Có gì đặc biệt ở Hỏa Lò, Thư viện quốc gia... đang khiến giới trẻ "phát sốt", sùng sục kéo đến?

Bắt trend thần tốc, làm clip như… trailer "bom tấn"

Một bức thư thời bao cấp, một góc nhà giam đá vôi thời kháng chiến, hay một cặp vé tàu ghi mờ nét mực... Những thứ từng tưởng đã ngủ yên trong tủ lưu trữ hay sau tấm kính bảo tàng, nay bỗng sống lại trên mạng xã hội - nơi người trẻ thả tim, để lại lời xúc động và rủ nhau “phải đến tận nơi mới được”. Đó là khi những di tích lịch sử bắt đầu chuyển mình: không còn chỉ là điểm đến tham quan, mà hiện diện như một phần mạch sống văn hóa - được kể lại bằng ngôn ngữ của mạng xã hội, cú máy điện ảnh và cảm xúc đậm chất đương đại.

Một minh chứng rõ nét cho xu hướng này là video dài chưa đầy 50 giây giới thiệu Thư viện Quốc gia Việt Nam theo phong cách tóm tắt phim viễn tưởng. Đoạn clip nhanh chóng thu hút hơn 765.000 lượt xem và gần 20.000 lượt tương tác. Sự ngạc nhiên xen lẫn thích thú xuất hiện khi nhiều khán giả lần đầu chứng kiến hình ảnh một thư viện được thể hiện theo phong cách… “hack não”.

Sử dụng khung cảnh trích từ phim viễn tưởng “His Dark Materials” (Vật chất tối của ngài), video dẫn dắt người xem bằng hình ảnh một nhân vật dùng dao xé rách không gian - một “motif” quen thuộc của thể loại khoa học giả tưởng. Thay vì tiếp tục vào thế giới giả tưởng, đoạn clip bất ngờ chuyển cảnh sang không gian Thư viện Quốc gia với hành lang cao vút, giá sách đồ sộ, ánh sáng dịu và nhạc nền dồn dập. Giọng đọc đều đều quen thuộc với cộng đồng yêu thích các clip tóm tắt phim tiếp tục cất lên, giới thiệu ngắn gọn, lôi cuốn về kho tài liệu, sách báo tại đây.

Sự bất ngờ không chỉ đến từ kỹ xảo dựng phim, mà nằm ở chính cách tiếp cận. Đoạn clip kết thúc bằng lời mời ghé thăm thư viện, ngắn gọn nhưng đủ sức gợi mở. Bằng phong cách kể chuyện bắt trend, gần gũi, đoạn video đã “đánh thức” hình ảnh thư viện vốn thường gắn với nét khuôn mẫu, trang nghiêm theo một cách đầy mới mẻ và lôi cuốn.

Từ việc sử dụng ngôn ngữ đời thường, hình ảnh bắt mắt đến giọng điệu thân thiện, gần gũi, thư viện từng bước phá bỏ định kiến rằng “nơi này chỉ dành cho học giả”. Video “mở cổng” là một bước tiếp theo, táo bạo hơn, mạnh mẽ hơn và hiệu quả hơn khi vừa giữ được cốt lõi của giá trị truyền thống, vừa nói bằng đúng “ngôn ngữ mạng” mà giới trẻ ngày nay quan tâm.

Không chỉ riêng Thư viện Quốc gia Việt Nam, thời gian qua, nhiều đơn vị văn hóa, bảo tàng, di tích cũng đang tích cực tìm kiếm phương thức tiếp cận mới. Trong môi trường truyền thông số, việc truyền tải tri thức và giá trị lịch sử đòi hỏi những cách thể hiện linh hoạt và sáng tạo.

Tọa lạc tại số 1 phố Hỏa Lò, phường Trần Hưng Đạo, quận Hoàn Kiếm (Hà Nội), Di tích Nhà tù Hỏa Lò là minh chứng lịch sử sống động về tinh thần kiên cường, bất khuất của các chiến sĩ cách mạng trong thời kỳ đấu tranh giành độc lập dân tộc. Với mục tiêu lan tỏa sâu rộng giá trị của Di tích, công tác truyền thông luôn được đơn vị quản lý chú trọng triển khai bằng nhiều hình thức sáng tạo, hiệu quả.

