NGUYỄN QUANG VĂN (Tập hợp từ các sử, sách viết về Tây Ninh, từ triều Nguyễn đến nay)
Thứ sáu, ngày 21/03/2025 10:25 GMT+7
Bình luận
0
Mỗi dinh đều đặt các chức lưu thủ, cai bạ, ký lục và các cơ, đội thuyền thuỷ bộ tinh binh và thuộc binh…”. Đất Tây Ninh lúc ấy thuộc huyện Tân Bình.
Đến năm 1757, việc xác lập địa giới vùng đất mới (Nam bộ ngày nay) cơ bản đã xong. Người Việt từ các miền xuôi lên vùng Tây Ninh khai hoang lập ấp ngày càng nhiều, nhất là sau khi quân đội nhà Tây Sơn đánh đuổi quân Nguyễn Ánh, chiến tranh liên miên khắp các dinh, trấn miền đồng bằng Gia Định.
Tháng 10 mùa đông năm Kỷ Hợi (1799), sau khi khôi phục được hầu hết đất Gia Định, Nguyễn Ánh cho sắp xếp lại các đơn vị hành chính và quốc phòng, thành lập đạo Quang Phong trên địa bàn Tây Ninh nay, thuộc dinh Phiên Trấn.
Đạo sở đặt tại thôn Cẩm Giang. Một số thôn cũng được thành lập như: Cẩm Giang Tây, Thạnh Đức, Thanh Phước, Bình Phú, Bình Tịnh (nay là An Tịnh). Đó chính là tổ chức hành chính đầu tiên có trên địa bàn Tây Ninh.
Đạo là một đơn vị hành chính khá đặc biệt và không bắt buộc (phải có) trong hệ thống hành chính thời nhà Nguyễn.
Đứng đầu đạo là Quản đạo, có trách nhiệm chủ yếu là việc coi giữ an ninh quốc phòng. Vì thế sau khi lên ngôi vua, các thôn của đạo Quang Phong đều được đặt thuộc tổng Bình Cách, huyện Thuận An, phủ Tân Bình. Lúc này, phủ Gia Định đã trở thành trấn Phiên An quản một phủ, bốn huyện và tám tổng.
Bản đồ An Nam đại quốc hoạ đồ của giám mục Jean Louis Taberd vẽ năm 1838 có đạo Quang Phong và Núi Chiêng (Bà Đen, tỉnh Tây Ninh ngày nay).
Mùa xuân năm Minh Mạng thứ 17 (1836), triều đình mở cuộc kinh lý Nam kỳ do hai quan khâm sai đại thần là Trương Đăng Quế và Trương Minh Giảng phụ trách.
Một trong hai mục tiêu của kinh lý này là đo đạc ruộng đất đã khai phá trên toàn miền đất mới. Mùa thu năm ấy (1836), căn cứ kết quả kinh lý mà triều đình cho lập phủ Tây Ninh. Phủ nằm về phía Tây Bắc thành Gia Định.
Phía Bắc giáp ranh giới Chân Lạp. Phía Nam đến giáp huyện Bình Dương phủ Tân Bình và huyện Cửu An, phủ Tân An. Phía Đông đến ranh giới huyện Bình Long, phủ Tân Bình. Phía Tây đến ranh giới nước Chân Lạp.
Phủ Tây Ninh có hai huyện Tân Ninh và Quang Hoá. Phủ lỵ đặt tại TP Tây Ninh hiện nay, đến năm 1838 cho xây thành phủ tại vị trí Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh ngày nay. Phủ kiêm lý (trực tiếp cai quản) huyện Tân Ninh. Thành huyện Quang Hoá đặt tại thôn Cẩm Giang, trên vị trí bảo Quang Hoá cũ (có từ năm 1824).
Ở chi tiết này, cả tác giả sách “Đại Nam nhất thống chí” và tác giả Nguyễn Đình Tư (bài Tây Ninh xưa và nay, Tạp chí Xưa Nay số 96, năm 2001) đều bị lầm lẫn. Đó là chi tiết: “huyện Quang Hoá ở về phía Tây Bắc phủ cách 29 dặm (khoảng 16 km)”. Cự ly thì đúng nhưng hướng thì sai. Thực tế huyện Quang Hoá (Cẩm Giang hiện nay) nằm ở hướng ngược lại, tức phía Đông Nam của phủ.
