Làng cổ bên sông La ở Hà Tĩnh có nghề xúc hến, chế biến hến đã 300 tuổi, dân giảm nghèo, có hộ khá giả hẳn lên

Nằm ven dòng sông La thơ mộng, làng Bến Hến (xã Trường Sơn, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh) đã giữ gìn, phát triển nghề chế biến hến truyền thống hơn 300 năm qua. Nghề nấu hến không chỉ là nghề mưu sinh quan trọng giúp nhiều hộ dân ổn định cuộc sống, mà còn góp phần bảo tồn giá trị văn hóa đặc sắc của vùng quê ven sông.

Kỹ thuật chế biến tinh tế, sự gắn bó của cộng đồng, nghề hến nơi đây đã trở thành nguồn thu chính, mang lại cuộc sống ấm no, đủ đầy cho người dân địa phương.

Hiện nay, hơn 70 hộ dân trong làng vẫn duy trì nghề đánh bắt, sơ chế và chế biến hến theo phương thức truyền thống. Mỗi ngày, những căn bếp nhỏ nằm dọc bờ sông lại bốc khói nghi ngút, lan tỏa mùi thơm đặc trưng của hến tươi. Việc đánh bắt hến diễn ra chủ yếu từ tháng Giêng đến tháng 8 âm lịch, khi dòng nước sông ổn định, còn mùa lũ từ tháng 9-11 người dân tạm nghỉ để đảm bảo an toàn.

Theo bà Dương Thị Bính (một người có hơn 30 năm kinh nghiệm trong nghề), mỗi ngày gia đình bà bắt, chế biến từ 100 đến 150 kg hến vỏ, cho ra khoảng 10 kg ruột hến thành phẩm. Giá bán hiện tại là 150.000 đồng/kg ruột hến cùng hai lít nước luộc hến, nguyên liệu quan trọng cho nhiều món ăn đặc sản.

“Công việc nấu hến đòi hỏi sự tỉ mỉ, kỹ thuật chuẩn xác và sức khỏe tốt. Nếu không kiểm soát lửa đều, không đủ nóng thì hến sẽ không mở miệng, ruột không tròn và săn chắc. Nước luộc cũng phải vừa đủ, không quá nhiều sẽ làm nhạt nước dùng, mất vị ngọt tự nhiên", bà Dương Thị Bính, bật mí.

Nghề nấu hến gồm nhiều công đoạn đòi hỏi kỹ thuật và sự khéo léo. Sau khi chồng bà Bính chèo thuyền bắt hến bằng cào sắt hoặc lặn dưới sông, hến được đổ vào thúng tre và ngâm dưới nước sông từ 6 đến 7 tiếng để loại bỏ bùn đất và cặn bẩn.

Kế tiếp, hến được đưa vào khu vực lán nấu, nơi được quy hoạch bài bản với các lán kiên cố, mái tôn lợp chắc chắn trải dài gần 400m dọc bờ sông La. Mỗi lán trang bị bếp củi và nồi gang lớn chuyên dụng để luộc hến.

Kỹ thuật luộc hến khá công phu, người thợ đỏ lửa cho bếp nóng đều, cho vào chảo gang khoảng 2-3 gáo nước máy sạch rồi đổ 10-15 kg hến vào. Khi nước sôi, bọt trắng bắt đầu sủi lên, người thợ phải dùng muỗng gỗ lớn đảo đều tay để hến chín đều, tránh cháy khét hoặc chín không đều.

Sau khoảng 20 phút luộc, hến được vớt ra thúng tre đặt bên cạnh, tiếp tục đưa ra sông để đãi. Người thợ dùng rá, thúng tre khuấy đảo theo chiều kim đồng hồ để vỏ hến lắng xuống dưới, ruột nổi lên trên rá, rồi để rá nghiêng cho ráo nước trước khi cân và đóng gói bán.

Một điểm đặc biệt trong nghề là nước luộc hến sau khi chắt ra được giữ lại làm nước dùng là thành phần chính cho các món lẩu, canh đặc sản mang thương hiệu vùng này.

Nghề nấu hến không chỉ là kế sinh nhai mà còn tạo nên nét văn hóa đặc trưng và sự gắn kết cộng đồng làng Bến Hến. Người dân chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ nhau từ khâu đánh bắt đến sơ chế, cùng nhau giữ gìn những bí quyết gia truyền để sản phẩm đạt chất lượng cao nhất.

Theo người dân địa phương, trước đây mỗi gia đình tự tổ chức nấu hến riêng lẻ, nhưng hiện tại chính quyền xã Trường Sơn đã quy hoạch khu vực chế biến tập trung với các lán kiên cố, đảm bảo vệ sinh và thuận tiện cho người dân. Chính quyền địa phương còn thành lập các tổ hợp tác, hỗ trợ vốn đóng thuyền, mua sắm máy móc, giúp người dân an tâm sản xuất và phát triển nghề.

Nghề nấu hến tạo việc làm gián tiếp cho nhiều lao động trong làng, hiện nay có khoảng 70 thuyền đi bắt hến, mỗi thuyền tạo công việc cho 4-5 lao động tại địa phương. Đặc biệt, nghề còn góp phần quảng bá đặc sản địa phương với nhiều món ăn như cơm hến, lẩu hến, nộm hến, được thực khách từ các vùng miền ưa chuộng.

Mỗi ngày các hộ dân làm nghề chế biến hến bán được hơn 10kg, thu về hơn 1,5 triệu đồng, ngày cao điểm có thể bán được 3 triệu đồng. Việc nhiều làm không xuể, các hộ dân thường thuê thêm người nấu hến, một buổi trả 60.000-80.000 đồng.

Ông Nguyễn Văn Hoài – Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc xã Trường Sơn nhấn mạnh: “Nghề truyền thống khai thác, chế biến hến đã tồn tại hơn 300 năm, mang lại nguồn thu nhập ổn định và góp phần giữ gìn văn hóa đặc trưng của vùng quê ven sông La. Dù thời gian trôi qua, nhưng giá trị văn hóa và nghề truyền thống của làng vẫn luôn được gìn giữ và phát triển".

×