Radio online: Về "Bắc Bling" xem các liền anh, liền chị so tài

Hội thi Quan họ Bắc Ninh đầu xuân không chỉ là cuộc thi tranh tài, mà còn là sân chơi bổ ích, là nơi giao lưu, học hỏi và gìn giữ di sản văn hóa xứ Kinh Bắc. Những câu hát mang hồn xứ sở, những làn điệu đậm đà tình cảm đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu đối với người dân vùng Kinh Bắc. Hội thi với phương châm 'vừa dân tộc, vừa hiện đại' không chỉ giúp phát triển nghệ thuật Quan họ mà còn truyền tải niềm tự hào, tinh thần và giá trị của một nền văn hóa lâu đời. Dân ca quan họ Bắc Ninh không chỉ là một loại hình nghệ thuật mà còn là một lối ứng xử văn hóa. Xuất phát từ những làng quan họ cổ ven sông Cầu, quan họ gắn liền với lối hát đối đáp giao duyên giữa liền anh, liền chị. Những câu hát được trao gửi không chỉ là lời ca mà còn là tình cảm, là sự gắn kết giữa con người với con người.

Dân ca Quan họ Bắc Ninh được hình thành khá lâu đời, do cộng đồng người Việt(Kinh) ở 49 làng quan họ và một số làng lân cận thuộc hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang hiện nay của Việt Nam sáng tạo ra.

Họ thường trình diễn vào mùa xuân, mùa thu, khi có lễ hội hoặc trong những dịp tụ tập bạn bè. Một cặp liền anh, liền chị thường hát cùng một bài với cùng một giai điệu, nhưng ca từ và cách đối giọng lại khác nhau. Người hát phân công rõ ràng: người dẫn và người luồn, nhưng điều quan trọng là giọng của hai người phải hòa quyện thành một để tạo ra âm thanh tròn trịa, mượt mà. Những bài ca Quan họ được sáng tác với lời thơ, ca dao trong sáng, mẫu mực, thể hiện tình yêu đôi lứa và những giá trị đạo đức của cộng đồng.

Nghệ thuật này sử dụng bốn kỹ thuật hát đặc trưng: nền, rền, vang, và nảy. Qua đó, các nghệ nhân đã tạo nên những giai điệu độc đáo, phong phú, thể hiện được tâm hồn của người dân Kinh Bắc – chủ yếu là những nông dân sống bằng nghề trồng lúa nước. Quan họ không chỉ được biểu diễn theo ba hình thức chính là hát canh, hát thi lấy giải và hát hội mà còn gắn liền với những phong tục xã hội đặc trưng. Tục kết chạ, kết bạn và “ngủ bọn” giữa các bọn quan họ là minh chứng cho tinh thần đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng.

Theo các nghiên cứu, mặc dù chưa có câu trả lời cuối cùng về thời điểm ra đời, nhưng xét theo sự phát triển của Tiếng Việt trong các bài ca, dân ca Quan họ đã đạt đỉnh cao vào giữa thế kỷ XVIII. Mỗi làng quan họ đều có lễ hội riêng, nơi mà người dân thờ cúng thành hoàng, nữ thần, thể hiện tín ngưỡng phồn thực và lòng thành kính đối với tự nhiên. Đặc biệt, hội Lim tại thị trấn Lim, huyện Tiên Du, Bắc Ninh – mở vào mùng 13 tháng Giêng âm lịch – là hội lớn nhất, thu hút đông đảo người dân đến tham dự.

Trong mỗi bài ca, lời được chia làm hai phần: lời chính phản ánh nội dung cốt lõi, và lời phụ là những tiếng đệm, tiếng đưa hơi như “i hi”, “ư hư”, “a ha”, làm phong phú thêm giai điệu. Nhờ sự kết hợp tinh tế giữa lời chính và lời phụ, mỗi bài ca trở nên sinh động, có chiều sâu về nghệ thuật và ý nghĩa. Đồng thời, chuyển điệu thức – hiện tượng ghép nối, cách biệt và nối liền các âm giai – cũng là một thủ pháp độc đáo, làm cho mỗi bài ca luôn mới mẻ, không đơn điệu.

Hơn thế, dân ca Quan họ còn là nghệ thuật phổ lời ca dao, thơ ca. Các bài ca thường sử dụng thể thơ lục bát hoặc các biến thể của thể thơ này, từ ngữ trong sáng, giàu tính ẩn dụ, thể hiện những trạng thái tình cảm như nhớ nhung, buồn bã khi chia xa, hay vui mừng khi gặp lại người yêu mà theo tập quán xã hội không được cưới nhau. Chính nhờ đó mà Quan họ không chỉ là nghệ thuật ca hát mà còn là di sản văn hóa, truyền tải những giá trị tinh thần và tập quán của người dân xứ Kinh Bắc. Nổi bật trong quan họ Bắc Ninh là cách hát đối đáp không dùng nhạc đệm. Nhạc sĩ Ngọc Lương, Trưởng phòng Nghiệp vụ Văn hoá - Nhà hát Dân ca quan họ Bắc Ninh chia sẻ: “Khi hát đối đáp, những người yêu thích chưa từng học qua trường lớp, đều có thể hát đối đáp được, bởi vì ở đây hát không nhạc đệm, hát theo bản năng. Tuy nhiên, hát theo bản năng có người có giọng hát hay, và có người có giọng chưa thực sự hay nhưng đam mê vẫn có thể hát được. Các cặp liền anh, liền chị đều có thể hát với nhau được, không cần nhạc đệm. Nếu như hát quan họ có nhạc đệm thì anh phải có năng khiếu, phải học qua trường qua lớp. Hát canh thì ngồi ghế, ngồi chiếu có thể hát được rồi.”

* Trong bài có sử dụng một số làn điệu Quan họ qua giọng hát của các liền anh, liền chị tham gia hội thi; 2 ca khúc Người ở đừng về, Khách đến chơi nhà - Ca sĩ Ngọc Khánh

×