Fanpage chính thức “Di tích Nhà tù Hỏa Lò - Hoa Lo Prison Relic” là kênh thông tin chủ lực, nổi bật với phong cách truyền thông gần gũi, hiện đại và đặc biệt luôn “bắt trend” nhanh nhạy. Những xu hướng mạng xã hội thịnh hành, từ các ngày lễ lớn ở trong nước và quốc tế, các chủ đề đang “nóng” trên mạng xã hội cho đến các nội dung mang màu sắc Gen Z đều được sáng tạo lại theo cách rất riêng, mang hơi thở thời đại nhưng vẫn giữ vững giá trị lịch sử.

Song song đó, đơn vị sản xuất các ấn phẩm truyền thông ấn tượng như poster, clip animation quảng bá chương trình “Đêm thiêng liêng”, đồng thời khai thác hiệu quả các nền tảng mạng xã hội hiện đại như Instagram, Threads, Spotify và website chính thức - mở rộng khả năng tiếp cận với khán giả đa nền tảng.

Không phải ngẫu nhiên mà fanpage “Di tích Nhà tù Hỏa Lò - Hoa Lo Prison Relic” trở thành điểm dừng chân quen thuộc trên dòng thời gian của hàng trăm nghìn người trẻ. Những dòng trạng thái, những câu chuyện được chia sẻ tại đây luôn mang trong mình giọng điệu trìu mến của quá khứ, gợi mở một không gian đối thoại thay vì áp đặt, một nhịp cầu kết nối lịch sử với hiện tại thông qua cảm xúc và sự đồng cảm.

Ngôn ngữ là yếu tố then chốt tạo nên sức hút đặc biệt ấy. Một dòng chữ như “Đi Hỏa Lò gì chưa người đẹp?” với cách xưng hô thường thấy trong các cuộc trò chuyện mạng xã hội, tưởng như không liên quan đến một nơi ghi dấu những trang sử bi tráng, vậy mà lại được sử dụng rất đúng “liều lượng”, khiến Hỏa Lò trở nên mềm mại và gần gũi hơn với công chúng trẻ. Sự mềm hóa ngôn ngữ ấy tiếp tục được đẩy xa hơn với một bài đăng khác, nơi fanpage khéo léo đưa vào hình ảnh văn hóa dân gian với câu: “phiên chợ xa, phải đi bằng đò sao tới giờ chưa đi Hỏa Lò vậy em…”.

Không dừng lại ở việc “chơi chữ”, fanpage còn không ngần ngại áp dụng công nghệ để khiến câu chuyện lịch sử trở nên sinh động. Trong một bài đăng trưng bày tài liệu của Nhà tù Côn Đảo, Hỏa Lò chọn cách hiển thị thông điệp theo phong cách… AirDrop: “Nhà tù Côn Đảo muốn chia sẻ một tài liệu”. Một dòng thông báo tưởng chừng chỉ xuất hiện khi chia sẻ ảnh hay video trên iPhone nay được tái hiện giữa một không gian lịch sử, tạo nên sự bất ngờ thú vị.

Từ những dòng chữ đậm chất mạng xã hội đến việc đưa công nghệ số vào cách kể chuyện lịch sử, fanpage Nhà tù Hỏa Lò đang chứng minh rằng: lịch sử không nhất thiết phải khô cứng hay xa cách. Khi được kể bằng một ngôn ngữ phù hợp, những câu chuyện xưa cũ có thể chạm vào cảm xúc của người hiện đại - đặc biệt là thế hệ trẻ, vốn luôn cần một lý do để dừng lại giữa muôn vàn thông tin đang trôi.

Gìn giữ giá trị văn hóa, mở ra cơ hội kinh tế cho ngành công nghiệp văn hóa

Trong dòng chảy ấy, nơi Thư viện Quốc gia chọn cách “thắp đèn” cho tri thức bằng triển lãm đậm chất nghệ thuật, Nhà tù Hỏa Lò biến lịch sử thành những mẩu chuyện đồng cảm và gần gũi, thì Văn Miếu - Quốc Tử Giám cũng không đứng ngoài cuộc. Di tích gắn liền với truyền thống hiếu học ngàn đời đang cho thấy một diện mạo mới: sinh động, hài hước và sẵn sàng "bắt sóng" với thế hệ trẻ.

