Bầu cử Tổng thống Mỹ: Cuộc đua độc nhất vô nhị, được chờ đón nhất hành tinh

Cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm nay giữa Tổng thống Donald Trump và ứng viên Joe Biden được nhiều người cho là "cuộc đua" quan trọng bậc nhất trong lịch sử nước Mỹ, thậm chí là cuộc tranh cử sống còn cho nước Mỹ.

Bầu cử Mỹ là sự kiện được cả thế giới chú ý, chờ đón.

Hệ thống bầu cử độc đáo của nước Mỹ

Bầu cử tổng thống Mỹ 2020 là cuộc tranh cạnh của 2 ứng viên Joe Biden (trái) của đảng Dân chủ và đương kim Tổng thống Donald Trump của Đảng Cộng hòa.

Bầu cử Tổng thống Mỹ diễn ra 4 năm 1 lần. Theo quy định ban hành ở Mỹ, ứng viên tổng thống phải là người trên 35 tuổi, sinh ra tại đất Mỹ và phải sống ở đất nước tối thiểu 14 năm. Bên cạnh đó, không ai được giữ chức vị Tổng thống quá hai nhiệm kỳ. Ngày bầu cử được ấn định theo luật Mỹ là ngày thứ Ba, sau ngày thứ Hai đầu tiên của tháng 11 (không tính ngày 1/11).

Bầu cử tổng thống Mỹ là một quá trình gián tiếp. Theo Hiến pháp, chỉ có đại cử tri đoàn mới có quyền bầu chọn tổng thống trực tiếp. Các thành viên trong đại cử tri đoàn cho mỗi tiểu bang được người dân tiểu bang đó chọn, và họ có quyền bầu cho bất cứ cá nhân nào, nhưng họ rất hiếm khi bầu cho những nhân vật khác người được chỉ định. Số phiếu được đếm và chứng nhận vào đầu tháng 1 năm sau. Người nào giành được trên nửa số phiếu đại cử tri sẽ là người thắng cuộc.

Người chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2020 dự kiến sẽ được nhậm chức vào ngày 20/1/2021.

Thách thức đầu tiên của ứng viên Tổng thống là phải cạnh tranh để trở thành người đại diện cho đảng Dân chủ hay đảng Cộng hoà, hai đảng lớn nhất tại Mỹ. Bên cạnh đó còn các đảng nhỏ khác là Cải cách, Xanh, Tự do...

Để vượt qua bước này, các ứng viên phải cạnh tranh gay gắt với đối thủ ở nội bộ đảng suốt thời gian từ tháng 1 đến tháng 6 của năm bầu cử. Các ứng viên thường đi khắp đất nước để vận động tranh cử.

Vì sao bầu cử Mỹ diễn ra vào thứ Ba tháng 11?

Việc lựa chọn thời gian bầu cử xuất phát từ bối cảnh nông nghiệp của nước Mỹ thế kỷ 19. Quốc hội Mỹ năm 1845 thông qua một đạo luật liên bang chỉ định thứ Ba sau thứ Hai đầu tiên của tháng 11 là ngày bầu cử tổng thống.

Nguyên nhân chọn ngày này xuất phát từ bối cảnh nông nghiệp của Mỹ thế kỷ 19. Trong những năm 1800, hầu hết công dân Mỹ là nông dân và sống xa nơi bỏ phiếu. Họ thường phải mất ít nhất một ngày để đến điểm bầu cử nên các nhà lập pháp cần phải tạo ra khoảng trống hai ngày để người dân di chuyển. 

Tổ chức vào dịp cuối tuần là bất hợp lý vì hầu hết mọi người đi nhà thờ vào Chủ nhật, còn thứ 4 là ngày họp chợ của nông dân. Vì vậy, thứ Ba là ngày thuận tiện nhất trong tuần để tổ chức bầu cử.

Ngoài ra, nước Mỹ chọn ngày thứ Ba sau ngày thứ Hai đầu tiên của tháng 11 để tránh cuộc bầu cử rơi vào ngày 1/11, trùng vào ngày Lễ các Thánh và ngày mà các thương lái tổng kết doanh thu, công việc từ tháng trước.

