Sông Trẹm bắt nguồn từ ngã ba kênh Tân Bằng - Cán Gáo đến ngã ba sông Ông Ðốc, huyện Trần Văn Thời (tỉnh Cà Mai). Ðoạn xuyên qua 4 xã và 1 thị trấn của huyện Thới Bình, sông dài hơn 40 cây số (từ ngã ba sông Cái Tàu, huyện U Minh, đến Vàm Xáng, thuộc Thứ Mười Một, huyện An Minh, tỉnh Kiên Giang).

Theo các bậc cao niên, thuở xưa, đôi bờ sông Trẹm rừng tràm dày đặc, nước đỏ bốn mùa và mang tên sông Trèm Trẹm. Hôm nay, dẫu tên gọi có đổi thay, nhưng sông Trẹm vẫn mãi hiền hoà, mặt nước lững lờ trôi qua xóm, qua làng. 

Nhiều nhà văn, nhà thơ ví von, sông Trẹm đi giữa rừng U Minh, uốn lượn như một dải lụa, mềm mại, nên thơ tạo nguồn cảm xúc để nhiều tác phẩm thơ ca, hò vè ra đời. Trong đó, tiểu thuyết “Bên dòng sông Trẹm” của cố Nhà văn Dương Hà làm say lòng bao độc giả.

Thời chiến tranh, sông Trẹm bao phen nổi sóng nhấn chìm tàu giặc. Những chiến công vang danh, gắn liền với tên Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân Lê Hoàng Thá, Ðội phó Ðội săn tàu Biển Bạch còn lưu giữ đến hôm nay. 

Ông Lê Hoàng Khiến, cán bộ hưu trí ở thị trấn Thới Bình - anh trai Liệt sĩ Lê Hoang Thá, thành viên Ðội săn tàu, kể: "3 tháng cuối năm 1970, Ðội du kích săn tàu Biển Bạch cùng các lực lượng võ trang đánh tan xác 6 chiếc tàu của quân xâm lược, khi chúng nghênh ngang qua sông Trẹm".

Trải qua các cuộc chiến tranh, gần 1.400 người con ở đôi bờ sông Trẹm hiến dâng xương máu, góp phần giải phóng quê hương, thống nhất Tổ quốc. Trong đó, 2 liệt sĩ được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân, khi tuổi đời các anh, các chị mới mười tám, đôi mươi, chưa bề gia thất. Ðó là Anh hùng Lê Hoàng Thá và nữ Anh hùng Hồ Thị Kỷ - chắc hương hồn các anh, các chị, mãi còn vương hương tràm và dòng nước đỏ quê hương!

… Những năm gần đây, nông dân sông Trẹm không ngừng chuyển đổi sản xuất. Rõ nhất từ khi nước ngọt từ sông Trẹm và Quản lộ Phụng Hiệp vào sâu nội đồng, nông dân bắt đất quay thêm vòng, trồng lúa, kết hợp nuôi thuỷ sản và trồng màu. Không những thế, chủ đất luôn trăn trở chọn lựa phương án sản xuất, nâng cao thu nhập.

Một góc thị trấn Thới Bình (huyện Thới Bình, tỉnh Cà Mau) nhìn về dòng sông Trẹm. Sông Trẹm có chiều dài chưa đầy 50 cây số, chảy xuyên qua 2 cánh rừng tràm ngút ngàn, rộng lớn mang tên U Minh Hạ và U Minh Thượng thuộc 2 tỉnh Cà Mau và Kiên Giang  Ảnh: VĂN ÐUM.

Tại ấp Lê Hoàng Thá, xã Tân Bằng, tôi gặp nông dân sản xuất giỏi Trương Văn Hoàng, chủ nhân ngôi nhà tường mới toanh, cùng nhiều tài sản đắt tiền mới sắm, ước tổng trị giá hơn 1 tỷ đồng. Ông Hoàng tâm sự: “Nông dân thời đại này phải tham gia hợp tác xã hoặc tổ sản xuất, cùng nhau trao đổi thông tin, kết nối giới thiệu, quảng bá sản phẩm, làm ăn sẽ có dư”.

Ông Hoàng chia vui: "Tôi làm tổ trưởng tổ hợp tác có 34 hộ nuôi tôm càng xanh. Sau dịch Covid-19 đến nay, thêm 12 hộ xây nhà mới, mỗi căn giá trị cả tỷ đồng”.

Chị Dương Thu Tư, Phó chủ tịch Hội Nông dân xã Tân Bằng, đưa tôi về các ấp Kinh 8, Kinh 9, Nguyễn Huế và Tấn Công... Ở đâu, tôi cũng nghe bà con bộc bạch: "Hồi đó, ở đây trồng lúa năng suất thấp, đan đát vất vả mà không có lời. Ðến năm 2012, Nhà nước sên vét kênh nội đồng, vận động nông dân trồng lúa, xen nuôi tôm, cả xóm ai cũng thực hiện mô hình này, nhờ vậy mới có dư dả".

