Có thể nói, các biện pháp trừng phạt của phương Tây đã phá vỡ gần như mọi bộ phận trong hệ thống tài chính của Nga, nhưng có một ngoại lệ lớn. Hệ thống thanh toán trong nước tiếp tục hoạt động trơn tru, dù Visa và Mastercard rút khỏi dịch vụ vào đầu tháng 3.

Trong khi việc rút lui khỏi Nga của những gã thẻ bài khổng lồ được nhiều người ở phương Tây coi là một động thái quan trọng, nhưng trên thực tế là không có gì khác nhiều. Sau ngày 10/3, hàng chục nghìn người Nga ở nước ngoài nhận ra rằng thẻ của họ đã bị khóa. Thẻ vẫn hoạt động ở Nga, nhưng những người vẫn ở nhà không thể đặt hàng bất cứ thứ gì từ các cửa hàng trực tuyến quốc tế và thanh toán cho các dịch vụ nước ngoài. Nhưng hầu hết người tiêu dùng Nga không bao giờ mất khả năng sử dụng thẻ Mastercard và Visa của họ để thanh toán cho mọi thứ trong nước.

Theo Nilson Report, một ấn phẩm thương mại, có khoảng 197 triệu thẻ Mastercard hoặc Visa ở Nga vào cuối năm 2020. Nhưng đằng sau hậu trường, thẻ không dựa vào hệ thống mạng của Hoa Kỳ để xử lý thanh toán ở Nga. Trong nhiều năm, họ đã sử dụng một hệ thống cây nhà lá vườn do ngân hàng trung ương Nga giám sát.

Đó là Hệ thống thẻ thanh toán quốc gia National Payment Card System Joint Stock Company (NSPK JSC) - được biết đến với tên viết tắt là NSPK - điều hành hệ thống tài chính làm cơ sở cho các giao dịch thẻ ở Nga (được thành lập vào ngày 23/7/2014), ngay cả đối với các thẻ mang biểu tượng Visa và Mastercard đều dùng được.

Hệ thống này là một phần trong nỗ lực kéo dài 8 năm của Moscow nhằm cách ly nền kinh tế Nga khỏi áp lực tài chính của phương Tây. Điện Kremlin cũng đã tích cực quảng bá công ty thẻ thanh toán riêng của Nga, có tên Mir được xây dựng trên cơ sở hạ tầng của NSPK. Hơn 100 triệu thẻ Mir đã được phát hành kể từ khi ra mắt vào năm 2015, theo trang web của Mir.

Như vậy, khả năng phục hồi của hệ thống thanh toán của Nga là một chiến thắng hiếm hoi của Tổng thống Vladimir Putin trong cuộc chiến tài chính với phương Tây. Nga đã thất bại trong việc phá bỏ sự phụ thuộc vào hàng nhập khẩu của phương Tây, khiến nước này đang rất cần các bộ phận quan trọng để sản xuất. Trước chiến sự, Nga đã tích lũy 630 tỷ USD dự trữ để đảm bảo có thể bảo vệ đồng rúp, nhưng nỗ lực đó đã bị hủy hoại khi Mỹ và Liên minh châu Âu đóng băng tài sản của ngân hàng trung ương Nga.

Alma Obayeva, người đứng đầu Hội đồng Thanh toán Quốc gia, một hiệp hội thương mại của Nga cho biết: "Sự rút lui của Visa và Mastercard đã gây ra một hậu quả lớn cho người Nga: "Trong nhiều trường hợp, thẻ của họ giờ không hoạt động ở nước ngoài. Mạng thanh toán Mir chỉ mở rộng đến một số quốc gia nhỏ ngoài Nga, hầu hết là các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ".

Các quan chức Nga đã đàm phán trong những ngày gần đây để mở rộng nó sang Venezuela và Iran, theo báo cáo từ hãng thông tấn nhà nước TASS. Một số ngân hàng Nga cho biết họ đang tìm hiểu quan hệ đối tác với UnionPay của Trung Quốc để phát hành thẻ mà khách hàng của họ có thể sử dụng rộng rãi hơn.

Tuy nhiên, việc người Nga không thể sử dụng thẻ để rút tiền mặt hoặc mua hàng ở nước ngoài lại phù hợp với mục tiêu của Điện Kremlin là giữ tài sản ở trong nước. Một số người Nga đã bỏ trốn cho biết việc cắt đứt Visa và Mastercard đã rơi vào tầm tay tính toán của Tổng thống Putin.

Trong một cuộc họp vào cuối tháng 2 để thảo luận về các lệnh trừng phạt tiềm năng của Nga, giám đốc điều hành của Visa, Mastercard và các công ty thanh toán khác đã nói với các quan chức Bộ Tài chính Mỹ rằng, việc cấm các mạng thanh toán của Mỹ xử lý các giao dịch ngân hàng của Nga sẽ không đặc biệt đau đớn, theo những người quen thuộc với vấn đề này. Họ nói rằng các biện pháp trừng phạt sẽ chỉ đơn giản là thúc đẩy nhiều giao dịch hơn đối với hệ thống Mir.