Tháng 11 được chọn vì đây là tháng nông nhàn. Nếu tổ chức vào mùa xuân và đầu mùa hè, cuộc bầu cử sẽ trùng với mùa gieo hạt. Vào cuối mùa hè và đầu mùa thu thì cuộc bầu cử sẽ trùng với mùa thu hoạch. Vì vậy, tháng 11 - thời điểm cuối thu sau khi nông dân đã thu hoạch xong và trước khi đón mùa đông khắc nghiệt là lựa chọn tốt nhất. 

Đại cử tri: "Đặc sản" của hệ thống bầu cử Mỹ

Khoảng 156 triệu cử tri Mỹ ngày 3/11 sẽ đi bỏ phiếu bầu tổng thống giữa hai ứng viên, Joe Biden của đảng Dân chủ và Donald Trump của đảng Cộng hòa, theo ước tính của Catalist. Tuy nhiên, chiếc ghế tổng thống Mỹ không tự động thuộc về người giành quá bán số phiếu phổ thông này, mà được định đoạt trong một cuộc họp của Cử tri đoàn, diễn ra vào ngày 14/12.

Đó là cuộc họp của Cử tri đoàn, với tổng cộng 538 đại cử tri, diễn ra tại tòa thị chính, văn phòng bầu cử, văn phòng thư ký bang của 50 bang trên khắp nước Mỹ. Số lượng đại cử tri của mỗi bang được phân bổ dựa trên quy mô dân số của bang đó, tương ứng số đại diện họ có trong 435 ghế hạ viện và 100 ghế thượng viện. Ba đại cử tri còn lại đến từ thủ đô Washington.

California là bang đông dân nhất nước Mỹ nên cũng có số lượng phiếu đại cử tri lớn nhất là 55. Một số bang khác có nhiều đại cử tri như Florida, Pensynvania, Ohio với trên 20 phiếu.

Người chiến thắng trong cuộc đua vào Nhà Trắng là người giành được tối thiểu 270 phiếu đại cử tri trong cuộc bỏ phiếu ngày 14/12. 

Tuy nhiên, các đại cử tri này không được bỏ phiếu bầu tổng thống theo ý thích của mình, mà phải tuân theo cam kết nghiêm ngặt được đưa ra trong quá trình lựa chọn đại cử tri.

Đại cử tri thường bỏ phiếu theo kết quả phiếu phổ thông của bang mình đại diện, nhưng cũng có những người không làm vậy. Họ được gọi là "đại cử tri bất tuân", nhưng trường hợp này rất hiếm khi xảy ra. Dù vậy, 29 bang và thủ đô Washington đã ra quy định riêng để ngăn chặn đại cử tri bất tuân. Theo đó, những đại cử tri bất tuân có thể bị truy tố hoặc phạt tiền nếu bỏ phiếu cho ứng viên trái với phiếu phổ thông của bang.

Lý do Mỹ định đoạt kết quả bầu tổng thống bằng hệ thống đại cử tri mà không dựa trên phiếu phổ thông bắt nguồn từ yếu tố lịch sử. Khi nước Mỹ giành độc lập, chiến dịch vận động và bỏ phiếu đồng loạt ở quy mô quốc gia gần như là điều không thể do khả năng truyền đạt thông tin thời đó còn thô sơ, cũng như sự ngờ vực giữa các bang, đảng phái và cả mối lo ngại về phổ thông đầu phiếu.

Những người soạn ra Hiến pháp năm 1787 của nước Mỹ bác bỏ cả hai cách thức bầu tổng thống là thông qua quốc hội (do nguyên tắc phân lập quyền lực) lẫn qua cách bầu trực tiếp của cử tri (do lo ngại người dân sẽ chỉ bầu cho ứng viên người địa phương và các bang lớn sẽ nắm vai trò thống trị).

Một yếu tố khác là các bang miền nam nước Mỹ rất ủng hộ hệ thống bầu tổng thống qua đại cử tri. Những nô lệ tại khu vực này không có quyền bỏ phiếu nhưng được tính bằng 3/5 người thường khi thống kê quy mô dân số của mỗi bang.

Ngày nay, hình thức bỏ phiếu cử tri đoàn vẫn được coi là cách hiệu quả, công bằng phản ánh lá phiếu phổ thông nhưng cũng đảm bảo các bang nhỏ không chịu thiệt thòi trong việc bầu chọn lãnh đạo mới của đất nước. 

