Sáng 29/5, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Giao Viện kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự là cần thiết

Tham gia thảo luận, đại biểu Lý Văn Huấn (đoàn Thái Nguyên) cho rằng việc giao Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự là cần thiết.

Ông Huấn phân tích, về vấn đề thu thập tài liệu, chứng cứ, hiện nay Tòa án không trực tiếp tiến hành thu thập như quy định của bộ luật trước đây. Do đó, để giải quyết hiệu quả các vụ án dân sự công ích, cần có quy định đầy đủ các biện pháp kiểm tra, xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ. Điều này sẽ giúp Viện kiểm sát chủ động hơn trong việc xem xét và quyết định khởi kiện một cách chính xác, hiệu quả, đảm bảo cơ chế khởi kiện nhanh chóng, kịp thời và khả thi.

Đối với nguyên nhân và nguyên tắc hòa giải tại Điều 16, địa biểu Huấn nhấn mạnh, lợi ích được đề cập ở đây là lợi ích công cộng, thuộc về xã hội, chứ không phải lợi ích riêng của bất kỳ chủ thể nào. Vụ án dân sự do Viện kiểm sát khởi kiện nhằm bảo vệ lợi ích công cộng sẽ liên quan đến quyền dân sự của nhiều người, những người có thể bị ảnh hưởng do hành vi xâm hại từ một chủ thể cụ thể.

"Do đó, bên cạnh việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của những chủ thể dân sự bị tác động, việc xem xét đến lợi ích chung của cộng đồng là hết sức cần thiết", theo ông Huấn.

Mặt khác, theo đại biểu, Viện kiểm sát là cơ quan được giao thí điểm thực hiện quyền khởi kiện các vụ án dân sự như vậy, nhưng không phải là cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực liên quan, cũng không phải là chủ thể trực tiếp bị xâm hại. Viện kiểm sát chỉ đại diện đứng ra khởi kiện để bảo vệ lợi ích công cộng. Vì vậy, trong trường hợp này, việc không tiến hành hòa giải là hoàn toàn phù hợp với các quy định của pháp luật.

Để thực hiện tốt nhiệm vụ và quyền hạn của Viện kiểm sát trong việc khởi kiện dân sự, ông Huấn đề nghị Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao phối hợp chặt chẽ với Tòa án nhân dân Tối cao và các cơ quan liên quan để xây dựng các văn bản hướng dẫn chi tiết nhằm triển khai nghị quyết này. Việc này nhằm tránh tình trạng chồng chéo trong các quy định, đồng thời bảo đảm sự phù hợp với các nguyên tắc của Bộ luật Tố tụng dân sự và các luật liên quan khác.

Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Minh Tâm (đoàn Quảng Bình) dẫn Tờ trình của Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao đã nêu, từ ngày 1/1/2005 đến 30/12/2023, số vụ việc mà cơ quan, tổ chức khởi kiện để bảo vệ lợi ích công và nhóm người dễ bị tổn thương chỉ là 86 vụ trên hơn 5,5 triệu vụ việc, tức chỉ chiếm 0,0016%, đây là một tỷ lệ rất thấp.

Bà Tâm đánh giá, cấn đề thu hồi tài sản, bồi thường thiệt hại dân sự trong các vụ án hình sự liên quan đến các tội phạm về tài chính, ngân hàng, đất đai, tài nguyên môi trường, an toàn vệ sinh thực phẩm, y tế… cũng chưa được chú trọng đúng mức.

Vì vậy, những trường hợp liên quan đến lợi ích công và nhóm người yếu thế rất cần có một cơ chế bảo vệ độc lập, song song với cơ chế hiện hành, nhằm tăng cường khả năng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp trong quan hệ dân sự.

"Việc giao thí điểm cho Viện kiểm sát nhân dân đảm nhiệm vai trò khởi kiện là phù hợp và cần thiết", nữ đại biểu nhấn mạnh.

Đối tượng xâm hại đã mất, ai bồi thường cho gia đình nạn nhân?

