Tại cuộc họp về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội liên quan đến việc xây dựng Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam tuần trước, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã khái quát một cách sâu sắc những điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa tham vọng này. Đó là: Môi trường pháp lý minh bạch, hạ tầng hiện đại, nhân lực chất lượng cao, quản trị thông minh, và trên hết, tất cả phải “vượt trội so với các trung tâm tài chính hiện có trong khu vực và thế giới”.

Đây không chỉ là một mục tiêu chiến lược, mà còn là lời nhắc nhở sắc bén về tư duy thể chế: nếu không đổi mới một cách căn bản từ tư duy đến hành động, trung tâm tài chính quốc tế mãi chỉ là khái niệm trên giấy.

Việt Nam không phải quốc gia đầu tiên trong khu vực Đông Nam Á mơ tới một trung tâm tài chính quốc tế. Singapore đã thành công. Malaysia từng thử nghiệm với Kuala Lumpur Financial District. Thái Lan, Indonesia cũng có những nỗ lực rải rác. Vậy điều gì khiến Việt Nam khác biệt?

Câu trả lời có thể nằm ở thời điểm. Trong bối cảnh Việt Nam đã trở thành một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất châu Á, với thị trường chứng khoán lớn thứ nhì ASEAN, việc thiếu một trung tâm tài chính có vai trò điều phối, tích hợp và mở cửa quốc tế đang là điểm nghẽn lớn. Không gian chính sách đã chín muồi cho một bước nhảy về chất.

Thủ tướng nhấn mạnh yếu tố “phù hợp xu thế thế giới và điều kiện cụ thể Việt Nam”, cho thấy Chính phủ không đơn thuần sao chép mô hình Hồng Kông hay Dubai, mà đang tìm kiếm một giải pháp “may đo”. Đây là một bước tiến quan trọng trong tư duy chiến lược.

Ông đặt ra năm tiêu chí chính: Pháp lý cạnh tranh, hạ tầng hiện đại, nhân lực tinh hoa, vận hành chuyên nghiệp, quản trị thông minh. Đây là hệ tiêu chuẩn toàn diện, nhưng để triển khai cần xác định đúng “điểm đột phá”.

Trong bối cảnh hiện tại, thể chế vẫn là vấn đề cốt lõi. Nếu không cải cách mạnh mẽ về luật pháp, quy chế tài chính, ngoại hối, thuế quan, và trên hết là bảo đảm quyền tài sản cùng tự do sáng tạo kinh doanh, mọi nỗ lực về hạ tầng hay nhân lực đều sẽ rơi vào chiếc “lồng quy định” vốn đang ngày càng chật chội.

Một trung tâm tài chính quốc tế không thể hoạt động trong khung thể chế “bình thường”. Nó đòi hỏi “khoanh vùng luật pháp”, tương tự như cách Singapore từng làm với các khu vực tài chính đặc biệt, hay như Trung Quốc thiết kế các khu thí điểm tự do thương mại. Nếu Việt Nam muốn thành công, đây chính là lúc để dũng cảm thử nghiệm những mô hình chưa từng có trong tiền lệ pháp lý quốc gia.

Một điểm đáng chú ý trong phát biểu của Thủ tướng là nhấn mạnh “tự do đi lại, ra vào thuận tiện, có chính sách visa thuận lợi với những người cần khuyến khích”. Đây là một bước tiến lớn về nhận thức.

Một trung tâm tài chính quốc tế không chỉ thu hút dòng vốn, mà còn phải hút dòng người, đặc biệt là chuyên gia tài chính, luật sư quốc tế, nhà đầu tư mạo hiểm, và các doanh nhân toàn cầu. Họ sẽ không đến nếu bị trói buộc bởi các thủ tục visa rườm rà, các chính sách cư trú không minh bạch, hay hệ thống hạ tầng dịch vụ chưa phát triển.

