Đăng nhập/ Đăng ký
| 
NGUYỄN QUANG VĂN (Tập hợp từ các sử, sách viết về Tây Ninh, từ triều Nguyễn đến nay)
Thứ sáu, ngày 21/03/2025 10:25 GMT+7
Bình luận
0
Mỗi dinh đều đặt các chức lưu thủ, cai bạ, ký lục và các cơ, đội thuyền thuỷ bộ tinh binh và thuộc binh…”. Đất Tây Ninh lúc ấy thuộc huyện Tân Bình.
Đến năm 1757, việc xác lập địa giới vùng đất mới (Nam bộ ngày nay) cơ bản đã xong. Người Việt từ các miền xuôi lên vùng Tây Ninh khai hoang lập ấp ngày càng nhiều, nhất là sau khi quân đội nhà Tây Sơn đánh đuổi quân Nguyễn Ánh, chiến tranh liên miên khắp các dinh, trấn miền đồng bằng Gia Định.
Tháng 10 mùa đông năm Kỷ Hợi (1799), sau khi khôi phục được hầu hết đất Gia Định, Nguyễn Ánh cho sắp xếp lại các đơn vị hành chính và quốc phòng, thành lập đạo Quang Phong trên địa bàn Tây Ninh nay, thuộc dinh Phiên Trấn.
Đạo sở đặt tại thôn Cẩm Giang. Một số thôn cũng được thành lập như: Cẩm Giang Tây, Thạnh Đức, Thanh Phước, Bình Phú, Bình Tịnh (nay là An Tịnh). Đó chính là tổ chức hành chính đầu tiên có trên địa bàn Tây Ninh.
Đạo là một đơn vị hành chính khá đặc biệt và không bắt buộc (phải có) trong hệ thống hành chính thời nhà Nguyễn.
Đứng đầu đạo là Quản đạo, có trách nhiệm chủ yếu là việc coi giữ an ninh quốc phòng. Vì thế sau khi lên ngôi vua, các thôn của đạo Quang Phong đều được đặt thuộc tổng Bình Cách, huyện Thuận An, phủ Tân Bình. Lúc này, phủ Gia Định đã trở thành trấn Phiên An quản một phủ, bốn huyện và tám tổng.
Bản đồ An Nam đại quốc hoạ đồ của giám mục Jean Louis Taberd vẽ năm 1838 có đạo Quang Phong và Núi Chiêng (Bà Đen, tỉnh Tây Ninh ngày nay).
Mùa xuân năm Minh Mạng thứ 17 (1836), triều đình mở cuộc kinh lý Nam kỳ do hai quan khâm sai đại thần là Trương Đăng Quế và Trương Minh Giảng phụ trách.
Một trong hai mục tiêu của kinh lý này là đo đạc ruộng đất đã khai phá trên toàn miền đất mới. Mùa thu năm ấy (1836), căn cứ kết quả kinh lý mà triều đình cho lập phủ Tây Ninh. Phủ nằm về phía Tây Bắc thành Gia Định.
Phía Bắc giáp ranh giới Chân Lạp. Phía Nam đến giáp huyện Bình Dương phủ Tân Bình và huyện Cửu An, phủ Tân An. Phía Đông đến ranh giới huyện Bình Long, phủ Tân Bình. Phía Tây đến ranh giới nước Chân Lạp.
Phủ Tây Ninh có hai huyện Tân Ninh và Quang Hoá. Phủ lỵ đặt tại TP Tây Ninh hiện nay, đến năm 1838 cho xây thành phủ tại vị trí Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh ngày nay. Phủ kiêm lý (trực tiếp cai quản) huyện Tân Ninh. Thành huyện Quang Hoá đặt tại thôn Cẩm Giang, trên vị trí bảo Quang Hoá cũ (có từ năm 1824).