Cùng tham gia thảo luận nội dung này, đồng tình với các đại biểu phát biểu trước đó, đại biểu Nguyễn Thanh Hải (đoàn TP.Huế) cho rằng, việc giao cho Viện kiểm sát chức năng khởi kiện vụ án dân sự là cần thiết. "Nghị quyết thí điểm này là công cụ cần thiết để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đặc biệt là nhóm yếu thế, dễ bị tổn thương", ông Hải nói.

Đại biểu cho rằng, khi Viện kiểm sát khởi kiện thì không giống như nguyên đơn thông thường, là người khởi kiện để bảo vệ lợi ích cá nhân bị xâm hại. Trong trường hợp này, Viện kiểm sát khởi kiện nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân, đặc biệt là nhóm yếu thế, và để bảo vệ lợi ích công cộng. Đây chính là thực hiện đúng chức năng mà Hiến pháp đã giao.

Đại biểu Nguyễn Thanh Hải đưa ra một loạt ví dụ cụ thể. Thứ nhất, vụ án buôn lậu phế liệu tại một công ty ở Quảng Ngãi. Công ty này đã nhập khẩu hơn 2.000 tấn phế liệu nhựa. Hành vi vi phạm đã bị xử lý bằng pháp luật hình sự, tuy nhiên việc tiêu hủy số phế liệu này đặt ra bài toán kinh phí khi Nhà nước phải gánh chi phí tiêu hủy. Nếu có cơ chế như trong dự thảo Nghị quyết, Viện kiểm sát có thể khởi kiện để buộc doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm tài chính trong việc khắc phục hậu quả môi trường.

Thứ hai, vụ khai thác trái phép tài nguyên tại Lào Cai. Công ty Apatit Việt Nam cấu kết với Công ty Lilama khai thác trái phép gần 6 ha, thu về hơn 1,3 triệu tấn apatit. Hành vi đã bị xử lý hình sự, song việc khai thác gây ô nhiễm nghiêm trọng, tạo ra các hố sâu, nguy cơ sạt lở đe dọa tính mạng người dân xung quanh. Tuy nhiên, từ sơ thẩm đến phúc thẩm, chưa có cấp nào đặt ra vấn đề bảo vệ lợi ích công trong vụ án này.

Thứ ba, nhiều vụ án hủy hoại rừng chỉ bị xử lý hành chính vì không đủ căn cứ khởi tố hình sự. Dù vậy, hậu quả rõ ràng là rừng bị phá mà không có cơ quan, tổ chức nào khởi kiện để yêu cầu trồng lại, khắc phục. Viện kiểm sát có thể đảm nhận vai trò này nếu được trao cơ chế phù hợp.

Thứ tư, vụ án Đại Ninh hiện đang được xét xử phúc thẩm. Đây là vụ việc chuyển dự án sử dụng đất nhà nước sang tư nhân. Thẩm quyền thu hồi thuộc về UBND tỉnh Lâm Đồng. Theo đại biểu, nếu UBND không ra quyết định thu hồi, còn Viện kiểm sát được trao quyền thì có thể khởi kiện yêu cầu chính quyền ra quyết định thu hồi dự án, bảo vệ tài sản nhà nước.

Đối với nhóm yếu thế, ông Hải nêu "một trường hợp rất đau lòng", đó là một gia đình bị xâm hại, thiệt hại đến tính mạng, tài sản, đối tượng xâm hại cũng không qua khỏi.

Trong trường hợp này, theo ông Hải, không có căn cứ gì để buộc đối tượng xâm hại đã chết bồi thường cho gia đình bị hại. Đại biểu cho rằng, nếu Viện kiểm sát được trao quyền khởi kiện dân sự trong những trường hợp như vậy, mới có thể bù đắp phần nào thiệt hại và công bằng cho những người yếu thế, dễ bị tổn thương.

"Vì vậy, tôi cho rằng, Nghị quyết thí điểm cần được ban hành. Như đại biểu Tâm đã đề cập, việc thí điểm sẽ giúp chúng ta có cơ sở thực tiễn để sơ kết, tổng kết, từ đó triển khai rộng rãi và hiệu quả hơn trong tương lai" , ông Hải nêu quan điểm.

×