Thời Pháp thuộc, sau hoà ước Nhâm Tuất (1862), ngày 12.8 chính quyền thực dân lập lại phủ Tây Ninh. Phủ gồm 3 huyện: Tân Ninh, Quang Hoá, Bình Long.
Trước đó Bình Long thuộc phủ Tân Bình. Huyện Tân Ninh gồm 3 tổng: Hoà Ninh, Hàm Ninh, Mỹ Ninh với 27 làng. Huyện Quang Hoá gồm 2 tổng: Triêm Hoá, Giai Hoá với 26 làng. Ngày 3.2.1866, chính quyền Pháp giải thể 2 huyện Tân Ninh, Quang Hoá để lập hai Sở Thanh tra Tây Ninh và Quang Hoá. Huyện Bình Long đã giải thể và nhập về Sở Thanh tra Sài Gòn.
16.8.1867, Sở Thanh tra Quang Hoá đổi thành Sở Thanh tra Trảng Bàng. Bộ máy cai trị cũng được chuyển tới làng Gia Lộc.
5.6.1871, Sở TT Trảng Bàng bị giải thể, nhập với Sở Thanh tra Tây Ninh, trở thành một đơn vị hành chính mới có tên là hạt Tham biện Tây Ninh.
Đến ngày 20.12.1899, toàn quyền Đông Dương ban hành nghị định, kể từ ngày 1.1.1900, các hạt Tham biện ở Nam kỳ đều đổi thành tỉnh. Đơn vị hành chính tỉnh Tây Ninh xuất hiện từ đó đến ngày nay (theo Vương Công Đức trong “Trảng Bàng phương chí”. Còn theo Nguyễn Đình Tư, ông lại viết các Sở Thanh tra là Hạt Thanh tra; và Hạt Tham biện là Sở Tham biện).
Năm 1903, Pháp cho thành lập quận Trảng Bàng gồm 4 tổng: Hàm Ninh Hạ (6 làng), Mỹ Ninh (5 làng), Triêm Hoá (5 làng) và Giai Hoá (6 làng).
Đến năm 1930, lại lập thêm quận Thái Bình gồm 7 tổng Hoà Ninh (9 làng), Hàm Ninh Thượng (4 làng), Giai Hoá (6 làng) chuyển từ quận Trảng Bàng qua, Khán Xuyên (5 làng), Bang Chrum (2 làng); Tabel Jul (3 làng) và Chơn Bà Đen (4 làng). Năm 1942, quận Thái Bình đổi tên là Châu Thành.
Năm 1948, chính quyền lập thêm quận Gò Dầu Hạ, sau đó giải thể (9.1954), rồi lập lại (3.1955). Cho đến tháng 1.1957, các đơn vị hành chính tỉnh Tây Ninh gồm 3 quận: Châu Thành (6 tổng, 29 xã), Gò Dầu Hạ (có 3 tổng, 16 xã), Trảng Bàng (1 tổng, 7 xã).
Đến tháng 4.1959 lại chia quận Châu Thành làm hai quận: Phước Ninh và Phú Khương. Tháng 5.1959, đổi tên quận Gò Dầu Hạ và Trảng Bàng thành hai quận mới Hiếu Thiện và Khiêm Hanh. Tháng 7.1961 tách quận Khiêm Hanh, lập thêm quận Phú Đức.
Đến tháng 10.1963, tách quận Phú Đức (Trảng Bàng) về tỉnh Hậu Nghĩa, đổi lại tên cũ Trảng Bàng. Năm 1965 xoá bỏ cấp tổng; tới trước năm 1975, Tây Ninh còn 45 xã thuộc 4 quận: Hiếu Thiện, Khiêm Hanh, Phú Khương và Phước Ninh.
Về phía chính quyền cách mạng, kể từ sau Nam bộ kháng chiến ngày 23.9.1945 chính quyền cách mạng (vẫn tồn tại song song với các chính quyền thân Pháp, Mỹ) đã bãi bỏ cấp quận, cấp tổng. Về quy mô vùng, miền thì năm 1951, Xứ uỷ Nam bộ cho sáp nhập một số huyện của tỉnh Gia Định và Chợ Lớn vào Tây Ninh thành tỉnh Gia Định Ninh.
Thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh hôm nay.
Tháng 5.1951, huyện căn cứ địa Dương Minh Châu được thành lập gồm 5 xã, với dân số khoảng 10.000 người.
Năm 1950, thị xã Tây Ninh được thành lập trên cơ sở các xã khu vực tỉnh lỵ. Một số xã ở các huyện Trảng Bàng, Châu Thành cũng được nhập thành liên xã như: Đôn Thuận Lợi (từ Đôn Thuận và Thuận Lợi), Hảo Đước, Hoà Hội, Thái Bình thành xã Đước Hoà Bình.
Tháng 10.1954, Liên khu uỷ miền Đông lại quyết định tách Tây Ninh trở lại theo ranh giới cũ.
Năm 1956, khu vực các xã vùng Toà thánh Tây Ninh có đông chức sắc tín đồ đạo Cao Đài được thành lập huyện gọi là huyện Toà Thánh; có lúc huyện này sáp nhập với huyện Dương Minh Châu nhưng đến tháng 3.1961 lại tách ra, chính thức thành lập huyện Toà Thánh gồm 4 xã: Trường Hoà, Ninh Thạnh, Long Thành và Hiệp Ninh.
Cũng năm 1961, Ban Cán sự Bến Cầu được thành lập và đến đầu năm 1962, chính thức có thêm huyện Bến Cầu. Và huyện Gò Dầu thì tách khỏi Trảng Bàng.
Kể từ đây, chính quyền cách mạng có 5 huyện, một thị xã gồm: Trảng Bàng, Gò Dầu, Bến Cầu, Dương Minh Châu, Toà Thánh và thị xã Tây Ninh. Đến tháng 6.1972, huyện Tân Biên được thành lập gồm 5 xã: Hoà Hiệp, Sóc Thiết, Mỏ Công, Kà Tum và Tân Hưng.
Sau 30.4.1975, bộ máy hành chính tỉnh Tây Ninh được sắp xếp lại. Huyện Toà Thánh lấy tên theo tên quận cũ là huyện Phú Khương, đến 14.3.1979 lại đổi tên thành Hoà Thành. Toàn tỉnh có một thị xã và 7 huyện, 68 xã phường, thị trấn. Đến 13.5.1989 huyện mới Tân Châu được thành lập (tách ra từ 2 huyện Tân Biên và Dương Minh Châu).
Năm 2016, Tây Ninh tiếp tục xây dựng và khi cần thiết lập thêm các xã mới. Đến nay đã có một thành phố (đô thị loại 3), 8 huyện trong đó có 6 thị trấn (đô thị loại 5) và hai thị trấn vừa được công nhận đô thị loại 4 làm tiền đề để nâng cấp hai huyện lên thị xã. Tiến trình biến động các đơn vị hành chính, cụ thể hơn khi có dịp sẽ xin trở lại.
Nông dân Sơn La tích cực chuyển đổi số, nâng cao sản xuất, kết nối thị trường, nâng cao thu nhập, góp phần hoàn thành tiêu chí thu nhập trong xây dựng nông thôn mới.
Chia sẻ
Hình thức “phạt tiền thay cho phạt tù” trong một số tội danh kinh tế không chỉ linh hoạt mà còn phản ánh xu thế tư pháp hiện đại, giúp tăng tính phục hồi, giảm tải cho hệ thống nhà tù và tòa án; đồng thời khuyến khích người phạm tội khắc phục hậu quả và hợp tác với pháp luật.
Chia sẻ
Một giống mận đột biến từ vườn nhà, một hướng đi khác biệt theo tiêu chuẩn hữu cơ, cùng sự đồng hành của tín dụng “tam nông” từ Agribank – tất cả đã góp phần tạo nên thương hiệu mận hồng Sân Tiên – sản phẩm nông nghiệp đặc trưng đang vươn xa từ vùng đất Cù Lao Dung, TP Cần Thơ.
Chia sẻ
Cây cảnh có vẻ đẹp tuyệt vời này khiến nhiều người cảm thấy không chân thật. Mỗi chiếc lá nhỏ xanh mướt như một tác phẩm kỳ diệu của thiên nhiên.