Ở chi tiết này, cả tác giả sách “Đại Nam nhất thống chí” và tác giả Nguyễn Đình Tư (bài Tây Ninh xưa và nay, Tạp chí Xưa Nay số 96, năm 2001) đều bị lầm lẫn. Đó là chi tiết: “huyện Quang Hoá ở về phía Tây Bắc phủ cách 29 dặm (khoảng 16 km)”. Cự ly thì đúng nhưng hướng thì sai. Thực tế huyện Quang Hoá (Cẩm Giang hiện nay) nằm ở hướng ngược lại, tức phía Đông Nam của phủ.
Thời Pháp thuộc, sau hoà ước Nhâm Tuất (1862), ngày 12.8 chính quyền thực dân lập lại phủ Tây Ninh. Phủ gồm 3 huyện: Tân Ninh, Quang Hoá, Bình Long.
Trước đó Bình Long thuộc phủ Tân Bình. Huyện Tân Ninh gồm 3 tổng: Hoà Ninh, Hàm Ninh, Mỹ Ninh với 27 làng. Huyện Quang Hoá gồm 2 tổng: Triêm Hoá, Giai Hoá với 26 làng. Ngày 3.2.1866, chính quyền Pháp giải thể 2 huyện Tân Ninh, Quang Hoá để lập hai Sở Thanh tra Tây Ninh và Quang Hoá. Huyện Bình Long đã giải thể và nhập về Sở Thanh tra Sài Gòn.
16.8.1867, Sở Thanh tra Quang Hoá đổi thành Sở Thanh tra Trảng Bàng. Bộ máy cai trị cũng được chuyển tới làng Gia Lộc.
5.6.1871, Sở TT Trảng Bàng bị giải thể, nhập với Sở Thanh tra Tây Ninh, trở thành một đơn vị hành chính mới có tên là hạt Tham biện Tây Ninh.
Đến ngày 20.12.1899, toàn quyền Đông Dương ban hành nghị định, kể từ ngày 1.1.1900, các hạt Tham biện ở Nam kỳ đều đổi thành tỉnh. Đơn vị hành chính tỉnh Tây Ninh xuất hiện từ đó đến ngày nay (theo Vương Công Đức trong “Trảng Bàng phương chí”. Còn theo Nguyễn Đình Tư, ông lại viết các Sở Thanh tra là Hạt Thanh tra; và Hạt Tham biện là Sở Tham biện).
Năm 1903, Pháp cho thành lập quận Trảng Bàng gồm 4 tổng: Hàm Ninh Hạ (6 làng), Mỹ Ninh (5 làng), Triêm Hoá (5 làng) và Giai Hoá (6 làng).
Đến năm 1930, lại lập thêm quận Thái Bình gồm 7 tổng Hoà Ninh (9 làng), Hàm Ninh Thượng (4 làng), Giai Hoá (6 làng) chuyển từ quận Trảng Bàng qua, Khán Xuyên (5 làng), Bang Chrum (2 làng); Tabel Jul (3 làng) và Chơn Bà Đen (4 làng). Năm 1942, quận Thái Bình đổi tên là Châu Thành.
Năm 1948, chính quyền lập thêm quận Gò Dầu Hạ, sau đó giải thể (9.1954), rồi lập lại (3.1955). Cho đến tháng 1.1957, các đơn vị hành chính tỉnh Tây Ninh gồm 3 quận: Châu Thành (6 tổng, 29 xã), Gò Dầu Hạ (có 3 tổng, 16 xã), Trảng Bàng (1 tổng, 7 xã).
Đến tháng 4.1959 lại chia quận Châu Thành làm hai quận: Phước Ninh và Phú Khương. Tháng 5.1959, đổi tên quận Gò Dầu Hạ và Trảng Bàng thành hai quận mới Hiếu Thiện và Khiêm Hanh. Tháng 7.1961 tách quận Khiêm Hanh, lập thêm quận Phú Đức.
Đến tháng 10.1963, tách quận Phú Đức (Trảng Bàng) về tỉnh Hậu Nghĩa, đổi lại tên cũ Trảng Bàng. Năm 1965 xoá bỏ cấp tổng; tới trước năm 1975, Tây Ninh còn 45 xã thuộc 4 quận: Hiếu Thiện, Khiêm Hanh, Phú Khương và Phước Ninh.