Ví dụ, bang lớn nhất California chiếm 12,03% dân số nước Mỹ, nhưng cử tri đoàn gồm 55 đại cử tri của họ chỉ chiếm 10,22% số đại cử tri trên cả nước. Trong khi bang Wyoming có dân cư thưa thớt chỉ chiếm 0,18% dân số nước Mỹ nhưng họ có 3 phiếu đại cử tri, chiếm 0,56% tổng số đại cử tri Mỹ. Hệ thống đại cử tri cũng đồng nghĩa với việc một ứng viên muốn chiến thắng phải nhận được sự ủng hộ của các lá phiếu trên phạm vi cả nước chứ không chỉ tập trung ở những bang đông dân.

Khuynh hướng bỏ phiếu và các bang chiến trường

Ở Mỹ, việc bỏ phiếu không mang tính chất bắt buộc. Dựa vào xu hướng bỏ phiếu trong quá khứ, giới bình luận Mỹ gọi các tiểu bang có truyền thống bỏ phiếu cho đảng Cộng hòa là tiểu bang đỏ. Các tiểu bang có truyền thống bỏ phiếu cho đảng Dân chủ được gọi là tiểu bang xanh.

Các tiểu bang khác được gọi là tiểu bang nghiêng ngửa (bang lung lay) vì tính chất cạnh tranh cao và có thể ngả về đảng này hoặc đảng kia. Các tiểu bang này sẽ là chiến trường mà mỗi phe cố gắng xây dựng một liên minh để thắng.

Hiện bản đồ bầu cử đang dao động chưa từng thấy với các bang từng ủng hộ phe Dân chủ như Minnesota, đang bị cạnh tranh dữ dội bởi đảng Cộng hòa và các bang từng ủng hộ đảng Cộng hòa như Georgia, đang được đảng Dân chủ tập trung thu hút.

Các bang có xu hướng ủng hộ và nghiêng về đảng Cộng hòa gồm: Alabama (9 phiếu đại cử tri), Alaska (3 phiếu), Arkansas (6 phiếu), Arizona (11 phiếu), Idaho (4 phiếu), Indiana (11 phiếu), Kentucky (8 phiếu), Kansas (6 phiếu), Louisiana (8 phiếu), Mississippi (6 phiếu), Missouri (6 phiếu), Montana (3 phiếu), Nebraska (5 phiếu), Bắc Dakota (3 phiếu), Oklahoma (7 phiếu), Nam Dakota (3 phiếu), Nam Carolina (9 phiếu), Tennessee (11 phiếu), Tây Virginia (5 phiếu), Texas (38 phiếu), Utah (6 phiếu), Wyoming (3 phiếu).

Các bang có xu hướng ủng hộ đảng Dân chủ gồm: California (55 phiếu), Connecticut (7 phiếu), Colorado (9 phiếu), Delaware (3 phiếu), Hawaii (4 phiếu), Illinois (20 phiếu), Maryland (10 phiếu), Massachusetts (11 phiếu), New Jersey (14 phiếu), New Mexico (5 phiếu), New York (29 phiếu), Oregon (7 phiếu), Rhode Island (4 phiếu), Vermont (3 phiếu), Washington (12 phiếu), District of Columbia (3 phiếu). 

Các bang chiến trường gồm: Florida (29 phiếu đại cử tri), Georgia (16 phiếu), Iowa (6 phiếu), Maine (4 phiếu), Michigan (16 phiếu), Minnesota (10 phiếu), Nevada (6 phiếu), New Hampshire (4 phiếu), Bắc Carolina (15 phiếu), Ohio (18 phiếu), Pennsylvania (20 phiếu), Virginia (13 phiếu), Wisconsin (10 phiếu).

Tuy nhiên, theo các nhà phân tích, kết quả cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2020 sẽ được quyết định bởi 7 bang quan trọng nhất, với số cử tri đăng ký là gần 37 triệu người, chiếm 11% dân số. 

Các bang này gồm: Ohio, North Carolina, Arizona, Michigan, Wisconsin, Florida và Pennsylvania. 

Đây là những nơi được xem là tâm điểm trong cuộc chiến giành giật phiếu cử tri đoàn giữa Tổng thống Donald Trump và đối thủ Joe Biden. 

Thực hiện: Phương Dung

×