Chia sẻ
Giá USD hôm nay 24/7 nối dài chuỗi giảm ba phiên giảm liên tiếp khi thị trường thận trọng trước thời hạn áp thuế quan đối ứng 1/8. Trong khi đó, tỷ giá "chợ đen" bán ra giảm 30 đồng về mức 26.430 đồng/USD.
Chia sẻ
V.League 2025/2026 chuẩn bị chứng kiến cuộc đua vô địch khốc liệt chưa từng có. Không chỉ các ông lớn như CLB CAHN, những tân binh như Ninh Bình FC cũng vung tiền chiêu mộ hàng loạt ngôi sao, tạo nên thế cạnh tranh đầy kịch tính.
Chia sẻ
Giá xăng dầu hôm nay ngày 24/7 trên các trang giao dịch dầu thô thế giới ghi nhận giá dầu bất ngờ tăng nhẹ sau nhiều phiên lao dốc.
Chia sẻ
Đức đã yêu cầu Mỹ đảm bảo chắc chắn về việc cung cấp hệ thống phòng không Patriot cho Ukraine. Trong một cuộc phỏng vấn với tạp chí Der Spiegel, Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius cho biết Washington phải đưa ra các cam kết ràng buộc và đẩy nhanh quá trình thay thế cho các quốc gia chuyển giao Patriot cho Kiev.
Chia sẻ
Sở Xây dựng TP. Huế thông báo về giá bán (tạm tính) nhà ở xã hội các khối nhà XH1 và XH4 tại khu phức hợp Thủy Vân.
Chia sẻ
Dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế) được công bố đang trở thành tâm điểm của giới chứng khoán, đặc biệt trong bối cảnh nhà đầu tư cá nhân chiếm hơn 80% giá trị giao dịch chứng khoán. Do đó, bất kỳ thay đổi nào trong cách tính thuế cũng sẽ ảnh hưởng đáng kể đến tâm lý và hoạt động giao dịch trên thị trường.
Chia sẻ
Thanh tra Chính phủ sẽ triển khai đợt thanh tra diện rộng các dự án chậm tiến độ, vướng mắc, có nguy cơ thất thoát, lãng phí theo chỉ đạo của Thủ tướng, với quy mô lên tới hàng nghìn tỷ đồng.
Chia sẻ
Sau cơn sốt đầu năm, thị trường đất nền quý 2/2025 bắt đầu hạ nhiệt rõ rệt cả về nguồn cung lẫn mức độ quan tâm, trong khi đó căn hộ chung cư vươn lên dẫn dắt xu hướng đầu tư mới.
Chia sẻ
Sau đây là thống kê học phí các trường đại học ở Hà Nội năm 2025-2026 nhằm giúp thí sinh có lựa chọn phù hợp khi đăng ký nguyện vọng đại học 2025.
Chia sẻ
Trong bối cảnh mới khi cả nước vận hành bộ máy chính quyền địa phương hai cấp, sáp nhập 3 tỉnh Bình Thuận, Đắk Nông, Lâm Đồng thành tỉnh Lâm Đồng mới, quy hoạch xã nông thôn mới đã không còn phù hợp và việc điều chỉnh quy hoạch đang được đặt ra.
Chia sẻ
Ngày còn bé, tôi không hiểu vì sao mỗi sáng ông tôi đều đứng nghiêm trang nhìn lên lá cờ trước hiên nhà, ánh mắt như đang trò chuyện với ai đó đã đi xa. Mãi đến sau này tôi mới biết: ông không chỉ nhìn lá cờ, ông đang nhìn về Tổ quốc.
Chia sẻ
Tối 23/7, đội tuyển U23 Việt Nam có buổi tập tại sân phụ tổ hợp Gelora Bung Karno, Jakarta (Indonesia) để chuẩn bị cho trận bán kết Giải vô địch U23 Đông Nam Á 2025 gặp U23 Philippines.
Chia sẻ
Vòng đàm phán hòa bình thứ ba giữa Nga và Ukraine tại Istanbul đã kết thúc. Các phái đoàn đã gặp nhau tại Cung điện Ciragan, phía châu Âu của eo biển Bosporus.
Chia sẻ
Thủ tướng Phạm Minh Chính vừa ký quyết định tổ chức lại Ban chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia, Ban chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai, Ủy ban quốc gia ứng phó sự cố, thiên tai và tìm kiếm cứu nạn thành Ban chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia.