Fanpage chủ động “bắt trend” nghỉ hè của học sinh bằng loạt hình minh họa sống động. Những câu thoại như “Khối nghỉ hè đang chuẩn bị bước vào giai đoạn càn quét!” hay “Khối Giáo dục Di sản Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã sẵn sàng tác chiến!” mang đến cảm giác dí dỏm, gần gũi mà không làm mất đi tính định hướng giáo dục.

Văn hóa không đứng ngoài dòng chảy công nghệ. Các thiết chế văn hóa, bao gồm: di tích, bảo tàng, thư viện không còn chỉ là những công trình được gìn giữ bằng đá và gỗ, mà cần được tiếp tục sống bằng sự tương tác với cộng đồng. Từ góc nhìn văn hóa học, sự chuyển mình ấy là một nỗ lực định vị lại vai trò của di sản trong đời sống đương đại, đưa di sản từ nơi tôn nghiêm, tĩnh lặng bước ra nhịp sống thường ngày - nơi những câu chuyện cũ được kể lại bằng lối diễn đạt mới, cảm xúc mới.

Chia sẻ với Dân Việt, PGS.TS Phạm Ngọc Trung - Nguyên Trưởng khoa Văn hóa và Phát triển, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết: “Trong thời đại hội nhập và phát triển công nghệ, mạng xã hội là phương tiện truyền thông mạnh mẽ, giúp di tích, hiện vật tiếp cận nhanh chóng với công chúng toàn cầu. Một bức ảnh di tích đăng trên Facebook, Instagram… có thể lan tỏa tức thì, vượt qua mọi giới hạn về không gian và ngôn ngữ. Những chi tiết về kiến trúc, hoa văn, lịch sử… được người dùng khám phá, cảm nhận và lan truyền theo nhiều cách khác nhau. Các đơn vị như Thư viện Quốc gia, Nhà tù Hỏa Lò, Văn Miếu - Quốc Tử Giám… đang có những bước đi tích cực nhằm tiếp cận gần hơn với công chúng.

Từ góc nhìn của công nghiệp văn hóa - một lĩnh vực đang được khuyến khích phát triển ở Việt Nam, các hoạt động truyền thông này có thể trở thành nền tảng cho những mô hình sản phẩm sáng tạo mới. Khi một video kể chuyện về một hiện vật được hàng chục nghìn lượt chia sẻ, điều đó không dừng lại ở hiệu ứng thị giác. Nó có thể dẫn đến nhu cầu thực tế: tới tận nơi, tận mắt, tận tay chạm vào ký ức. Và từ đó, mở ra không gian cho sản phẩm lưu niệm, tour trải nghiệm, hay những hình thức tương tác đa phương tiện gắn với di tích.

Liệu việc sử dụng biểu cảm hài hước, nhạc nền thời thượng có khiến ý nghĩa lịch sử bị biến dạng? Đây là câu hỏi không dễ trả lời, nhưng lại rất cần được đặt ra một cách tỉnh táo. Điều quan trọng là phải giữ được tinh thần cốt lõi của di tích trong mỗi câu chuyện kể. Không phải cứ cổ kính, nghiêm trang mới là đúng. Nhưng nếu mọi thứ chỉ dừng ở gây cười hay tạo hiệu ứng lan truyền, thì rất có thể, di sản sẽ lại bị lướt qua trong vô thức.”

PGS.TS cũng cho rằng, ranh giới giữa sáng tạo và thương mại hóa trong không gian di sản cần được nghiên cứu kỹ lưỡng. Nếu làm tốt, sáng tạo sẽ gắn liền với giá trị văn hóa, đồng thời mở ra cơ hội kinh tế từ công nghiệp văn hóa.

Ông bày tỏ niềm kỳ vọng lớn lao vào thế hệ những người làm truyền thông và sáng tạo nội dung văn hóa hiện nay: “Trước kia, việc tổ chức triển lãm hay thực hiện các hoạt động văn hóa đều phải trải qua nhiều khâu xin phép và kiểm duyệt rất nghiêm ngặt. Thế nhưng giờ đây, chỉ với một chiếc điện thoại và mạng xã hội, nội dung có thể được lan tỏa rộng rãi, chân thực hơn bao giờ hết. Tôi hy vọng rằng những người làm truyền thông ngày nay sẽ trở thành cầu nối vững chắc giữa quá khứ, hiện tại và tương lai, đồng thời kết nối Việt Nam với bạn bè quốc tế.”

×