Về phía chính quyền cách mạng, kể từ sau Nam bộ kháng chiến ngày 23.9.1945 chính quyền cách mạng (vẫn tồn tại song song với các chính quyền thân Pháp, Mỹ) đã bãi bỏ cấp quận, cấp tổng. Về quy mô vùng, miền thì năm 1951, Xứ uỷ Nam bộ cho sáp nhập một số huyện của tỉnh Gia Định và Chợ Lớn vào Tây Ninh thành tỉnh Gia Định Ninh.
Thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh hôm nay.
Tháng 5.1951, huyện căn cứ địa Dương Minh Châu được thành lập gồm 5 xã, với dân số khoảng 10.000 người.
Năm 1950, thị xã Tây Ninh được thành lập trên cơ sở các xã khu vực tỉnh lỵ. Một số xã ở các huyện Trảng Bàng, Châu Thành cũng được nhập thành liên xã như: Đôn Thuận Lợi (từ Đôn Thuận và Thuận Lợi), Hảo Đước, Hoà Hội, Thái Bình thành xã Đước Hoà Bình.
Tháng 10.1954, Liên khu uỷ miền Đông lại quyết định tách Tây Ninh trở lại theo ranh giới cũ.
Năm 1956, khu vực các xã vùng Toà thánh Tây Ninh có đông chức sắc tín đồ đạo Cao Đài được thành lập huyện gọi là huyện Toà Thánh; có lúc huyện này sáp nhập với huyện Dương Minh Châu nhưng đến tháng 3.1961 lại tách ra, chính thức thành lập huyện Toà Thánh gồm 4 xã: Trường Hoà, Ninh Thạnh, Long Thành và Hiệp Ninh.
Cũng năm 1961, Ban Cán sự Bến Cầu được thành lập và đến đầu năm 1962, chính thức có thêm huyện Bến Cầu. Và huyện Gò Dầu thì tách khỏi Trảng Bàng.
Kể từ đây, chính quyền cách mạng có 5 huyện, một thị xã gồm: Trảng Bàng, Gò Dầu, Bến Cầu, Dương Minh Châu, Toà Thánh và thị xã Tây Ninh. Đến tháng 6.1972, huyện Tân Biên được thành lập gồm 5 xã: Hoà Hiệp, Sóc Thiết, Mỏ Công, Kà Tum và Tân Hưng.
Sau 30.4.1975, bộ máy hành chính tỉnh Tây Ninh được sắp xếp lại. Huyện Toà Thánh lấy tên theo tên quận cũ là huyện Phú Khương, đến 14.3.1979 lại đổi tên thành Hoà Thành. Toàn tỉnh có một thị xã và 7 huyện, 68 xã phường, thị trấn. Đến 13.5.1989 huyện mới Tân Châu được thành lập (tách ra từ 2 huyện Tân Biên và Dương Minh Châu).
Năm 2016, Tây Ninh tiếp tục xây dựng và khi cần thiết lập thêm các xã mới. Đến nay đã có một thành phố (đô thị loại 3), 8 huyện trong đó có 6 thị trấn (đô thị loại 5) và hai thị trấn vừa được công nhận đô thị loại 4 làm tiền đề để nâng cấp hai huyện lên thị xã. Tiến trình biến động các đơn vị hành chính, cụ thể hơn khi có dịp sẽ xin trở lại.
Nếu có thể quay lại, tôi sẽ không làm những việc đó. Nhưng tiếc là không thể.
Chia sẻ
Hoàng đế Gia Khánh của Trung Quốc được nhắc đến với khá nhiều câu chuyện kỳ quặc. Ông không bị coi là hôn quân nhưng bị mưu sát đến 4 lần, trong đó có lần bị một đầu bếp thất nghiệp mưu sát.
Chia sẻ
Quân nhà Thanh do Đa Đạc cầm binh xông vào thành, giết tất cả những người họ nhìn thấy, thậm chí cả người dân vô tội ở thành Dương Châu, xác chết ngổn ngang đầy mặt đất, máu chảy thành sông, tạo ra cuộc Thảm sát Dương Châu 10 ngày thảm khốc. Người ta tính rằng trên 800.000 người dân bị giết...