Các xã ven sông Trẹm đang được mùa nuôi thuỷ sản. Diện tích nuôi tôm càng xanh toàn vùng khoảng 8.400 ha, năng suất bình quân đạt từ 150-220 kg/ha. Con tôm giúp nhiều chủ đất vươn mình, trở thành triệu phú trẻ bên sông Trẹm.

Anh Phù Công Triều, Chủ tịch Hội Nông dân huyện Thới Bình, khẳng định: "Nông dân nhiều nơi lao đao chọn lựa cây, con để chuyển đổi, nhưng bà con ở sông Trẹm nói riêng và huyện Thới Bình nói chung, đang sản xuất ổn định, mỗi năm nuôi 2 vụ tôm, trồng 1 vụ lúa, đất bờ trồng rau màu, thu nhập quanh năm".

Khoảng 14.000 hộ đang sinh sống ven sông Trẹm. Diện mạo xóm làng cũng như cuộc sống của bà con nơi đây ngày thêm thay đổi. Số hộ sống dưới những mái nhà lụp xụp giảm nhanh. Vui nhất là ngày càng có nhiều bạn trẻ rời sông quê đi học nghề, học đại học.

Anh Nguyễn Hoàng Sấy, công tác tại Ðài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau, người con đất Biển Bạch, tự hào: “Chỉ riêng dòng tộc của tôi có gần 10 cháu học cao đẳng, đại học”.

Những năm cuối thế kỷ trước, Thới Bình quyết tâm xây dựng quê hương đạt danh hiệu “Huyện Văn hoá” đầu tiên ở đồng bằng sông Cửu Long. Sau nhiều nỗ lực của cả hệ thống chính trị, đến đầu thiên niên kỷ 21, Thới Bình hân hoan chào đón niềm vui này. 

Trong bước chuyển mình, Thới Bình đi đầu nhiều phong trào cách mạng của tỉnh, nổi bật là xây dựng giao thông nông thôn, xoá đói, giảm nghèo. Ðón nhận chủ trương xây dựng nông thôn mới của Ðảng và Nhà nước, Thới Bình đề ra mục tiêu đến năm 2020, các xã, thị trấn trong toàn huyện đạt chuẩn nông thôn mới, thế là cả huyện lại nhập cuộc cách mạng mới: xây dựng quê hương đẹp giàu! 

Theo đó, hàng ngàn lượt chuyến công tác của cán bộ các ngành, các đơn vị từ khảo sát đến vận động toàn dân xây cầu, làm đường, giúp dân sửa nhà, hỗ trợ cây, con giống, xây dựng mô hình sản xuất đa canh… Rồi hàng triệu lượt ngày công lao động của Nhân dân, đã lượng hoá các hạng mục, các công trình, đưa đề án xây dựng nông thôn mới, tổng trị giá hơn 685 tỷ đồng trở thành hiện thực. Giữa năm 2021, 11 xã, thị trấn của huyện về đích Chương trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới. 

… Một ngày giáp Tết Quý Mão, về lại Thới Bình, tôi lại nhớ chuyện xưa. Nhớ dãy nhà ngói và hàng còng già đứng dài theo con đường qua thị trấn. Nghe tâm tình của tôi, anh Phùng Hải Âu, nguyên Trưởng phòng Văn hoá - Thể thao huyện Thới Bình, chia sẻ: "Ðịa phương rất mong muốn triển khai chương trình bảo tồn phố cổ, nhưng chưa hội đủ điều kiện. Hơn nữa, các công trình ấy đều xuống cấp, không đảm bảo an toàn cho dân". Anh Âu day dứt: "Tôi yêu sông Trẹm, tự hào về dòng sông quê, nhưng chưa đề xuất với lãnh đạo địa phương phát triển sông Trẹm đúng tầm".

… Ði qua năm tháng, sông Trẹm cứ hiền hoà, lững lờ trôi ra sông, ra biển. Theo dòng trôi, sông mang nhiều ước mơ, khao khát của người dân đôi bờ. Có thể lắm, tương lai ven bờ sông Trẹm sẽ xuất hiện những địa chỉ homestay, đón du khách tham quan, trải nghiệm. 

Sông Trẹm sẽ kết nối cùng huyện U Minh, Trần Văn Thời, mở tour du lịch trên các dòng sông quê; đưa đờn ca tài tử xuống thuyền văn hoá, du ngoạn qua các địa danh: Tân Bằng - Cán Gáo, Cái Tàu - U Minh, sông Ông Ðốc - Trần Văn Thời.

 Ðón nhận đề xuất của tôi, anh Lý Minh Vững, Chủ tịch UBND huyện Thới Bình (tỉnh Cà Mau), tâm đắc: “Ý tưởng hay. Vì rằng, du lịch sông nước đang là xu hướng phát triển. Chúng tôi cũng dự định thử nghiệm mô hình này. Song trước mắt, huyện đề ra mục tiêu: Ðất đôi bờ sông Trẹm tiếp tục tăng vòng. Theo đó, nhiều mô hình sản xuất đa canh ra đời, nâng cao thu nhập cho người dân sông Trẹm nói riêng, Thới Bình nói chung, để miền quê này ngày càng có nhiều triệu phú”.