Dấu ấn người Việt với công trình Phủ Toàn quyền Đông Dương

Khi người Việt đặt dấu ấn trong “trái tim quyền lực” của Đông Dương thuộc địa

Khi Paul Doumer nhậm chức Toàn quyền Đông Dương vào đầu năm 1897, ông được người tiền nhiệm Armand Rousseau cho biết rằng tòa nhà dành cho toàn quyền, tức lãnh sự quán xây dựng tại khu nhượng địa ven sông Hồng, không xứng với người đại diện của Pháp.

Trong thời gian này, kiến trúc sư Henri Vildieu đang giữ chức Chánh Sở Công trình dân dụng (Service des Bâtiments civils) Bắc Kỳ và thực hiện hàng loạt bản vẽ các công trình dự kiến xây dựng tại thuộc địa bằng vốn công trái. Ý tưởng của Vildieu là xây dựng các công trình ở nhiều nơi trong thành phố Hà Nội thay vì tập trung về một khu như mong muốn của Paul Bert.

Mùa hè năm 1895, Vildieu đưa ra đề xuất về quy hoạch và kiến trúc Phủ Toàn quyền. Công trình dự kiến được xây dựng ở rìa thành phố, trong một khuôn viên cạnh Vườn Bách thảo và có quy mô đồ sộ. Tuy nhiên, do muốn ưu tiên những dự án cần kíp hơn, Paul Doumer đã trì hoãn việc thi công công trình này.

Phủ Toàn quyền được chính thức xây dựng trong các năm 1900 - 1907 và được cải tạo nhiều lần theo sở thích của mỗi viên Toàn quyền. Quá trình cải tạo đó ghi dấu ấn của nhiều người Việt, trong đó nổi bật là kiến trúc sư Nguyễn Cao Luyện và họa sĩ Nguyễn Gia Trí.    

Nguyễn Cao Luyện – Nguyễn Gia Trí: Hai bàn tay Việt trong dinh thự của người Pháp

Kiến trúc sư Nguyễn Cao Luyện (1907-1987) là sinh viên khóa 1928-1933 của Trường Mỹ thuật Đông Dương. Sau khi tốt nghiệp, ông được học bổng sang tu nghiệp tại Pháp. Ông thực tập ở xưởng của kiến trúc sư Le Corbusier, rồi tiếp tục chuyển sang xưởng của kiến trúc sư Auguste Perret. Ông là một trong những người Việt đầu tiên mở văn phòng kiến trúc tại Hà Nội, trụ sở ban đầu ở phố Takou (Hàng Cót), sau dời về phố Borgni Desbordes (Tràng Thi).

Kiến trúc sư Nguyễn Cao Luyện đã thiết kế Trường tư thục Thăng Long, trại trẻ mồ côi ở Tông, nhà thờ Hải Phòng và nhiều biệt thự tại Hà Nội. Văn phòng kiến trúc của ông và cộng sự cũng thực hiện một số dự án liên quan đến các công trình của Pháp tại Hà Nội như cải tạo phòng ăn và phòng ngủ tại Dinh Thống sứ Bắc Kỳ, thiết kế ban đầu của nhà bia Alexandre de Rhodes.

Những năm 1940, Toàn quyền Jean Decoux nhận thấy cần phải hiện đại hóa không gian làm việc. Phủ Toàn quyền đã ký hợp đồng với kiến trúc sư Nguyễn Cao Luyện để cải tạo phòng làm việc của Toàn quyền với chi phí hơn 3.000 đồng Đông Dương. Theo thiết kế ban đầu, kiến trúc và nội thất của Phủ Toàn quyền đều theo phong cách Pháp. Sau quá trình cải tạo dưới bàn tay của kiến trúc sư Nguyễn Cao Luyện, phòng làm việc của người đứng đầu thuộc địa đã có thêm một số tác phẩm nghệ thuật và đồ nội thất địa phương.

Họa sĩ Nguyễn Gia Trí (1908-1993) quê ở xã Trường Yên, huyện Chương Mỹ, Hà Nội. Ông tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Đông Dương năm 1936, là một trong những họa sĩ tên tuổi thời kỳ đầu của Việt Nam cùng với Tô Ngọc Vân, Nguyễn Tường Lân, Trần Văn Cẩn.

Ngày 28/6/1944, một hợp đồng gồm 13 điều đã được ký kết tại Hà Nội giữa họa sĩ Nguyễn Gia Trí và ông J. Cousin, Tổng thanh tra Tài chính, Quyền Phó Toàn quyền Đông Dương. Theo đó, họa sĩ Nguyễn Gia Trí chịu trách nhiệm thực hiện bức bình phong sơn son thếp vàng chủ đề Từ Thức gặp tiên, kích thước 3mx4m50. Thời gian chế tác bức bình phong là 3 năm tính từ ngày 1/4/1944. Một hội đồng gồm 3 thành viên do Toàn quyền chỉ định sẽ phụ trách nghiệm thu sản phẩm.

Vàng lá dùng để chế tác bức bình phong được bảo quản trong két sắt do Phủ Toàn quyền thuê tại Ngân hàng Đông dương. Việc lấy vàng lá ra khỏi két phải được sự đồng ý của một viên chức người Pháp do Toàn quyền chỉ định.  

Theo quy định trong hợp đồng, Phủ Toàn quyền thanh toán cho họa sĩ Nguyễn Gia Trí 2.500 đồng Đông Dương mỗi quý, bao gồm tiền công cho họa sĩ và tiền lương cho nhân công thuê ngoài. Tuy nhiên, Phủ Toàn quyền giữ lại 400 đồng ký quỹ. Đồng thời, số tiền này có thể dao động theo thời giá và tiến độ công việc.

Công việc chế tác bức bình phong được thực hiện bình thường cho đến ngày 9/3/1945 khi Nhật đảo chính Pháp. Phủ Toàn quyền Đông Dương dự kiến bán đấu giá bức bình phong dang dở cùng nguyên vật liệu để nộp vào ngân sách. Tuy nhiên, ý đồ này có lẽ không thực hiện được.

Ngày 10/10/1954, Việt Minh tiếp quản Thủ đô, dinh toàn quyền trở thành Phủ Chủ tịch từ đó đến nay. Tuy nhiên hàng rào và cổng có sự thay đổi, cổng trông ra quảng trường có mái cong trổ 3 cửa ra vào bị dỡ bỏ, hiện chỉ còn lại cổng chính và cổng nhỏ có mái ở đầu đường Hoàng Hoa Thám.

×