Nói về thú ăn, Sài Gòn nhiều món ăn quá, món ngon ngoại nhập, món ăn các miền... đều có đủ. Thế còn món uống? Lấy gì đại diện đây? Cũng khá khó khăn để lựa chọn. 

Rượu, chưa nghe món rượu nào ở Sài Gòn nào có tiếng cả, trừ mấy loại rượu pha cồn từng một thời làm điêu đứng dân nhậu. Cà phê, bạc xỉu? Xứng đáng, nhưng chưa chắc cà phê Sài Gòn đã đứng đầu từ nguyên liệu cho đến thành phẩm. Bia Sài Gòn với các dòng bia 333, Saigon Special, Saigon xanh, Saigon đỏ? Cũng đáng để liệt kê đấy. 

Nhưng có điều, đàn ông mới thường uống bia. Còn phụ nữ và trẻ em để đâu? Nếu để đại diện, nên chăng một loại nước uống nào đó vừa có tính đặc thù, lại dễ dàng tiếp cận được phần lớn người dân, cũng như có thể cạnh tranh với các thức uống ngoại quốc.

Nếu vậy, Sài Gòn có. Chính là món sá xị (xá xị). Có thời, những quán cà phê còn khoái trưng bày những chai nước ngọt trên kệ, chen giữa những loại nước ngọt có gas nổi tiếng như Pepsi, Coca, luôn có một chai nước sá xị với kiểu dáng thon nhỏ, màu thủy tinh của vỏ chai hơi đục đục. Đấy chính là điểm dễ nhận diện của loại nước uống này. Nhìn màu nước giống y chang các loại nước ngọt khác, nhưng vị lại đặc trưng khác biệt, vì được chiết xuất từ cây sá xị.

Có thời, sá xị thịnh đến nỗi, nói "uống sá xị" tức uống nước ngọt. Ngày giỗ, ngày cưới, các anh, các chú, các ông đánh chén với đủ loại bia rượu, thì trẻ con và phụ nữ phải được chai sá xị. Mâm người lớn "1,2,3... dzô", thì mâm trẻ con cũng đồng thanh nâng cao mấy chai sá xị "dzô" theo rần trời. Vài ông con nít học đòi người lớn, cũng cầm chai sá xị lên tu như uống bia, rồi vờ vịt đi lảo đảo như đang xỉn.

Xin hỏi mấy ông con trai, lúc bé có ông nào chưa giả vờ làm kẻ say rượu? Hoặc con nít khi chơi đồ hàng, cũng lâu lâu tổ chức "nhậu", lấy nước lọc làm "rượu trắng", trà đá làm "bia", còn sá xị làm "rượu thuốc". Đến tiệc sinh nhật cho con cái, sá xị hiếm khi vắng mặt. Có gia đình còn trịnh trọng đặt mấy chai sá xị lên bàn thờ gia tiên vào những dịp Tết, xem như hiếu kính ông bà thứ thức uống tân thời.

Có vài kiểu uống: người thích lát xê, người thích uống với nước đá. Mấy chị khi uống lại thích dùng ống hút vì sợ trôi son môi. Còn có một cách uống sá xị hết sức đặc biệt và rùng rợn, nhưng giờ chắc không còn. 

Thời xưa, những gia đình nông thôn tới đám cưới thường tổ chức giết bò đãi tiệc. Sau khi con vật bị hạ, khui ngay chai sá xị, đổ bớt đi một ít, rồi hứng lấy tiết bò nóng hổi đang chảy ra từ mạch máu, khuấy đều lên rồi cắm ống hút uống. Đây được xem như món siêu bổ dưỡng. Có cu cậu nọ về quê ăn đám cưới, được bố cho uống món sá xị tiết bò, nằm "say" luôn mấy tiếng.

Các anh các chị tầm 30 tuổi, có ai lúc nhỏ chưa từng nghe những bài hát quảng cáo sá xị trên đài HTV? Không những thuộc bài hát, mà còn thuộc luôn những câu slogan mời chào như "Khui sá xị - Nhớ kỷ niệm vui", "Đậm chất sá xị - Đậm vị Việt Nam"...

Anh Nguyễn Lê Hoàng (quận 6) cho biết: "Tôi từ nhỏ đã được uống sá xị rồi, nhưng mẹ không cho uống nhiều vì sợ sâu răng. Từ lâu nay, mỗi khi nhà có đám tiệc, vẫn chuộng thức uống này". Còn anh Phạm Hồng Sơn (Hải Phòng) chia sẻ: "Em thưởng thức món này cảm thấy như "nếm" được vị của Sài Gòn". Hoặc đơn giản như chú Tiêu Hoàng Giang (quận Bình Tân): "Tôi chọn sá xị vì tôi là người Việt chọn hàng Việt".