Chia sẻ
Cơn bão số 3 (Wipha) đã gây ra những thiệt hại đáng kể về nông nghiệp và cơ sở hạ tầng tại tỉnh Ninh Bình, đặc biệt là ngành nuôi tôm và sản xuất giống. Theo báo cáo nhanh từ các địa phương, 1.886 ha nuôi tôm và sản xuất giống vùng ven biển đã bị ngập, gây thiệt hại nặng nề cho người dân.
Chia sẻ
Ông Mai Văn Chính - Phó Thủ tướng Chính phủ cùng đoàn công tác Trung ương đã về kiểm tra, chỉ đạo công tác ứng phó, khắc phục hậu quả lũ lụt trên địa bàn tỉnh Nghệ An.
Chia sẻ
Cô gái bị đâm tử vong trong đêm; tìm thấy thi thể người đàn ông nghi là tài xế xe ôm bị giết; kinh hoàng xe bán tải kiểm soát, đâm hàng loạt xe máy ở Khâm Thiên, Hà Nội... là những tin nóng 24 giờ qua.
Chia sẻ
Mưa lũ kinh hoàng gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản tại nhiều địa phương ở Nghệ An. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh Nghệ An đã phát đi “Lời kêu gọi” ủng hộ đồng bào bị thiệt hại do mưa lũ hoàn lưu bão số 3.
Chia sẻ
Áp thấp nhiệt đới đã mạnh lên thành bão, đi vào biển Đông thành cơn bão số 4, có tên quốc tế là CO MAY (Cỏ may). Đây là tên bão do Việt Nam đặt.
Chia sẻ
Chị Nguyễn Thị Hương, trú tại xã Việt Khê, thành phố Hải Phòng mới (sau khi sáp nhập thành công Hải Phòng với Hải Dương cũ) là một trong những hộ nông dân tiên phong đã mạnh dạn ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất trồng rau thuỷ canh, đưa nông sản sạch, chất lượng cao đến tay người tiêu dùng.
Chia sẻ
Mưa lũ tại Nghệ An đã làm có 3 người chết, 1 người mất tích, 4 người bị thương. Bên cạnh đó, có 417 căn nhà bị thiệt hại và 3.237 căn nhà bị ngập nước.
Chia sẻ
Đến với vùng núi cao Phja Oắc - Phja Đén của huyện Nguyên Bình (cũ) - vùng nguyên liệu trà của Cao Bằng, từ những lá trà xanh tươi mơn mởn, người dân đã sáng tạo, chế biến thành món búp trà xanh tẩm bột chiên giòn khiến thực khách ăn một lần nhớ mãi không quên.
Chia sẻ
Dưới cái nắng chói chang một ngày đầu tháng 7, trên những khung lồng đầy ắp cá to bự được nuôi dưỡng bởi dòng nước sông Đuống hiền hòa, người nông dân tỉnh Bắc Ninh (mới) đang bước vào một trong 2 vụ thu hoạch cá lồng quan trọng của năm.
Chia sẻ
Anh Hồ Chí Hiếu, ấp Bồ Nhòng, xã Thạnh Phú, huyện Cái Nước, (tỉnh Cà Mau cũ), nay là xã Lương Thế Trân (tỉnh Cà Mau sau sáp nhập) thành công với mô hình nuôi dúi. Anh Hồ Chí Hiếu bán dúi giống giá từ 1,8-2 triệu đồng/cặp, dúi thịt bán giá từ 600.000-800.000 đồng/kg.
Chia sẻ
Tôi biết ơn cách bố dạy dỗ mình.
Chia sẻ
Người có ngày sinh Âm lịch này có được thành công và giàu sang là nhờ sự nỗ lực, phấn đấu không ngừng nghỉ với lòng dũng cảm và trí tuệ “dẫn đầu”.
Chia sẻ
Tin tức 
Thế giới 
Nhà nông 
Hội và Cuộc sống 
Kinh tế 
Thể thao 
Văn hóa - Giải trí 
Xã hội 
Bạn đọc 
Nhà đất 
Media 
Chuyển động Sài Gòn 
Pháp luật 
Dân Việt trò chuyện 
Gia đình 
Đông Tây - Kim Cổ 
Hà Nội hôm nay 
Radio Nông dân 
Doanh nghiệp 
Đăng nhập
