Góp ý cho dự thảo Luật Tình trạng khẩn cấp tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, GS.TS Nguyễn Thị Lan, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Đoàn Đại biểu Quốc hội TP.Hà Nội cho biết, việc ban hành Luật Tình trạng khẩn cấp là cần thiết vì đây là yêu cầu khách quan xuất phát từ thực tiễn và phù hợp với Hiến pháp 2013, trong bối cảnh thiên tai, dịch bệnh, sự cố môi trường và những thách thức an ninh ngày càng phức tạp, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn còn tản mạn và chủ yếu dựa trên Pháp lệnh về tình trạng khẩn cấp năm 2000 đã không còn phù hợp.

"Việc ban hành luật sẽ giúp thiết lập khuôn khổ pháp lý thống nhất, minh bạch và hiệu quả, bảo đảm tính kịp thời và thống nhất trong chỉ đạo, điều hành, nâng cao khả năng huy động nguồn lực và xử lý hậu quả, đồng thời bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Đây cũng là bước tiến quan trọng để hoàn thiện thể chế pháp luật của Nhà nước pháp quyền, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội và hội nhập quốc tế của đất nước trong giai đoạn mới", GS.TS Nguyễn Thị Lan nhấn mạnh.

Góp ý cụ thể vào các điều, GS.TS Nguyễn Thị Lan đề nghị bổ sung và làm rõ thêm các loại tình trạng khẩn cấp, không chỉ giới hạn trong phạm vi thiên tai, dịch bệnh, an ninh quốc gia mà cần bổ sung trường hợp "tình trạng khẩn cấp do sự cố công nghiệp nghiêm trọng, biến đổi khí hậu" để bảo đảm bao quát thực tế đa dạng.

Nên cụ thể hóa thuật ngữ "phòng thủ dân sự cấp độ 3" tại Điều 2, vì đây là thuật ngữ kỹ thuật, cần tham chiếu cụ thể quy định của pháp luật liên quan.

Về "Điều 3: Nguyên tắc hoạt động trong tình trạng khẩn cấp", Đại biểu Quốc hội của TP.Hà Nội cho rằng, dự thảo đã quy định rõ ràng các nguyên tắc cốt lõi, bám sát Hiến pháp 2013 và pháp luật quốc tế; nhấn mạnh trách nhiệm và vai trò lãnh đạo thống nhất của Đảng, Nhà nước, nhưng vẫn đề cao tính kịp thời và huy động toàn dân; có nguyên tắc hạn chế quyền con người trong tình trạng khẩn cấp theo hướng cần thiết và không phân biệt đối xử; dự thảo cũng quy định rõ rõ ràng việc miễn trừ trách nhiệm để khuyến khích quyết định kịp thời của người thực thi công vụ.

"Để hoàn thiện dự thảo luật, tôi đề nghị cơ quan soạn thảo xem xét bổ sung và làm rõ thêm một số điểm. Thứ nhất, cần quy định rõ hơn về nguyên tắc hạn chế quyền con người, quyền công dân không chỉ “thật sự cần thiết” mà còn phải “tương xứng với tính chất và mức độ nguy hiểm của tình trạng khẩn cấp” để bảo đảm đúng tinh thần Hiến pháp 2013 và các điều ước quốc tế.

Thứ hai, cần bổ sung nguyên tắc bảo đảm công khai, minh bạch thông tin và tăng cường vai trò giám sát của Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức nhân quyền trong quá trình áp dụng biện pháp khẩn cấp.

Thứ ba, cần quy định chặt chẽ hơn các điều kiện miễn trừ trách nhiệm để tránh lạm quyền, bảo đảm quyết định của người thực thi công vụ phải dựa trên căn cứ khách quan, không vì mục đích vụ lợi cá nhân", GS.TS Nguyễn Thị Lan nhấn mạnh.

Đối với các biện pháp áp dụng trong tình trạng khẩn cấp, GS.TS Nguyễn Thị Lan đề nghị cơ quan soạn thảo cụ thể hóa tiêu chí áp dụng từng biện pháp, để tránh áp dụng tùy tiện, ví dụ: “cưỡng chế di dời người dân” chỉ áp dụng khi có đánh giá rủi ro thể hiện nguy hiểm tức thời và không còn phương án khác ít xâm hại hơn.

Các biện pháp đặc biệt thường hạn chế quyền con người, vì vậy cần quy định rõ thời hạn tối đa và phải được xem xét lại sau mỗi kỳ hạn. Quy định rõ thời hạn áp dụng từng biện pháp, kèm thủ tục gia hạn và nghĩa vụ báo cáo công khai.

Đảm bảo tính tương xứng, không phân biệt đối xử, yêu cầu các biện pháp phải “phù hợp với tính chất và mức độ nghiêm trọng của tình trạng khẩn cấp, không phân biệt đối xử và không vượt quá mức cần thiết”.

Nên bổ sung quy định trách nhiệm giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc hoặc tổ chức xã hội; kèm cơ chế xử lý vi phạm của người ra quyết định hoặc thi hành biện pháp quá mức , để tránh việc lạm quyền hoặc xử lý sai quy định.

Việc áp dụng biện pháp đặc biệt cần minh bạch để tránh gây hoang mang và hiểu nhầm trong nhân dân. Nên bổ sung quy định bắt buộc công khai các quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp (trừ thông tin mật) trên phương tiện thông tin đại chúng và cổng thông tin điện tử Chính phủ.

Về cứu trợ, khắc phục hậu quả và nguồn lực, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho rằng, dự thảo đã đề cập đủ các nhóm vấn đề trọng yếu. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu cơ chế giám sát độc lập và minh bạch quá trình cứu trợ, xử lý hậu quả.

Ví dụ, Điều 19, hiện nay quy định tập trung chủ yếu vào vai trò của Chính phủ, các bộ ngành, địa phương, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Hội Chữ thập đỏ, nhưng chưa nêu rõ cơ chế giám sát độc lập. Cần bổ sung quy định cụ thể về vai trò giám sát của các tổ chức xã hội, cơ quan kiểm toán độc lập, và công khai thông tin về danh sách nhà tài trợ, người nhận cứu trợ để bảo đảm minh bạch, tránh thất thoát và tham nhũng.

Điều 18, 19: Quy định trong dự thảo hiện chỉ nêu nguyên tắc chung về thống kê, đánh giá thiệt hại, chưa hướng dẫn cách xử lý tranh chấp và bồi thường thiệt hại tài sản. Cần quy định rõ ràng tiêu chí, phương pháp thống kê thiệt hại và thời hạn xử lý bồi thường; xác định rõ quyền và nghĩa vụ của người bị thiệt hại, kèm cơ chế khiếu nại, giải quyết tranh chấp để tăng cường tính minh bạch, khách quan.

Dự thảo cần quy định rõ Chính phủ, UBND các cấp có trách nhiệm báo cáo công khai tình hình phân bổ, sử dụng nguồn lực cứu trợ trên cổng thông tin điện tử và phương tiện thông tin đại chúng, kèm trách nhiệm giải trình của người có thẩm quyền.

×