trận đó tập trung vào các phản ứng nhân đạo và thảm họa, một quan chức Mỹ  giấu tên nói. Cuộc tập trận Nga-Trung, bắt đầu từ thứ 24/2, liên quan đến khả năng tấn công của hải quân và có thể hình dung là nâng cao năng lực chiến đấu của hải quân Nga. Lực lượng Nga bao gồm một trong những tàu chiến hàng đầu của Moscow, Đô đốc Gorshkov, mà Nga cho biết được trang bị tên lửa siêu thanh Zircon mới được phát triển.

Kobus Marais, phát ngôn viên của đảng đối lập Liên minh Dân chủ Nam Phi, cảnh báo rằng Nam Phi có thể phải chịu trách nhiệm nếu tàu  Đô đốc Gorshkov sau đó được triển khai để bắn tên lửa vào Ukraine.

Cuộc tập trận diễn ra sau vụ cập cảng bí ẩn tại một cảng Nam Phi vào tháng 12 của một con tàu Nga, Lady R, đang chịu lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ vì được cho là đã tham gia vận chuyển vũ khí. Con tàu chở hàng đã bị từ chối cập cảng tại Cape Town, điểm đến ban đầu của nó, và thay vào đó, nó đi cách đó vài dặm đến một cảng nhỏ hơn ở Simon's Town, nơi người ta quan sát thấy nó đang dỡ hàng và sau đó chất lại các container dường như có nguồn gốc từ một địa điểm lưu trữ đạn dược của Nam Phi - theo Marais.

Chính phủ Mỹ đã gửi một cảnh báo chính thức tới chính phủ Nam Phi rằng bất kỳ thực thể nào tương tác với con tàu sẽ có nguy cơ bị trừng phạt thứ cấp, nhưng không nhận được phản hồi, quan chức Mỹ cho biết. Bộ Quốc phòng Nam Phi cho biết họ đang điều tra vụ việc.

Quan chức Mỹ nói: “Vị trí trung lập bề ngoài của họ, nói một cách dễ hiểu, ngày càng khó tin hơn”. Quan chức này cho biết, Mỹ đã đầu tư rất nhiều vào Nam Phi thời hậu phân biệt chủng tộc và là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất cũng như thị trường xuất khẩu lớn nhất của Nam Phi, và việc nước này gây nguy hiểm cho mối quan hệ với Washington là điều vô nghĩa.

Nhưng Nam Phi có lý do riêng để trung thành với Nga bất chấp rủi ro, người Nam Phi nói. Đảng Đại hội Dân tộc Phi cầm quyền được Liên Xô hậu thuẫn trong suốt nhiều thập kỷ sống lưu vong trong thời kỳ phân biệt chủng tộc, và nhiều nhân vật cấp cao nhất của đảng này đã được đào tạo ở Liên Xô, trong đó có Bộ trưởng Quốc phòng đầy quyền lực Thandi Modise.

Trên đường phố Soweto, khu định cư đô thị rộng lớn ở rìa Johannesburg, nơi từng là trung tâm phản kháng chế độ phân biệt chủng tộc, người dân nói rằng họ vẫn coi Nga là đồng minh. Elijah Ndlovu, 51 tuổi, đang thất nghiệp, cho biết: “Nga đã ở bên chúng tôi khi chúng tôi bị xiềng xích. “Chúng tôi không nói rằng Nga tốt khi hủy diệt Ukraine, nhưng nếu bạn hỏi chúng tôi đứng ở đâu trong cuộc chiến đó, chúng tôi phải thành thật. Chúng tôi không bao giờ có thể quay lưng lại với Nga”.

Shakes Matlhong, 33 tuổi, nói rằng sự hiểu biết của anh về cuộc xung đột còn mơ hồ nhưng anh từ lâu đã không ủng hộ Mỹ.

Ông nói: “Thái độ của châu Phi đối với cuộc chiến là Nga đang tự bảo vệ mình trước NATO. “Nga chưa bao giờ tham gia vào bất kỳ chủ nghĩa thực dân nào. Có thể Nga sai, nhưng thái độ của mọi người là do lịch sử quyết định”.

Liubov Abravitova, đại sứ Ukraine tại Nam Phi, nói rằng việc Nga không tham gia vào quá trình thuộc địa hóa châu Phi và Liên Xô ủng hộ nhiều phong trào giải phóng của lục địa Châu Phi là những điểm mà Tổng thống Putin khai thác trong thông điệp của mình. Bà thừa nhận cuộc đấu tranh khó khăn trong việc cố gắng giành được thiện cảm của người châu Phi vì Ukraine. Bà nói: “Lá bài duy nhất của Nga là họ chưa bao giờ xâm chiếm châu Phi. “Nhưng điều này cũng đúng với Ukraine”.

×