Về vấn đề này, PV Báo Dân Việt đã phỏng vấn TS Đinh Thị Chiến – Giảng viên Khoa Luật dân sự, ĐH Luật TP. HCM.

Theo bà, trong chính sách thực hiện Bảo hiểm thất nghiệp, việc chỉ chi trả trợ cấp thất nghiệp (TCTN) cho người thất nghiệp liệu có công bằng?

Tôi cho rằng, trước khi trả lời công bằng hay không, cần phải xem xét bản chất, mục đích của chế độ bảo hiểm thất nghiệp (BHTN). BHTN, như tên gọi của nó là nhằm bù đắp thu nhập cho người lao động khi gặp rủi ro về việc làm (thất nghiệp) và hỗ trợ họ tìm việc làm mới. Do vậy, không chỉ Việt Nam mà hầu hết các quốc gia trên thế giới đã quy định người lao động chỉ được hưởng TCTN khi thực sự thất nghiệp và phải đáp ứng đủ điều kiện của pháp luật.

BHTN là chế độ bảo hiểm chia sẻ rủi ro chứ không phải chế độ có đóng có hưởng. Cũng giống một số chế độ bảo hiểm mang tính chia sẻ rủi ro khác như: tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, ốm đau, hay bảo hiểm y tế... thì chỉ những người lao động gặp rủi ro (ốm đau, tai nạn) thì mới được hưởng chế độ. Chế độ BHTN chia sẻ rủi ro về việc làm giữa những người tham gia, người có việc làm chia sẻ với những người bị mất việc làm. Đó là ý nghĩa nhân văn của các chế độ bảo hiểm mang tính chia sẻ rủi ro này.

Nếu nhìn nhận chế độ BHTN ở góc độ này thì có lẽ câu hỏi liệu chỉ chi trả TCTN cho người thất nghiệp liệu có công bằng không sẽ không cần phải đặt ra nữa.

Tôi cho rằng nếu ai đóng BHTN cũng phải được hưởng TCTN thì không đúng bản chất của chế độ này và nguy cơ quỹ sẽ vỡ trận. Tuy nhiên, để khuyến khích người lao động tham gia BHTN trong thời gian dài mà chưa từng hưởng BHTN cho đến khi nghỉ hưu thì có thể nghiên cứu chi trả/thưởng cho họ một khoản tiền, mức cụ thể như thế nào cần có sự tính toán trên cơ sở cân đối quỹ BHTN.

Bà nhìn nhận thế nào về việc có một bộ phận lao động trục lợi để hưởng chính sách Bảo hiểm thất nghiệp?

Thực tế có một số trường hợp trục lợi BHTN. Sai phạm chủ yếu diễn ra là trường hợp nguời lao động có việc làm mới nhưng không khai báo, thỏa thuận với người sử dụng lao động không ký hợp đồng lao động, không đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp… để vẫn hưởng tiền trợ cấp thất nghiệp. Trong khi đó, nhiều người lao động khác chăm chỉ, làm việc cả đời để "không thất nghiệp" và vì thế cả đời họ không một lần hưởng BHTN cho tới lúc về hưu. Điều này dẫn tới một bộ phận người lao động cảm thấy bất công vì mình đóng nhiều mà không được hưởng.

Theo tôi, đối với vấn đề này cần tăng cường công tác quản lý Nhà nước để hạn chế và xử lý nghiêm minh các trường hợp trục lợi BHTN, thu hồi khoản tiền BHTN đã trục lợi. Chứ không phải vì sự vi phạm này mà lại chi trả BHTN cho tất cả những ai có đóng BHTN. Bởi lẽ, như tôi đã nói ở trên, bản chất của chế độ này là chia sẻ rủi ro, nếu ai đóng cũng hưởng thì không đúng với mục đích của chế độ và không đảm bảo tính khả thi của Quỹ BHTN.

Nếu chúng ta quản lý tốt và có truyền thông tốt để mọi người cùng hiểu ý nghĩa của chế độ này thì những người không bao giờ hưởng TCTN sẽ thấy mình là người may mắn. Theo tôi, để lựa chọn giữa việc làm ổn định, thu nhập tốt với thất nghiệp để hưởng trợ cấp với mức 60% mức lương đóng BHTN và hàng tháng phải đi trình diện thất nghiệp hàng tháng thì tôi nghĩ mọi người sẽ thích lựa chọn thứ nhất hơn.

Cần có giải pháp nào để khuyến khích người lao động thất nghiệp đi làm, sớm kết thúc thời kỳ hưởng TCTN, thưa bà?

Thực ra, trong các chế độ bảo hiểm xã hội thì mức trợ cấp thất nghiệp là thấp (60% mức lương đóng BHTN), vì mục đích của BHTN chỉ là "hỗ trợ" một phần cho lao động thất nghiệp, và khuyến khích họ quay lại thị trường lao động. Tuy nhiên, ở nước ta, mức trợ cấp này là cố định trong suốt thời gian thất nghiệp nên nhiều người đợi hưởng hết thời gian trợ cấp mới đi làm lại.

Có một giải pháp để khuyến khích người lao động sớm đi làm trở lại mà một số quốc gia đã áp dụng giảm dần mức hưởng trợ cấp thất nghiệp theo thời gian thất nghiệp. Ví dụ nếu chỉ hưởng 3 tháng đầu, lao động được hưởng tỷ lệ là 60%; 3 tháng sau mức hưởng chỉ còn 55%; 3 tháng sau nữa tỷ lệ hưởng chỉ còn 50%... Việt Nam có thể tham khảo thêm cách làm này.

Bên cạnh đó, cần chú trọng hơn chế độ đào tạo nghề và giới thiệu việc làm cho người thất nghiệp. Pháp luật quy định, sau hai lần được giới thiệu việc làm phù hợp mà NLĐ không đi làm thì sẽ chấm dứt hưởng trợ cấp. Do vậy, nếu chúng ta thực hiện tốt giải quyết việc làm cho người thất nghiệp thì sẽ hạn chế tình được trạng thất nghiệp dài hạn. Chế độ đào tạo nghề hiệu qủa để giúp người thất nghiệp đáp ứng được nhu cầu của thị trường lao động cũng là một giải pháp.

Xin cảm ơn bà!

×