Chia sẻ
Người sinh ngày Âm lịch này được sao may mắn phù hộ, phúc đức của họ càng rõ ràng hơn khi có con cháu vây quanh, gia đình hòa thuận, cuộc sống sung túc.
Chia sẻ
Nếu HAGL của bầu Đức đánh bại SLNA trong cuộc đối đầu ở vòng 25 LPBank V.League 2024/2025 thì cuộc đua trụ hạng có thể gay cấn tới phút cuối.
Chia sẻ
Bị cảnh sát yêu cầu dừng xe, Bùi Lam Anh không chấp hành mà còn quay lại hành hung cảnh sát giao thông rồi bỏ trốn.
Chia sẻ
Liên quan vụ phát hiện hàng trăm tấn phân bón giả, kém chất lượng, Công an tỉnh Hòa Bình khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với Trần Văn Huân, Giám đốc Chi nhánh Minh Bảo An Hòa Bình về tội “sản xuất, buôn bán hàng giả”.
Chia sẻ
Nhân ngày Quốc tế Thiếu nhi, gần 7.000 học sinh ở TP.HCM cùng bước vào Xứ sở thần tiên của Mathnasium - nơi tư duy logic Toán học chạm vào cánh cửa kỳ ảo của trí tưởng tượng.
Chia sẻ
Ông Keith Kellogg, đặc phái viên của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump, đã đồng ý rằng NATO đang trong tình trạng “chiến tranh ủy nhiệm” với Nga.
Chia sẻ
Tiến Linh mất suất đá chính ở ĐT Việt Nam?; Indonesia mất 5 cầu thủ ở 2 trận cầu quan trọng; HLV Enrique tưởng nhớ con gái đã mất; HLV Inzaghi sắp chia tay Inter?; Mbappe chúc mừng PSG.
Chia sẻ
Người làng Hòa Bình gọi ông Nguyễn Bá Chuyền là nhà tiên tri, là người biết trước mọi việc đời...
Chia sẻ
Máy bay không người lái đã tấn công máy bay Nga vào chiều Chủ nhật 1/6 - báo chí Ukraine trích dẫn nguồn tin từ Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) cho biết.
Chia sẻ
Trong số vận mệnh 12 con giáp trong tuần mới, tuổi Dậu may mắn nhất. Một số con giáp khác có vận rủi về tiền bạc, vì vậy hãy cẩn thận để không bị lừa.
Chia sẻ
Lãnh đạo Quân khu 7, Bộ Quốc phòng đã tiến hành kiểm tra, khảo sát vị trí bố trí Ban chỉ huy phòng thủ khu vực, Bộ đội Biên phòng sau khi sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh.
Chia sẻ
Sau khi PSG giành danh hiệu Champions League đầu tiên trong lịch sử, nước Pháp chứng kiến hàng loạt vụ việc bạo lực nổ ra khiến ít nhất hai người thiệt mạng.
Chia sẻ
Chính phủ thống nhất việc đầu tư mở rộng sân bay Phú Quốc phục vụ Hội nghị APEC 2027 theo hình thức đầu tư kinh doanh quy định tại Luật Đầu tư.
Chia sẻ
"Đọc "Sự thật, lẽ phải và ngọn bút" của Hồ Quang Lợi thấy tác giả được ông trời phú cho một trí tuệ mẫn tiệp, một tư duy mạch lạc, khúc chiết" - nhà văn, nhà phê bình Bùi Việt Thắng nhận định.
Chia sẻ
Anh Nguyễn Thanh Long, 30 tuổi, nông dân tỷ phú Vĩnh Long ở thị xã Bình Minh kiếm được thu nhập từ 400-500 triệu đồng/tháng nhờ trồng nấm bào ngư, kết hợp sản xuất điện mặt trời.
Chia sẻ
Áp thuế Thu nhập đặc biệt đối với nước giải khát là một trong những nội dung đáng chú ý đang được Bộ Tài chính rà soát, khẩn trương hoàn thiện.
