Đây là tuyển tập các sáng tác cho thiếu nhi ra mắt nhân dịp kỷ niệm 80 năm sinh nhà thơ Xuân Quỳnh (1942 – 2022). Có thể nói đây là cuốn sách in đầy đủ nhất cả truyện và thơ mà nhà thơ đã viết cho lứa tuổi nhỏ trong sự nghiệp văn chương không dài nhưng để lại nhiều dấu ấn của bà. Tên cuốn sách lấy tên một bài thơ và ở bìa bốn in khổ thơ này trong bài: "Trời xanh của riêng em/ Em chưa nhìn thấy hết/ Dài và rộng đến đâu/ Ai bảo giùm em biết?".

Xuân Quỳnh viết văn xuôi hình như chỉ duy nhất cho trẻ em. Các truyện ngắn thiếu nhi của bà trong trẻo, hồn nhiên, kể về những sự vật, hiện tượng trong cuộc sống và tự nhiên, lắng đọng nhiều tình cảm và gợi mở nhiều suy nghĩ cho các em.

Truyện về một hạt đỗ sót lại trong hũ không được đem ra gieo trồng trên đất cùng các bạn mình. Nó có thể bị mọt ăn và như thế không được sống một đời cây. Nhưng rồi cuối cùng Đỗ Sót đã được các chú kiến và một em bé giúp mọc thành cây và ra hoa kết quả. Lòng tốt và tình yêu thương không làm ai bị bỏ sót cả.

Truyện về cô Gió mất tên vì không ai thấy dáng hình cô. Nhưng khi cô nổi lên là ai cũng gọi tên cô, cũng nhận ra cô. "Hình dáng của cô là ở người khác, ở sự có ích cho người khác, ở niềm vui của người khác. Dù không trông thấy cô, người ta nhận ra cô ngay và gọi tên cô: Gió!" (tr. 22)

Truyện về một thầy giáo dạy vẽ có lần được bày một bức tranh tĩnh vật tại cuộc triển lãm mỹ thuật thành phố. Các học trò nhỏ được thầy báo tin đã đến xem và thương thầy nên đã ghi những lời khen bức tranh của thầy vào sổ cảm tưởng với những cái tên giả. Người thầy đọc những ý kiến đó xúc động. "Thưa thầy giáo dạy vẽ kính yêu! Chúng em muốn xin thầy tha lỗi cho chúng em, và muốn lần nữa được thưa với thầy rằng: Chúng em biết ơn thầy, mãi mãi biết ơn thầy…" (tr. 98)

Thơ thiếu nhi của Xuân Quỳnh riêng biệt một giọng điệu, một lối viết. Nhà thơ luôn đặt trẻ em ở vị trí trung tâm thế giới. Trẻ em là con người đầu tiên sinh ra. Bài thơ "Chuyện cổ tích về loài người" đặc sắc ở cấu tứ này. Viết như thế Xuân Quỳnh không chỉ đưa lại cho trẻ nhỏ cái nhìn vui ngộ về vạn vật quanh mình, mà còn giúp các em một cách nhận thức, tư duy sâu sắc về cuộc đời. Nói to lên một chút thì đó là cách nhìn có tính triết học. "Bầu trời trong quả trứng" làm lời một chú gà con kể chuyện. Khi chú từ quả trứng chui ra chú thấy một bầu trời nhiều gió nắng, nhiều đe dọa, khác với bầu trời trong quả trứng chỉ một màu nâu và yên ổn. Chú cảm thấy sợ và muốn chui lại vào trứng dưới bầu trời bên trong ấy.

Nhưng trứng ấy chưa vỡ

Thì tôi cũng chẳng về

Tôi đâu còn như xưa

Tôi ngày nay đã lớn

Tôi ngồi trong chắc chật

Thì tôi cựa làm sao!

Còn nỗi nhớ gắt gao

Màu trời xanh này nữa

Nhớ anh em nhớ mẹ

Tôi nhớ vui nhớ buồn…

Biết bao điều lớn hơn

Nỗi lo và nỗi sợ. (tr. 143)

Bài thơ này viết năm 1982. Con người lớn khôn phải đập vỡ cái vỏ che chắn của mình. Thơ thiếu nhi của Xuân Quỳnh sâu sắc là vậy.

Chùm thơ xuân cho ba con nhỏ vừa cho thấy hoàn cảnh gia đình của nhà thơ, vừa thể hiện tình cảm lớn lao của người mẹ ở bà. Thằng em thì hay hỏi/ Không kể chuyện như anh/ (Tuy con má chẳng sinh/ Con vẫn quen gọi má). Đặc biệt là thơ viết cho Lưu Quỳnh Thơ (tên ở nhà gọi là Mí), con chung của Xuân Quỳnh và Lưu Quang Vũ. Cậu bé như cây non triển vọng đang lớn lên đã ra đi cùng bố mẹ trong tai nạn giao thông thảm khốc ngày 29/8/1988 tại Hải Dương. Nhưng hình bóng cậu vẫn luôn trong trái tim người thân. Phần cuối cuốn sách "Trời xanh của mỗi người" là dành cho Lưu Quỳnh Thơ. Trong đó in lại hai mẩu truyện Mí viết hồi 11 tuổi và hai bài thơ của bố Vũ viết cho Mí, cùng các bài viết về Mí của bác Tô Hoài, bác Nguyễn Thị Như Trang, cô Lưu Khánh Thơ, anh Lưu Tuấn Anh.

Đọc Xuân Quỳnh để "thấy thương yêu" – lời đầu sách của nhà thơ, dịch giả Nguyễn Thuỵ Anh đã nói lên tình cảm của người đọc với Xuân Quỳnh không chỉ ở riêng mảng sáng tác cho thiếu nhi. Cuốn sách này bên cạnh phần đọc hay thì còn có phần nhìn đẹp với các bức tranh của họa sĩ Vũ Xuân Hoàn. Phần thiết kế mỹ thuật của cuốn sách đã tôn lên giá trị những sáng tác của Xuân Quỳnh và đưa đến cho người đọc một món quà trân trọng ý nghĩa để tưởng nhớ nhà thơ. Chắc chắn các bạn đọc nhỏ tuổi sẽ thích thú và được bay bổng trong "Trời xanh của mỗi người".

Hẹn bạn lần tới với những cuốn sách mới khác.

Hà Nội, 11/10/2022

×