Có thời, sá xị gần như một mình mội cõi với thị trường Việt Nam. Đến hồi các loại nước ngọt ngoại nhập với đủ thứ hình thức PR, marketing, quảng cáo... nhưng sá xị vẫn bảo thủ, vẫn tự tin rằng sẽ chiến thắng trong cuộc cạnh tranh khốc liệt nơi thương trường. Hệ quả: banh xác. Từ cái câu "uống sá xị" đồng nghĩa với "uống nước ngọt", có thời đã chuyển thành câu "uống Coca". Các hãng sá xị hết sức bấp bênh, gần như bị "đá" khỏi thương trường, bị người tiêu dùng quên lãng.

Đến lúc ấy mới tỉnh ngộ, mới cải tổ, đổi mới, cải tiến... Đầu tiên về sản phẩm, vẫn kiên cường giữ nguyên vị sá xị như nguyên thủy, bởi đã định hình trong khẩu vị của người tiêu dùng từ lâu rồi; bỏ bớt những thức uống không phải thế mạnh như nước si rô, nước bạc hà, nước trái vải..., chỉ tập trung mỗi một món tủ sá xị. Tiếp theo, cải tiến mạnh về mẫu mã. Cái chai, cái lon... làm đúng như tiêu chuẩn quốc tế, vừa đảm bảo tính thẩm mỹ, vừa có thể bảo quản được lâu dài.

Đối tượng khách hàng ban đầu chính là những người đã từng uống món thức uống này, đưa họ trở lại hương vị quen thuộc từng được uống lúc thuở nhỏ. Nhờ vậy, bước đầu đã thành công, dần được giới trẻ chấp nhận, từ từ xây dựng thị trường vững chắc. Bắt đầu có thị phần đáng kể, một số người lãng mạn còn mơ mộng rằng sẽ cạnh tranh sòng phẳng và đánh bật được cả các ông lớn như Pepsi và CocaCola.

Còn cái chai sá xị, uống xong cũng còn lắm công dụng. Ngày xưa ở những điểm bán xăng lẻ, xăng được đựng trong bình nhựa, còn nhớt được đựng trong mấy cái chai sá xị này. Những ai từng chạy xe xăng pha nhớt, nhớ rõ trước khi đổ xăng, phải chiết một ít nhớt từ chai sá xị vào bình xăng rồi lắc đều lên. Sau đó mới đổ vào bình xăng của xe. Nay điểm bán xăng lẻ cũng ít thấy, mà xe chạy xăng pha nhớt cũng hiếm gặp.

Có điều, hiếm ai ngờ rằng, món sá xị lại đi vào "văn hóa ăn nhậu" của đất Sài Gòn từ lúc nào không biết. Chuyện vốn thế này. Ông con uống sá xị, còn cái chai không. Ông bố mỗi khi uống rượu lại sai ông con cầm cái chai không đó ra ngoài mua rượu về, dặn dò "biểu bả đong cho một chai sá xị"... Trên đường xách chai sá xị đựng rượu về, có khi cu cậu chẳng tớp thử vài miếng? Với nhiều người, hớp rượu đầu tiên trong đời không chừng chính từ những lần nếm rượu trong chai sá xị.

Dần dà, cái chữ "xị" trong "sá xị" trở thành đơn vị đo thể tích, tương đương 250 ml, đúng như dung tích cái chai sá xị ban đầu. "Xị" chuyên được dùng để đo lường khi mua rượu hoặc tính tửu lượng. Nói "đô tao 2 xị", tức bảo rằng "tao có thể uống được nửa lít rượu". 

Không chỉ đi vào văn hóa ăn nhậu, chữ "xị" còn trở thành tiếng lóng trong cờ bạc cá độ, để ám chỉ giá trị "trăm nghìn đồng". Đại khái "tao nằm đội Brasil 5 xị", tức "tao đặt cược cho đội Brasil 500 nghìn đồng".

Trong công cuộc phục hưng món sá xị, thực sự vẫn chưa biết sẽ như thế nào. Chỉ cầu mong cho đơn vị chủ quản thành công để cho trẻ con sau này còn được thưởng thức món uống bản sắc của Sài Gòn nói riêng và Việt Nam nói chung. Đừng để sá xị chỉ còn trong tiềm thức với những chuyện tầm phào như ăn nhậu hoặc cờ bạc.

×