Chia sẻ
Dù cách tiếp cận có hơi cực đoan, phương pháp cô lập bản thân giúp Victor Hugo loại bỏ hoàn toàn mọi xao nhãng để tạo ra một trong những kiệt tác để đời cho lịch sử văn học.
Chia sẻ
Cầu bị sập đã làm trật bánh tàu hỏa ở hai khu vực biên giới của Nga, là vùng Bryansk và vùng Kursk, khiến ít nhất 7 người thiệt mạng và hàng chục người khác bị thương. Nga xác định đây là các cuộc tấn công khủng bố.
Chia sẻ
Tài sản của tỷ phú Phạm Nhật Vượng tăng gần 65.000 tỷ đồng trong chưa đầy 1 tháng, vượt loạt ông lớn như Chủ tịch Samsung, Hòa Phát, FPT, Vinamilk... nhờ cú hích niêm yết cổ phiếu Vinpearl.
Chia sẻ
Là một trong những cô đào nổi tiếng nhất xứ Kinh Kỳ xưa, người phụ nữ này lại đem lòng yêu một chàng thư sinh nghèo. Dù đã tận tâm tận lực lo toan cho người yêu ăn học, nhưng cái kết cô nhận lại chỉ là sự bội bạc.
Chia sẻ
Nhắc đến gốm Hà Nội, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến làng gốm Bát Tràng, nhưng ít ai biết rằng, còn có một làng gốm cổ khác đã tồn tại từ hàng nghìn năm trước, đó là làng nghề Kim Lan.
Chia sẻ
Sáp nhập tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Hà Nam, tỉnh mới mang tên Ninh Bình có thêm một nhà khoa bảng lừng danh, thi đỗ đầu cả 3 kỳ thi là thi Hương, thi Hội và thi Đình. Ông là Tam nguyên Yên Đỗ Nguyễn Khuyến. Trong bối cảnh sáp nhập, hợp nhất tỉnh Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định thì Nam Định là quê ngoại, Hà Nam là quê nội nhà thơ Nguyễn Khuyến.
Chia sẻ
Với việc ra mắt chương trình đào tạo từ xa các ngành ngôn ngữ, Trường Cao đẳng Quốc tế Hà Nội (HIC) đã đi tiên phong trong việc đổi mới đào tạo ngành ngôn ngữ trình độ cao đẳng.
Chia sẻ
Tiền đạo Nguyễn Tiến Linh đang gặp vấn đề về chấn thương trước khi lên hội quân ĐT Việt Nam chuẩn bị cho trận gặp Malaysia tại vòng loại Asian Cup 2027. Trong khi đó, Nguyễn Công Phượng cũng đang bị đau...
Chia sẻ
Nhiều người đặt nghi vấn về biệt thự 400 tỷ đồng của Đoàn Di Băng khi 4 năm vẫn chưa xây xong. Trong khi Ngân Collagen khoe lâu đài 500 tỷ nhưng chỉ quay clip bên ngoài sân vườn.
Chia sẻ
Một người thợ sửa giày trên đường phố ở Trung Quốc, dù không có đôi chân, nhưng khiến công chúng nước này ngưỡng mộ nhờ khả năng nói tiếng Anh lưu loát và ước mơ một ngày được phát biểu tại Đại học Harvard.
Chia sẻ
Nữ diễn viên Maeng Seung Ji vừa công khai loạt tin nhắn gạ gẫm hẹn hò từ một người đàn ông tự xưng là quản lý nghệ sĩ, khiến làn sóng phẫn nộ trong dư luận Hàn Quốc dâng cao.
Chia sẻ
Tin tức 
Thế giới 
Nhà nông 
Hội và Cuộc sống 
Kinh tế 
Thể thao 
Văn hóa - Giải trí 
Xã hội 
Bạn đọc 
Nhà đất 
Media 
Chuyển động Sài Gòn 
Pháp luật 
Dân Việt trò chuyện 
Gia đình 
Đông Tây - Kim Cổ 
Hà Nội hôm nay 
Radio Nông dân 
Doanh nghiệp 