Có thể thấy, nhiều quốc gia đã phát triển cơ sở hạ tầng thanh toán của riêng mình, hạn chế ảnh hưởng của thẻ Visa và Mastercard, đồng thời hạn chế khả năng Hoa Kỳ ảnh hưởng đến hành vi thanh toán của các quốc gia thông qua các lệnh trừng phạt nhắm vào hệ thống ngân hàng của họ.

UnionPay thuộc sở hữu nhà nước của Trung Quốc xử lý hầu hết các giao dịch nội địa trên thẻ do các ngân hàng Trung Quốc phát hành. Thổ Nhĩ Kỳ và Ấn Độ đã bắt đầu mạng lưới của riêng họ trong những năm gần đây để loại bỏ các ngân hàng của các quốc gia này khỏi Visa và Mastercard.

Nga đã cố gắng giảm bớt tính dễ bị tổn thương trước áp lực tài chính của phương Tây, sau khi nước này bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt liên quan đến việc sáp nhập Crimea vào năm 2014.

Visa và Mastercard vào thời điểm đó chiếm gần như toàn bộ hoạt động của mạng lưới thẻ ở Nga. Mạng của họ đóng vai trò như một liên kết giữa người bán và ngân hàng phát hành thẻ ghi nợ và thẻ tín dụng, đồng thời họ xử lý việc định tuyến các giao dịch thẻ.

Vào tháng 3 năm 2014, hàng trăm nghìn người Nga phát hiện ra rằng thẻ của họ đã trở nên vô dụng chỉ sau một đêm. Các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ đối với Crimea đã khiến Visa và Mastercard chặn các dịch vụ của một số ngân hàng có liên quan đến các cộng sự của Putin.

Đối với các quan chức Nga, động thái này làm nổi bật một lỗ hổng. Trong vòng vài tháng, Putin đã ký luật thành lập NSPK. Một sửa đổi sau đó của luật đã buộc Visa và Mastercard phải chuyển quá trình xử lý các giao dịch sang NSPK. Hai công ty Mỹ lúc đầu phản đối luật và đề nghị họ có thể rời khỏi Nga. Nhưng đến đầu năm 2015, cả hai đã đồng ý sử dụng hệ thống của NSPK.

Cuối năm đó, NSPK ra mắt Mir. Tên này có nghĩa là cả "thế giới" và "hòa bình" trong tiếng Nga. Nó được chọn sau một cuộc thi đặt tên trên internet, trong đó một số lựa chọn thay thế bị từ chối là "Kometa" (Sao chổi) và "Patriot (Yêu nước)".

Ban đầu, người Nga không thấy có lý do gì để hoán đổi thẻ mang thương hiệu Visa và Mastercard của họ cho thẻ Mir. Sau đó, Điện Kremlin "đặt ngón tay cái lên bàn cân".

Vào năm 2017, Nga đã thông qua luật yêu cầu các ngân hàng xử lý các khoản thanh toán hưu trí và tiền lương của nhân viên khu vực công như giáo viên và quân nhân phải cung cấp những khoản tiền đó thông qua thẻ Mir. Theo NSPK, việc sử dụng Mir tăng vọt, với lượng phát hành thẻ tăng lên 95 triệu vào cuối năm 2020 từ khoảng 2 triệu vào năm 2016, theo NSPK. Luật pháp cũng bắt buộc Mir phải được chấp nhận tại các điểm bán hàng được nhiều thương gia sử dụng.

NSPK đã đầu tư rất nhiều vào tiếp thị Mir, tài trợ cho đội tuyển bóng đá quốc gia Nga và thúc đẩy các ưu đãi như chương trình hoàn tiền.

Bằng cách tiếp quản quá trình xử lý thanh toán, NSPK đã trở thành nhà cung cấp tiền cho ngân hàng trung ương của Nga. Vào năm 2020, hệ thống thanh toán kiếm được 8,2 tỷ rúp lợi nhuận ròng, tương đương khoảng 87 triệu đô la theo tỷ giá hối đoái hiện tại, theo báo cáo hàng năm của NSPK.

Việc phát hành thẻ Mir đã bùng nổ trong những tuần gần đây sau khi các đại gia thẻ thanh toán nước ngoài rút lui. Công ty cho vay Rosbank của Nga đã báo cáo rằng nhu cầu đối với thẻ ghi nợ chạy trên mạng của Mir đã tăng hơn gấp đôi từ tháng 2 đến tháng 3 so với cùng kỳ năm ngoái. Obayeva nói: "Đơn giản là có một nhu cầu khổng lồ, điên cuồng về thẻ Mir; "Có một hàng đợi dài".

Huỳnh Dũng  -Theo Fnlondon

×