Do đó, chính sách visa không còn là vấn đề “ngoại giao”, mà đã trở thành vấn đề kinh tế. Những nước như UAE, Qatar, Luxembourg đã chứng minh: Thị thực linh hoạt chính là chìa khóa mở cửa nền kinh tế tài chính toàn cầu.

Thủ tướng không quên nhấn mạnh “môi trường sống vượt trội, thuận lợi, an toàn”, đây không phải chi tiết phụ. Nhiều trung tâm tài chính thất bại không phải vì thiếu vốn hay thể chế, mà vì thiếu điều kiện sống đủ hấp dẫn với tầng lớp tinh hoa.

Singapore không chỉ có luật tài chính hiện đại, mà còn có hệ thống y tế - giáo dục - đô thị kiểu mẫu. Dubai không chỉ có tháp chọc trời, mà còn có cộng đồng quốc tế được bảo vệ bởi luật lệ rõ ràng. Việt Nam nếu muốn mời gọi thế giới, phải bắt đầu từ việc cải thiện điều kiện sống cho chính người dân mình, từ chất lượng không khí đến dịch vụ công, từ trường học quốc tế đến giao thông đô thị.

Đó là “hạ tầng mềm” nhưng lại quyết định yếu tố con người, vốn là trung tâm của mọi hoạt động tài chính.

Một trung tâm tài chính quốc tế còn đòi hỏi một tầm nhìn phát triển xuyên nhiệm kỳ. Nếu mọi điều chỉnh chính sách bị thay đổi theo chu kỳ hành chính hay xung đột lợi ích giữa các bộ ngành, sẽ rất khó để duy trì sự ổn định và hấp dẫn với nhà đầu tư quốc tế.

Do đó, cần có một thiết chế điều phối đủ quyền lực và độc lập, một “Ban Quản lý Đặc khu Tài chính” chẳng hạn, với quyền thử nghiệm chính sách, giám sát thi hành, tháo gỡ thể chế và bảo vệ sự đổi mới. Nếu xem đây là một “siêu dự án quốc gia”, Việt Nam cần một đầu mối có thể làm được những việc “phi thường” – như cách Ban Quản lý Thủ Thiêm từng mơ ước, nhưng chưa bao giờ được trao đủ quyền.

Trung tâm tài chính quốc tế, nếu thành công, không chỉ đóng góp hàng chục tỷ USD cho GDP quốc gia, mà còn có ý nghĩa biểu tượng lớn về vị thế Việt Nam trên bản đồ tài chính toàn cầu. Nó sẽ là bằng chứng cho năng lực thể chế, tầm nhìn hội nhập và năng lực cải cách của Nhà nước Việt Nam hiện đại.

Nhưng để điều đó trở thành hiện thực, cần vượt qua chính rào cản nội tại: sự e dè trước cái mới, sự trì trệ trong thực thi, và đặc biệt là nỗi sợ “mất kiểm soát” nếu luật chơi được thay đổi. Cải cách thể chế luôn là cuộc chiến với chính mình.

Phát biểu của Thủ tướng Phạm Minh Chính là một chỉ đạo có tầm chiến lược, thể hiện tầm nhìn “dám nghĩ lớn, hành động nhanh”. Tuy nhiên, khoảng cách từ lời nói đến hành động còn phụ thuộc vào năng lực tổ chức thực thi, vào tinh thần cải cách thể chế dứt khoát, và vào việc dám đặt niềm tin vào cái mới, vào sự cạnh tranh toàn cầu.

Chúng ta có thể xây dựng một trung tâm tài chính quốc tế nếu xác định đây không chỉ là công trình kinh tế, mà là biểu tượng cho tư duy cải cách, hội nhập và khát vọng nâng tầm quốc gia.

Việt Nam đã từng làm được điều không tưởng với đường dây 500kV, với nhà máy lọc dầu, với công nghiệp chế tạo. Vậy thì vì sao không thể tạo ra một Singapore mới, ngay trên quê hương mình?

×